Ньюфаўндлэндзкі францускі дыялект

Ньюфа́ўндлэндзкі францу́скі дыяле́кт, францу́скі дыяле́кт паўвострава Ньюфа́ўндлэнд (па-француску: Français terre-neuvien) — дыялект (рэгіянальны варыянт) францускае мовы, на якім размаўляюць на паўвостраве Пор-о-Пор (частка г.зв. «Францускага Берагу»), выспа Ньюфаўндлэнд.

Ньюфаўндлэндзкі дыялект
Français terre-neuvien
Ужываецца ў Канадзе
Рэгіён паўвостраў Пор-о-Пор (Ньюфаўндлэнд)
Колькасьць карыстальнікаў прыкладна менш за 500
Клясыфікацыя Індаэўрапейскія мовы
Афіцыйны статус
Коды мовы

Франкамоўнае насельніцтва гэтага рэгіёну зьяўляецца ўнікальным для Канады. Карані ягонага паходжаньня прасочваюцца ад рыбакоў кантынэнтальнае Францыі, якія сяліліся ў рэгіёне напрыканцы 1800-х і напачатку 1900-х гадоў; яно не зьвязанае з франка-квэбэкцамі альбо франка-акадыйцамі Прыморскіх правінцыяў. З гэтае прычыны ньюфаўндлэндзкі францускі дыялект найбольш цесна зьвязаны з нарманскім ды брэтонскім варыянтамі францускае мовы суседняга архіпэлягу Сэн-П'ер і Мікелён. За сёньняшнім часам моцныя кантакты з акадыйскім францускім дыялектам і, асабліва, шырокі распаўсюд дзьвюхмоўнасьці з удзелам ньюфаўндлэндзкага ангельскага дыялекту аказваюць значны ўплыў на дыялект, з-за чаго супольнасьць носьбітаў знаходзіцца ў заняпадзе.

Ступень, згодна зь якою лексычныя асаблівасьці ньюфаўндлэндзкае францускае ўтвараюць асобны дыялект, зьяўляецца ў цяперашні час невядомай. Зьяўляецца невядомым лёс дыялекту з нагоды таго, што ён знаходзіцца пад пагрозаю зьнікненьня. Існуе правінцыйная ахоўная арганізацыя Fédération des Francophones de Terre-Neuve et du Labrador, якая прадстаўляе абедзьве франкамоўныя супольнасьці, а менавіта французаў паўвострава ды франка-акадцаў.

Геаграфія рэдагаваць

На ньюфаўндлэндзкім францускім дыялекце размаўляюць у мясцовасьцях мысу Сэнт-Джорджс, Пэці-Жардэн, Гран-Жардэн, Дэ-Гро, Русо-Руж, Ля-Пуан-а-Лю, Труа-Кэлю, Ля-Грандтэр, Ль'Анс-о-Канард, Мэзон-д'Івэр ды Люрдэ.

Разам з гэтым паблізу, у мясцовасьцях даліны Кодрай і мястэчка Стэфэнвіл існуюць супольнасьці, якія размаўляюць на акадыйскім дыялекце.

Гісторыя рэдагаваць

Паходжаньне рэдагаваць

Францыя аспрэчвала тэрыторыі выспы Ньюфаўндлэнд з 1662 да 1713 гадоў, пасьля чаго яна саступіла востраў Вялікабрытаніі паводле ўмоваў Утрэхцкае дамовы. Падчас Сямігадовае вайны Францыя (і Гішпанія) вяла барацьбу за кантроль над Ньюфаўндлэндам і каштоўным рыбалоўным промыслам у ягоных навакольлях. Баявыя дзеяньні спыніліся ў 1763 року з замацаваньнем Парыскай дамовай права Францыі на рыбалоўства на заходнім узьбярэжжы рэгіёну. У гэты пэрыяд назіраўся прыток брэтонскіх, нарманскіх і баскіх рыбаловаў у рэгіён, хоць вялікая частка дзейнасьці насіла сэзонны характар, а францускія паселішчы былі забароненыя да канцу 1800-х гадоў. Нягледзячы на незадавальненьне з брытанскага боку, прцягвалася таемнае засяленьне, хоць і без адкрыцьця школаў і асноўных паслуг. У выніку гэтага пісьменнасьць сярод франкафонаў была рэдкай у ХХ стагодзьдзі. У 1904 годзе права ўласнасьці на рэгіён было пераведзенае з боку Францыі на карысьць Калёніі Ньюфаўндлэнд.

У дадатак да францускай эміграцыі з Эўропы, таксама, пачынаючы зь ХІХ стагодзьдзя, ішла калянізацыя з боку франка-акадцаў, якія сяліліся з выспы Кэйп-Брэтан і выспаў Мадлен у мясцовасьцях мысу Сэнт-Джордж, даліны Кодрай і мястэчку Стэфэнвіл, якія набылі назву „l'Anse-aux-Sauvages” (Ль’Анс-о-Саважэ, па-беларуску: «Бухта Дзікуноў»)[1]. Да сярэдзіны ХХ стагодзьдзя рыбакі з Брэтані, якія размаўлялі на брэтонскай мове ў якасьці роднай, але атрымалыя пры гэтым франкамоўную адукацыю паводле праграмы школаў Жуля Фэры, замацаваліся на тэрыторыі паўвыспы Пор-о-Пор; гэтая прычына, верагодна, магла паслужыць асноўным фактарам узьнікненьня адрозьненьняў між ньюфаўндлэндзкім і акадыйскім дыялектамі францускае мовы[2].

Кантакты з англямоўным насельніцтвам, білінгвізм і асыміляцыя рэдагаваць

Кантакты між франка- і англямоўнымі ньюфаўндлэндцамі гістарычна былі абмежаванымі і звычайна мірнымі. У першай палове ХХ стагодзьдзя. Заходняе ўзьбярэжжа Ньюфаўндлэнду было прыкладна раўнамерна разьмеркаванае паміж франка- й англямоўнымі сем'ямі, большасьць у асноўным працавала ў сваіх моўных грамадах. Асноўным выняткам была Каталіцкая Царква, сьвятары якой былі пераважна аднамоўнымі з выкарыстоўваньнем ангельскае мовы. Гэтая зьява спрычыніліся да моцнага заахвочваньня дзьвюхмоўнасьці ў франкамоўнай супольнасьці і, такім чынам, склала падмурак для асыміляцыі.

Са стварэньнем у 1940 року амэрыканскае базы ВПС у Стэфэнвіле пачалося зьніжэньне ўжытку ньюфаўндлэндзкай францускай. Асобы, для якіх ньюфаўндлэндзкая ды акадыйская француская была роднай, і якія жылі ды працавалі ўсё жыцьцё ў адноснай ізаляцыі франкамоўнай супольнасьцю, апынуліся ў эканамічным цэнтры англямоўных амэрыканцаў, канадцаў, брытанцаў і ньюфаўндлэндцаў. Франкамоўныя жыхары станоўча ўспрынялі эканамічныя магчымасьці, узьніклыя з базай, але між тым рэзка ўпала перадача францускае мовы цягам пакаленьняў.

Адсутнасьць франкамоўнай адукацыі і абавязковы характар наведваньня англямоўных школаў усімі дзецьмі, а таксама англямоўнае радыё і тэлебачаньне сталі прычынаю таго, што апошнія пакаленьні сталі ня ў стане авалодаць больш складанай граматыкай і прадмэтамі францускай мовы. Ангельская мова сталася адзінай мовай адукаваных асобаў[3].

Патрыс Брасёр, францускі лінгвіст, зьдзейсьніў значны шэраг візытаў да выспы. У размовах з пажылымі франкамоўнымі ньюфаўндлэндцамі ён выявіў, што франкамоўных дзяцей часта каралі за францускую гутарку ў школе[4]. Шлюбы між франка- ды англямоўнымі каталікамі таксама сталі адным з фактараў, што спрыяюць асыміляцыі; зьмяшаныя шлюбы сталі ўсё больш распаўсюджанымі пачынаючы з 1930-х гадоў[5].

Канфэдэрацыя рэдагаваць

З 1949 году, калі Ньюфаўндлэнд стаў правінцыяй Канады, выкарыстаньне францускай на востраве працягвае скарачацца. На думку некаторых, прысутнасьць францускай мовы была праігнараваная абодвума ўрадамі, па аналёгіі (на думку некаторых) з насельніцтвам народу мікмак, праз адсутнасьць (на думку некаторых) афіцыйнае пазыцыі па гэтым пытаньні, але, на думку некаторых, з дэ-факта палітыкай асыміляцыі. У выніку адсутнасьці франкамоўнай адкацыі і рэлігійнага навучаньня на ньюфаўндлэндзкім францускім дыялекце зараз размаўляе толькі невялікая група пажылых жыхароў і дыялект лічыцца выміраючым. Як правіла франка-ньюфаўндлэндцы ў Ньюфаўндлэндзе цяпер карыстаюцца акадыйскім францускім дыялектам, а не ньюфаўндлэндзкім, хоць невялікая колькасьць сем'яў дагэтуль размаўляе на моцна зьмененым гібрыдным дыялекце. Сёньня 15 000 нашчадкаў францускіх пасяленцаў жывуць у правінцыі, існуе рух з мэтай аднаўленьня ньюфаўндлэндзкага дыялекту францускай мовы ў адукацыі ў правінцыі. Тым ня менш, школьнікі ў правінцыі зараз пераходзяць на канадзкі стандарт францускае мовы альбо на яе варыянт з акадыйскім уплывам.

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ (Waddell & Doran 1979, p. 150)
  2. ^ (Brasseur 2007, p. 67)
  3. ^ (Brasseur 2007, p. 78)
  4. ^ (Brasseur 1995, pp. 110–111)
  5. ^ http://www.heritage.nf.ca/society/portauport.html