Антон Баліцкі
Антон Васілевіч Баліцкі (4 верасьня 1891, вёска Балічы Гарадзенскага павету — 31 кастрычніка 1937, Менск) — беларускі дзяржаўны дзяяч, публіцыст. Народны камісар асьветы БССР (1926—1929), адзін з актыўных дзеячоў палітыкі беларусізацыі.
| Антон Баліцкі лац. Anton Balicki | |
.jpg) | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся: |
4 (16) верасьня 1891 |
| Памёр: |
31 кастрычніка 1937 (46 гадоў) |
| Партыя: | |
| Адукацыя: | |
Біяграфія
рэдагавацьСкончыў Сьвіслацкую настаўніцкую сэмінарыю (1910), потым працаваў настаўнікам. Паступіў у Віцебскі настаўніцкі інстытут, зь якога ў 1915 годзе яго мабілізавалі ў войска.
З 1916 году ваяваў на Румынскім фронце. Удзельнік Лютаўскай рэвалюцыі на фронце, старшыня салдацкага камітэту 300-га Заслаўскага пяхотнага палку ў складзе 75-й пяхотнай дывізіі, сябра гарнізоннага салдацкага камітэту ў Бэндэрах, ваенны камісар Бэндэрскага павету. Удзельнічаў у змаганьні супраць карнілаўшчыны.
У 1917—1920 гадох браў удзел у беларускім грамадзка-палітычным жыцьці — гуртаваў беларусаў-вайскоўцаў, арганізоўваў беларускія школы ў Адэсе. Быў памочнікам камісара і ўпаўнаважаным у нацыянальна-палітычных справах Беларускага нацыянальнага камісарыяту Адэсы, які вітаў абвяшчэньне незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі. Пазьней стаў сакратаром кансуляту БНР у Адэсе. У красавіку 1918 году выяжджаў у Кіеў, дзе працавала дэлегацыя Народнага Сакратарыяту БНР. У час выступу ў Кіеўскім унівэрсытэце ўпершыню агучыў лёзунг «Жыве Беларусь!» як палітычны нацыянальны заклік (што ў 1931 годзе паставіў яму ў віну Сямён Вальфсон[1]).
У 1919 годзе навучаўся ў Адэскім сельскагаспадарчым інстытуце. У лістападзе 1919 году ўступіў ва Ўкраінскую партыю камуністаў-барацьбітоў (па ўсталяваньні савецкай улады ўлілася ў РКП(б)). Стварыў і ўзначаліў партызанскі аддзел, які дзейнічаў супраць дзянікінцаў у Прыднястроўі. З 1920 году сябра калегіі Адэскага губэрнскага аддзелу народнай асьветы (Беларуская секцыя), загаднік палітычнай асьветы, старшыня губэрнскага саюзу работнікаў асьветы.
У 1921 годзе вярнуўся ў Беларусь, з кастрычніка 1921 году быў намесьнікам наркаму, у 1926—1929 гадох наркам асьветы БССР. Адзін з творцаў і праваднікоў палітыкі беларусізацыі. Публікаваў артыкулы з пытаньняў нацыянальнай і культурнай палітыкі. Удзельнічаў у распрацоўцы і стварэньні сыстэмы сярэдняй і вышэйшай адукацыі. Быў правадзейным сябрам Інбелкульта, старшынём сэкцыі беларускай мовы і літаратуры. У 1929—1930 гадох быў сябрам ЦВК БССР[2].
У 1929 годзе з разгортваньнем кампаніі змаганьня з «нацыянал-дэмакратызмам» трапіў пад агонь несправядлівай крытыкі і публічнага цкаваньня. Арыштаваны ДПУ БССР 3 верасьня 1930 году ў Менску паводле сфабрыкаванай справы «Саюзу вызваленьня Беларусі». Асуджаны пастановай калегіі АДПУ СССР 18 сакавіка 1931 году за «антысавецкую дзейнасьць» да 10 гадоў канцэнтрацыйных лягераў. Этапаваны ў Беламорска-Балтыйскі лягер НКУС. 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Антона Баліцкага прадугледжвалася «спальваць»[3].
Пры паўторным разглядзе справы 30 кастрычніка 1937 году атрымаў ад Вайсковай калегіі Вярхоўнага суду СССР сьмяротны вырак. Расстраляны ў Менску. Па першым выраку рэабілітаваны судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўнага суду БССР 14 чэрвеня 1988 году, па другім — 25 сакавіка 1958[4]. Асабовая справа Б. № 20950-с з фатаздымкам захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі[5].
Жонка — Т. Баліцкая, гадаваў дваіх дзяцей.
Творы
рэдагаваць- Інстытут беларускай культуры // Асьвета. № 3, 1924.
- Беларусізацыя культурна-асьветных устаноў // Полымя. № 4, 1925.
Памяць
рэдагавацьІмя Антона Баліцкага носіць адна з вуліцаў Горадні.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Вальфсон С. «Навука» на службе нацдэмаўскай контррэвалюцыі. — Менск, 1931. С. 45
- ^ Кароль А. Баліцкі Антон Васілевіч // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 283.
- ^ Алесь Лукашук. Мова гарыць (Загад № 33) // Спадчына : часопіс. — 1996. — № 3. — С. 76—91. — ISSN 0236-1019.
- ^ Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
- ^ Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 3. Кн. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
Літаратура
рэдагаваць- Васілеўская Н. Абвінавачваецца ў нацыянал-дэмакратызме (пра наркома асветы Беларусі А. В. Баліцкага). — Менск, 1995.
- Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
- Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 3. Кн. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2
- Вестник Народного Комиссариата просвещения ССРБ. № 4, 1922. С. 21—22.
- Возвращённые имена : Сотрудники АН Беларуси, пострадавшие в период сталинских репрессий / Сост. и авт. предисл. Н. В. Токарев; Под ред. А. С. Махнача. — Минск: Навука і тэхніка, 1992. — 120 с.: ил. — ISBN 5-343-01246-9.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Шупа С. 7. Прыгоды беларускага консула ў Адэсе, Радыё Свабода, 11 сакавіка 2008 г.
- Сідарэвіч А. Яны былі першыя. Антон Баліцкі, Радыё Свабода, 13 жніўня 2017 г.