Ёзэф Міласлаў Гурбан

славацкі пісьменьнік, журналіст, палітык, пратэстанцкі пастар

Ё́зэф Лю́давіт Мі́ласлаў Гу́рбан (па-славацку: Jozef Ľudovít Miloslav Hurban; псэўданімы Slavomil F. Kořennatý, Ľudovít Pavlovič, M. z Bohuslavíc, M. Selovský; 19 сакавіка 1817, Бэцкаў[2] — 21 лютага 1888, Глыбокае[3]) — першы старшыня Славацкай народнай рады, славацкі пісьменьнік, журналіст, палітык, эвангельскі пастар і выбітная постаць славацкага паўстаньня 1848—1849 рокаў. Сьпярша быў пасьлядоўнікам Яна Колара, пасьля Людавіта Штура. У ягоны гонар названая малая плянэта (3730) Гурбан.

Ёзэф Міласлаў Гурбан
Jozef Miloslav Hurban
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 19 сакавіка 1817
Сьцяг Славаччыны Бэцкаў
Памёр 21 лютага 1888
Сьцяг Славаччыны Глыбокае
Сужэнец Anna Jurkovičová-Hurbanová[d]
Дзеці Сьветазар Гурбан-Ваянскі[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці пісьменьнік, палітык, паэт, журналіст, празаік, філёзаф, парах
Гады творчасьці з 1835
Мова славацкая[1]
Бюст Міласлава Гурбана ў Брэзавай пад Брадлам
Памятная дошка на месцы роднага дому

Жыцьцяпіс

рэдагаваць

Ёзэф нарадзіўся ў сям’і эвангельскага пастара Паўла Гурбана і Ганны Ворасавай[4], быў ахрышчаны пад імем Ёзэф Людавіт. Меў старэйшую сястру Тэрэзію Зузану[5]. Пачатковую адукацыю атрымаў у бацькі, пасьля ў 1826—1830 роках навучаўся ў местачковай школе ў Трэнчыне, а ў 1830—1840 — у эвангельскім ліцэі ў Браціславе. Тут ён пазнаёміўся зь Людавітам Штурам, які абудзіў у ім патрыятычныя пачуцьці. У 1840 быў высьвячаны на сьвятара. Хацеў працягнуць навучаньне ў Нямеччыне, аднак зь фінансавых прычынаў мусіў пайсьці працаваць, каб аплаціць вучобу.

Па высьвячаньні быў лютэранскім каплянам у Брэзавай пад Брадлам, ад 1843 служыў пастырам у Глыбокім. У 1860 року скончыў навучаньне і атрымаў званьне доктара філязофіі і доктара тэалёгіі ганорыс каўза. Ад 1866 року па сьмерці Карала Кузманага пэўны час быў супэрінтэндантам славацкай эвангельскай патэнтальнай царквы.

Ажаніўся з Ганнаю Юрковічаваю, зь якой мелі 4 дачок і 5 сыноў (сярод якіх і пісьменьнік Сьветазар Гурбан-Ваянскі).

Дзейнасьць

рэдагаваць

Да патрыятычнай, літаратурнай і культурна-арганізацыйнай дзейнасьці далучыўся ў 1835 року. Разам зь Людавітам Штурам стаў найактыўнейшым чальцом Чэска-славацкага таварыства, а неўзабаве і створанага Інстытуту чэхаславацкай мовы і літаратуры.

24 красавіка 1836 узяў удзел у сустрэчы штураўскай моладзі на Дзевіне, дзе ўзяў славянскае імя Міласлаў. У ліпені 1843 у ягонай парафіі ў Глыбокім адбылася сустрэча з Штурам і Годжаа, на якой па агульнай згодзе было вырашана прызнаць цэнтральнаславацкую гаворку асноваю славацкай літаратурнай мовы, якая б служыла ня толькі для абуджэньня народнага духу, але была таксама і спосабам асьветы, адукацыі і культуры для шырокіх слаёў народу. Дзякуючы гэтай сустрэчы ўжо другое выданьне альманаху «Нітра» ў 1844 року прадставіла новую літаратурную мову, хоць граматыка Штура выйшла толькі праз два гады.

У 1848—1849 роках Міласлаў Гурбан быў адным з галоўных дзеячоў Славацкага паўстаньня. 18 сакавіка 1848 у ягонай парафіі ў Глыбокім адбылася сустрэча славацкім народавольцаў. Так зьявілася ідэя мітынгаў з мэтаю выпрацаваць усенародную рэвалюцыйную праграму. 28 красавіка дзякуючы ягонай нястомнай працы ў Брэзавай пад Брадлам адбыўся вялікі народна-рэвалюцыйны мітынг, дзе была абвешчаная нацыянальная праграма Нітранскія вымогі. У траўні таго ж року на сходзе ў Ліптаўскім Мікулашы была прынятая ўсенародная праграма, г. зв. Вымогі славацкага народу, якія выцякалі зь першай Гурбанавай праграмы. Гурбан быў таксама старшынём першага славацкага палітычнага органу — Славацкай народнай рады.

Улады дзяржавы і Пэшту адрэагавалі вельмі востра. Быў выдадзены ордэр на арышт Гурбана, таму ён быў вымушаны зьехаць у чэскія землі. Тут ён таксама ўзяў актыўны ўдзел у праскім паўстаньні, а па ягоным здушэньні пераехаў са Штурам у Харватыю, пазьней у Сэрбію, дзе працягваў працаваць на падтрымку славацкага рэвалюцыйнага руху.

Па перамозе контрарэвалюцыі ў Аўстрыі ў часе нэаабсалютызму знаходзіўся пад паліцэйскім наглядам і быў адсунуты ад палітычнага жыцьця. Тым ня меней, працягваў літаратурныя, моўныя і культурныя намаганьні штураўскага пакаленьня. Пасьля падзеньня Бахавага абсалютызму ў канцы 50-х рокаў XIX стагодзьдзя зноў стаў актыўна займацца палітыкай. У 1861 быў адным з аўтараў Мэмарандуму славацкага народу, дакумэнту, які прадугледжваў прававое разьвязаньне славацкага пытаньня ў канстытуцыйнай манархіі.

Пасьля правалу мэмарандуму пачаў займацца царкоўна-палітычнымі пытаньнямі і намагаўся ўкараненьня ў жыцьцё пратэстанцкага патэнту 1859 року. Па сьмерці Карала Кузманага (1866) быў пастаўлены супэрінтэндантам славацкай эвангельскай патэнтальнай царквы. Аднак і на гэтай пасадзе востра выступаў супраць прынцыпаў аўстра-вугорскага пагадненьня і вугорскага закону аб грамадзянстве 1868 року. За адзін артыкул на гэтую тэму быў увязьнены на 6 месяцаў і аштрафаваны на 239 залатых. У 1875 зноў быў увязьнены, цяпер на тры месяцы, за палітычны артыкул у «Царкоўных лістах». На знак пратэсту супраць закрыцьця славацкіх гімназіяў і Славацкае маціцы выдаў чарговы нумар альманаху «Нітра» (1876—1877) на чэскай мове, каб прадэманстраваць старажытнае адзінства чэхаславакаў і аднавіць агульную мову, аднак гэты ягоны крок назад не знайшоў падтрымкі ў ягоных найбліжэйшых паплечнікаў.

Памёр у Глыбокім. На ягонай магіле ў 1892 року быў паўстаўлены помнік на грошы з грамадзкіх ахвяраваньняў, аднак пасьля адкрыцьця помніку ўлады забаранілі наведваньне магілы нават ягонай жонцы і сынам.

 
Статуя Гурбана ў Жыліне

У 1948 року невялікае мястэчка Стара Дзяла было перайменаванае на Гурбанава. Імя Міласлава Гурбана маюць вуліцы і плошчы ў розных славацкіх і чэскіх местах і вёсках. У Глыбокім знаходзіцца ягонае надмагільле і помнік аўтарства Душана Юркавіча, памятны дом (эвангельскі дом малітвы) і статуя. Помнік Гурбану стаіць і ў Новым Месцы над Вагам, у Бэцкаве і Брэзавай пад Брадлам — памятныя дошкі.

  1. ^ Hurban, Jozef Miloslav, 1817-1888 // CONOR.SI
  2. ^ príslušná strana v krstnej matrike evanjelického cirkevného zboru Beckov je vytrhnutá.
  3. ^ Záznam o úmrtí v matrike evanjelického cirkevného zboru Hlboké; druhé krstné meno je tu uvedené aspoň iniciálou.
  4. ^ Záznam o sobáši v matrike evanjelického cirkevného zboru Beckov z júna 1813
  5. ^ Záznam o krste v matrike evanjelického cirkevného zboru Beckov z marca 1814

Літаратура

рэдагаваць
  • Beran, Z.: Jozef Miloslav Hurban. In: Slovník slovenských spisovateľov. Praha: Libri, 1999, s. 225—228.
  • Brtáň, R.: Postavy slovenskej literatúry. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1971, s. 270—289.
  • Kusý, I. : Jozef Miloslav Hurban. Bratislava: Tatran, 1948.
  • Mrlian, O.: Jozef Miloslav Hurban. Bratislava: Osveta, 1959.
  • Noge, J.: Slová, ktoré pripravovali čin. In: J. M. Hurban: Dielo I. Bratislava: Tatran, 1983, s. 15 — 30.
  • Noge, J.: Umelec a literárny publicista Jozef Miloslav Hurban. In: Slovenská romantická próza. Bratislava: Slovenská akadémia vied, 1969, s. 301—363.
  • Winkler, Tomáš: Perom a mečom. Martin : Matica slovenská, 1997. Život zvoniaci činom. J. M. Hurban. Život a dielo v dokumentoch. Editor T. Winkler, Martin: Osveta, 1987.

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць