Ангельскі альфабэт
Ангельскі альфабэт (па-ангельску: English alphabet) — альфабэт ангельскае мовы. Ён заснаваны на лацінскім альфабэце і складаецца з 26 літараў.
6 літар можуць пазначаць галосныя гукі (монафтонгі і дыфтонгі, самастойна альбо ў складзе дыграфаў): «A», «E», «I», «O», «U», «Y».
21 літара можа пазначаць зычныя гукі: «B», «C», «D», «F», «G», «H», «J», «K», «L», «M», «N», «P», «Q», «R», «S», «T», «V», «W», «X», «Y», «Z».
Літара «Y» можа пазначаць як зычны, так і галосны гукі (yes, yet, але many, only)[1].
Літара «W» самастойна пазначае зычны гук (when, sweet), але выкарыстоўваецца і ў складзе дыґрафаў, якія пазначаюць галосныя гукі (cow, dew, raw і гэтак далей). Ў брытанскім вымаўленьні(uk) тое ж дакладна і для літары «R» (run, drink, але more, far, dear).
Літары сучаснага ангельскага альфабэту
рэдагаваць№ | Вялікая літара | Маленькая літара | Назва | Вымаўленьне назвы літары (МФА) | Беларускі запіс назвы літары | Заўвага |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | A | a | a | Шаблён:IPA1 | эй | |
2 | B | b | bee | Шаблён:IPA1 | бі | |
3 | C | c | cee | Шаблён:IPA1 | сі | |
4 | D | d | dee | Шаблён:IPA1 | ді | |
5 | E | e | e | Шаблён:IPA1 | і | |
6 | F | f | ef | [ef] | эф | |
7 | G | g | gee | Шаблён:IPA1 | джы | |
8 | H | h | aitch | Шаблён:IPA1 | эйч | haitch Шаблён:IPA1 у Ірляндыі і часта ў Аўстраліі |
9 | I | i | i | Шаблён:IPA1 | ай | |
10 | J | j | jay | Шаблён:IPA1 | джэй | |
11 | K | k | kay | Шаблён:IPA1 | кей | |
12 | L | l | el | [el] | эл | |
13 | M | m | em | [em] | эм | |
14 | N | n | en | Шаблён:IPA1 | эн | |
15 | O | o | o | Шаблён:IPA1 | оў | |
16 | P | p | pee | Шаблён:IPA1 | пі | |
17 | Q | q | cue | Шаблён:IPA1 | к’ю | |
18 | R | r | ar | Шаблён:IPA1 | а, ар | [ɑr] у паўночнаамэрыканскім вымаўленьні альбо ў пазыці перадгалосным |
19 | S | s | ess | [es] | эс | Пішацца es- у спалучэньнях тыпу es-hook |
20 | T | t | tee | Шаблён:IPA1 | ці | |
21 | U | u | u | Шаблён:IPA1 | ю | |
22 | V | v | vee | Шаблён:IPA1 | ві | |
23 | W | w | double-u | ['dʌbljuː] | дабл-ю | |
24 | X | x | ex | [eks] | экс | |
25 | Y | y | wy | Шаблён:IPA1 | уай | |
26 | Z | z | zed, zee | Шаблён:IPA1 | зэт (у брытанскай ангельскай), зі (у амэрыканскай ангельскай) |
Дыграфы
рэдагавацьЎ ангельскай мове маюцца наступныя Дыграфы:
- sh = [ʃ], «shine» [ʃaɪn];
- zh = [ʒ], «Zhukov» [ˈʒukov] (толькі ў практычных транскрыпцыях);
- ch = [tʃ], «China» [ˈtʃaɪnə]; = [k] у словах грэцкага паходжаньня «echo» [ˈekəʊ], а таксама ў запазычаньнях з некаторых іншых моваў: іўрыт — «Michael» [ˈmaɪkəl]; нямецкае — «Mach» [mak]; часам = = [ʃ] у словах французкае паходжаньня — «Michigan» [ˈmɪʃɪgən], «machine» [məˈʃiːn]; ды інш.;
- kh = [x], «Kharkiv» [ˈxarkiv] (толькі ў практычных транскрыпцыях);
- th = [ð] альбо [θ] «the» [ðiː, ðə], «think» [θ θk];
- ph = [f] у словах грэцкага паходжаньня.
Дыякрытычныя знакі
рэдагаваць- ^ Is the letter «Y» a vowel or a consonant? Архіўная копія ад 2021-01-16 г.
Дыякрытычныя знакі ўжываюцца ў ангельскіх тэкстах рэдка і ў асноўным у запазычаных словах пры захаваньні ў ангельскае йіх напісаньня, які быў у йіхняе мове-крыніцы, часта французкай: у слове café «кавярня» значок акуту паказвае, што ў ангельскае мове ўслед за французкай літара e не з’яўляецца невымаўляльнай, «нямко», якой была б на прыканцы слова, не маючы рыскі. Гэты знак ды штрых са адваротным да яго нахілам ў французкай пазначаюць галосныя гукі той ці іншай ступені адкрытасьці — ўздыму языку, і ў французкай націск заўсёды падае на апошні вымаўляльны галосны гук кожнага характэрнага слова.
Як толькі такія словы становяцца натуралізаванымі ў ангельскай, яны звычайна губляюць дыякрытычныя знакі, як гэта адбылося са старымі запазычаньнямі, да прыкладу, французкім словам hôtel. У нефармальнай ангельскай дыякрытыка часта апускаецца ў сілу адсутнасьці літараў з ёй на клавіятуры, а прафэсійныя капірайтэры і наборшчыкі аддаюць перавагу яе выкарыстаньню. Тыя словы, якія яшчэ ўспрымаюцца як чужыя, часта захоўваюць дыякрытыку. Да прыкладу, адзінае напісанне слова soupçon, знойдзенае ў ангельскіх слоўніках (Оксфардскім і іншых). Дыякрытычныя знакі часьцей захоўваюцца тады, калі пры йіхняе адсутнасьці магчымая блытаніна з іншым словам (да прыкладу, résumé (альбо resumé [рэзюмэ] «рэзюмэ (напрыклад, для прыёму на працу)», а не resume [різьюм «аднавіць») і рэдка нават дадаюцца (як у maté, ад гішпанскага yerba mate, але прытрымліваючыся прыкладу напісаньня слова café, з французкай).
Акут, гравіс або дыярэзіс можуць быць пастаўлены над «е» на прыканцы слова для абазначэньня таго, як яна вымаўляецца (saké).
Наогул, дыякрытычныя знакі часта не выкарыстоўваюцца нават у тых месцах, дзе яны маглі б дазволіць пазьбегнуць блытаніны.
Гісторыя
рэдагавацьПісьменнасьць ангельскай мовай з’явілася прыкладна з V стагодзьдзя н. э., для запісу выкарыстоўваліся англасаксонскія руны, захаваліся толькі некалькі невялічкіх фрагмэнтаў тагачасных запісаў. Зьмена рунаў на лацінскія літары пачалася з VII стагодзьдзя з прыходам хрысьціянскіх місіянэраў. Ў 1011 годзе манах бенедыктынскага абацтва на імя Бертфэрд (Byrhtferð) выкарыстоўваў ангельскі альфабэт, які складаецца з 23 літараў лацінскага албьфабэту (бяз «J», «U» і «W»), дапоўненых ампэрсандам, чатырма літарамі, заснаванымі на англасаксонскіае рунах: «Yo» (Yoȝ, ёўґ), Вуньё (ƿ), Торн (þ), «Ð(uk)», ды ліґатурай «Æ». Ягоны варыянт выглядаў так:
- A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z & Ȝ Ƿ Þ Ð Æ
У XVI стагоддзі былі запрапанаваныя літары «U» ды «J», як вытворныя ад «V» ды «I», атрымала статус асобнай літары «W» («VV»). Ліґатура «æ» і «œ» можуць выкарыстоўвацца ў некаторых словах грэцкага а лацінскага паходжаньня, такіх як «encyclopædia» — энцыклапэдыя, аднак у сувязі з тэхнічнымі абмежаваньнямі клавіятур і друкавальных прыладаў яны часта замяняюцца на адпаведныя «ae» і «oe».
Частотнасць літар
рэдагавацьНайбольшай часьцей сустракаемай літарай у ангельскай мове з’яўляецца «E», самай рэдкай — «Z».
Ніжэй прыведзены сьпіс частотнасьці літараў, якія выкарыстоўваюцца ў ангельскай мове[1].
Літара | E | T | A | O | I | N | S | H | R | D | L | C | U | M | W | F | G | Y | P | B | V | K | X | J | Q | Z |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Частотнасьць, % | 12,7 | 9,06 | 8,17 | 7,51 | 6,97 | 6,75 | 6,33 | 6,09 | 5,99 | 4,25 | 4,03 | 2,78 | 2,76 | 2,41 | 2,36 | 2,23 | 2,02 | 1,97 | 1,93 | 1,49 | 0,98 | 0,77 | 0,15 | 0,15 | 0,1 | 0,05 |
- The quick brown fox jumps over the lazy dog(en) — панґрама, якая зьмяшчае ўсе 26 літараааў ангельскага альфабэту.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Robert Lewand. Криптологическая математика = Cryptological Mathematics. — The Mathematical Association of America, 2000. — С. 36. — ISBN 5-09-002630-0. ды アーカイブされたコピー Праверана 2008-06-25 г. Архіўная копія ад 2008-07-08 г. (анг.)