Цьвярскія летапісы

Цьвярскія летапісы — рускія летапісы летапісы XV—XVI стагодзьдзяў, складзеныя ў Цьвяры. Зьмяшчаюць зьвесткі з гісторыі Цьвяры, Масквы, Ноўгарада, Пскова і пра дачыненьні гэтых зямель зь Вялікім Княствам Літоўскім.

Складаліся пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле Наўгародзкага Першага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя Гердзеня Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь Альгерд ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай).

Гісторыя

Мяркуецца, што Першы цьвярскі летапісны збор склалі ў 1375 годзе, другі — у 1409 годзе. Беспасярэдне Цьвярскі летапіс не захаваліся (апроч фрагмэнту за 1314—1344 гады), значныя цьвярскія летапісныя матэрыялы ёсьць у Цьвярскім зборніку (Цьвярскім летапісу), Рагоскім летапісцы і «Пахвальным слове пра дабравернага князя Барыса Аляксандравіча» інака Фамы.

У Цьвярскі зборнік, які датуецца XVI стагодзьдзем, улучаюцца значныя фрагмэнты цьвярскога летапісаньня канца XIII — канца XV стагодзьдзяў. Ён захаваўся ў трох сьпісах XVII стагодзьдзях, напісаных на этнічных беларускіх або ўкранскіх землях (Пагодзінскі, Забелінскі і Талстоўскі). Утрымлівае зьвесткі зь Цьвярскога збору 1375 году і пазьнейшыя зьвесткі да 1486 году, калі Цьвер захапіла Маскоўская дзяржава.

Рагоскі летапісец, які датуецца першай паловай XV стагодзьдзя, захаваўся ў адным сьпісе. Яго зьвесткі за 1288—1327 гады маюць падабенства з тэкстам Цьвярскога зборніка, зьвесткі за 1328—1374 гады таксама ў значнай частцы паходзяць з крыніцы, блізкай да Цьвярскога зборніка.

Ліцьвіны і люцічы

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Люцічы

Цьвярскі зборнік зьмяшчае сьведчаньне пра перасяленьне на ўсход часткі люцічаў, якія ўпамінаюцца ў пераліку славянскіх плямёнаў поруч зь літвой

	…а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі Люціцы, а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране

Гісторык Павал Урбан зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <…> да мора» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў Ніканаўскім летапісе. Тым часам у сярэдняй плыні Дунаю захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў Трансыльваніі або далей за Дунаем на Балканскім паўвостраве існавалі Літоўская княства (kenezat Lytwa) і Літоўская зямля (terra Lytwa).