Геранёнскі замак

Помнік абарончай архітэктуры
Геранёнскі замак
Геранёнскі замак
Краіна	Беларусь
Вёска	Геранёны
Каардынаты	54°06′48.36″ пн. ш. 25°34′43.56″ у. д. / 54.1134333° пн. ш. 25.5787667° у. д. / 54.1134333; 25.5787667Каардынаты: 54°06′48.36″ пн. ш. 25°34′43.56″ у. д. / 54.1134333° пн. ш. 25.5787667° у. д. / 54.1134333; 25.5787667
Дата заснаваньня	пачатак XV ст.
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Геранёнскі замак на мапе Беларусі Геранёнскі замак
Геранёнскі замак на Вікісховішчы

Геранёнскі замак або Геранёнскі палацава-замкавы комплекс Гаштольдаў — помнік архітэктуры канца XV — XVIII стагодзьдзяў у Геранёнах. Знаходзіцца ў паўднёвай частцы колішняга мястэчка пры Замкавай вуліцы. Твор архітэктуры рэнэсансу. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Быў адной зь першых спробаў у Вялікім Княстве Літоўскім прыстасаваць замак да ўжываньня пальнай зброі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1493 годзе вялікі князь Аляксандар пацьвердзіў прывілеі на права валодаць Геранёнамі канцлеру і ваяводу віленскаму Альбэрту Гаштольду. Мяркуецца, што будаваньне мураванага замка вялося ў канцы ХV — пачатку ХVІ ст. Геранёны пачалі называцца ў дакумэнтах «мураванымі» (murata) не пазьней за 1510 год^[1]^[a]. У канцы XVI ст. да адной зь сьценаў дабудавалі мураваны палац.

У 1542 годзе замак перайшоў да вялікага князя Жыгімонта Старога, пазьней да яго сына Жыгімонта Аўгуста. У 1588 годзе замак стаў уладаньнем Сапегаў, а ў 1643 годзе перайшоў да Кішак. 3 1670 году замак быў на дзяржаўным утрыманьні.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) замак разбурылі маскоўскія захопнікі. За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у 1708 годзе ў замку з аддзелам швэдскага войска разьмяшчаўся кароль і вялікі князь Станіслаў Ляшчынскі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Гальшаны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, пачаўся заняпад замка. У пачатку XIX ст. ён стаяў парожнім^[3].

У сярэдзіне ХІХ ст. замак разабралі дзеля ўзьвядзеньня ў Ліпнішках розных гаспадарчых пабудоваў^[4].

Найноўшы час

У 1972 годзе дасьледаваньне рэштак замка праводзіў Міхась Ткачоў.

Архітэктура

Адна з гіпатэтычных рэканструкцыяў выгляду замка

Замак стаяў на штучнай земляной выспе і меў памеры 27 × 27 мэтраў. Мураваныя сьцены былі таўшчынёй 1,4 мэтра, на кутах стаялі цыліндрычныя вежы, якія мелі 8 мэтраў ў дыямэтры. Вежы мелі скляпеністае перакрыцьцё паміж двума ніжнімі паверхамі. Захаваўся аконны праём ніжняга паверха вышынёй у 1 м і шырынёй 0,6 м з гатычнай аркай.

Каля паўднёвай сьцяны замка стаяў мураваны 2-павярховы палац. Усе 12 вакон выходзілі на дзядзінец^[5]. Усярэдзіне меў па некалькі пакояў на кожным паверсе, вялікую залю. У цэнтры сьпічастага даха ўзвышаўся флюгер у выглядзе бляшанага бусла, а на краях — дзьве бляшаныя зоркі.

Замкавая пляцоўка атачалася магутным валам з трыма кутнімі вежамі-рандэлямі і адной вежай-брамай. Звонку рандэлі мелі сьцены таўшчынёй 2 мэтры, адкрытыя ў бок замка. Земляны вал меў шырыню 10—15 мэтраў, знутры ён умацоўваўся сьцяною вышынёй 4,5 мэтра і шырынёю 1,25 мэтра. Крыху пазьней гэтую сьценку дадаткова ўмацавалі контрфорсамі-бычкамі.

Галерэя

Гістарычныя здымкі і графіка

Старыя здымкі і графіка
К. Русецкі, 1846 г.
С. Янушэвіч, 1846 г.
Н. Орда, 1875—1877 гг.
Н. Орда, 1875—1877 гг.

Паводле Н. Орды, 1877 г.
М. Мор, 1939 г.
М. Мор, 1939 г.
1939 г.

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Руіны, 2007 г.
Руіны, 2007 г.
Мур, 2012 г.
Па частковай кансэрвацыі

Заўвагі

^ Разам з тым, сустракаецца і іншае датаваньне — 1519—1529 гады^[2]

Крыніцы

^ Брыль А. Назва «Murata Gyeranony» ў дакументах 1510—1523 гг. і датыроўка геранёнскага замка // Studia Historica Europae Orientalis. — Минск: РИВШ, 2014. С. 201—203.
^ Baronas D. Fortifications innovations of the Great Dutch of Lithuaniaduring the reign of Sigismundus Augustus (1548—1572) // Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku / red. J. Wiesiołowski. — Poznań, 2001. S. 80.
^ Ткачоў М. Замкі Беларусі. — Менск, 1977. С. 47.
^ Ткачоў М. Геранёнскі замак // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 527.
^ Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 145.

Літаратура

Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Ткачоў М. Замкі Беларусі. — Менск: Полымя, 1977. — 82 с.: іл.
Ткачоў М. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі ХІІІ—XVIII стст. — Менск, 1978.

Вонкавыя спасылкі

Геранёнскі замак , Radzima.org

[3] Разам з тым, сустракаецца і іншае датаваньне — 1519—1529 гады^[2]

[1] Брыль А. Назва «Murata Gyeranony» ў дакументах 1510—1523 гг. і датыроўка геранёнскага замка // Studia Historica Europae Orientalis. — Минск: РИВШ, 2014. С. 201—203.

[2] Baronas D. Fortifications innovations of the Great Dutch of Lithuaniaduring the reign of Sigismundus Augustus (1548—1572) // Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku / red. J. Wiesiołowski. — Poznań, 2001. S. 80.

[4] Ткачоў М. Замкі Беларусі. — Менск, 1977. С. 47.

[5] Ткачоў М. Геранёнскі замак // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 527.

[6] Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 145.

[1]

[a]

[3]

[4]

[5]

[2]