Марыя Занькавецкая

Марыя Занькавецкая
	Марыя Занькавецкая
Дата нараджэньня	23 ліпеня (4 жніўня) 1854
Месца нараджэньня	Занькы[d], Чарнігаўская губэрня, Расейская імпэрыя;
Дата сьмерці	4 кастрычніка 1934 (80 гадоў)
Месца сьмерці	Кіеў, УССР, СССР;
Прычына сьмерці	сухоты, міякардыт[d] і нэфрыт
Месца пахаваньня	Байкавыя могілкі;
Занятак	тэатральная акторка, кінаакторка, акторка
Навуковая сфэра	тэатар і фільм
Узнагароды
	Марыя Занькавецкая ў Вікісховішчы

Марыя Канстанцінаўна Занькавецкая (па-ўкраінску: Марія Костянтинівна Заньковецька; 4 жніўня 1854, Занькі, Нежынскі павет, Чарнігаўская губэрня — 4 кастрычніка 1934, Кіеў) — украінская акторка. Народная артыстка Ўкраінскай ССР (1922).

Жыцьцяпіс

Нарадзілася 23 ліпеня (4 жніўня) 1854 году ў вёсцы Занькы Нежынскага павету Чарнігаўскай губэрні. Была пятым дзіцем у шматдзетнай сям’і зьбяднелага двараніна, судзьдзі Канстанціна Канстанцінавіча Адасоўскага і мяшчанкі з Чарнігаву Марыі Васільеўны Няфёдавай. Род Адасоўскіх гербу Корчак паходзіў з XVII ст. і належаў да маларасёйскага дваранства. Дзед, Канстанцін Рыгоравіч Адасоўскі, быў героем вайны 1812 году, паручнікам Бутырскага пяхотнага палка.

З дзесяці гадоў Марыя пачала вучыцца ў прыватным пансіёне Асаўской у Чарнігаве. Бацька Марыі валодаў цудоўным голасам, сакавітым барытонам, а Марыя — моцным мэца-сапрана. Яны ўдваіх часта ладзілі сямейныя канцэрты для гасьцей свайго дома ў Заньках.

У 17 год яна стала жонкай артылерыйскага афіцэра Хлыстова і апынулася ў крэпасьці Бэндэры ў Бэсарабіі. У той час яна ўпершыню сустрэлася з Міколам Табілевічам.

У 1876 годзе яна выйшла на сцэну Нежынскага тэатру. Да канца жыцьця не парывала сувязяў з тэатральным гуртком Нежына, дзе жыла пастаянна ў 1902—1924 гадах і з перапынкамі, вяртаючыся пасьля гастроляў, да 1932 года. Мела ў Нежыне свой дом, які захаваўся да нашых дзён.

27 кастрычніка 1882 года ў гарадзкім тэатры Лізаветграду (цяпер Крапіўніцкі) пад кіраўніцтвам Марка Крапіўніцкага пачаўся творчы шлях выбітнай украінскай актрысы. У 1882 годзе яна атрымала запрашэньне ва ўкраінскую акторскую трупу^[3]. Упершыню на прафэсійнай сцэне яна выканала ролю Наталкі («Наталка Палтаўка») Івана Катлярэўскага.

Актрыса стварала вобразы, прасякнутыя сапраўдным драматызмам і палымяным камізмам. Сваёй гульнёй яна праслаўляла звычайных людзей, адкрываючы бязьмежнасьць іх душы. Маючы цудоўны голас — драматычнае сапрана, яна непараўнальна выконвала ў спэктаклях украінскія народныя песьні. Была сярод заснавальнікаў тэатру Мікалая Садоўскага ў Палтаве. Яна дамагалася адкрыцьця ў Нежыне стацыянарнага дзяржаўнага тэатру.

У 1918 годзе арганізавала народны тэатар «Украінская трупа пад кіраўніцтвам М. К. Занькавецкай». У тэатры ігралі Барыс Раманіцкі, Т. Садоўскі, Андрэй Ратміраў, В. Сасьніцкі. Былі пастаўлены спэктаклі «Наталка Палтаўка», «Гетман Дарашэнка», «Цыганка Аза». Прызнаючы яе сцэнічныя заслугі, Гетман Украінскай Дзяржавы Павал Скарападзкі ў чэрвені 1918 году зацьвердзіў пастанову Рады міністраў аб прызначэньні ёй пажыцьцёвай дзяржаўнай пэнсіі.

Пазьней Марыя Занькавецкая (такі псэўданім яна ўзяла ў памяць пра шчасьлівае дзяцінства ў роднай вёсцы Занькы) працавала ў самых папулярных і прафэсійных украінскіх трупах Марка Крапіўніцкага, Міхаіла Старыцкага, Міколы Садоўскага, Панаса Саксаганскага, Івана Карпенкі-Карага.

Памерла 4 кастрычніка 1934 году. Пахавана ў Кіеве на Байкавых могілках.

Узнагароды

Народная артыстка Украінскай ССР (1922).

Памяць

Імем Занькавецкай названы Украінскі драматычны тэатар у Львове (1923), вуліцы ў Дняпры, Кіеве, Ковелі, Каламыі, Львове, Крапіўніцкім, Нежыне, Луцку, Адэсе, Ужгарадзе, Чырвонаградзе, Чарнаўцах, Чарнігаве, Умані, завулкі ў Палтаве і Жытоміры. У 1960 годзе ў Кіеве быў створаны мэмарыяльны музэй-кватэра Занькавецкай, у 1964 годзе — мэмарыяльны музэй Марыі Занькавецкай у вёсцы Занькы.

Ёй пастаўлены помнікі ў Кіеве (1974, скульптар Г. Кальчанка), у вёсцы Занькы (1984, скульптар Ю. Станецкі) і Нежыне (1993, скульптар А. Скоблікаў).

У 1971 годзе пісьменьнік Іван Рабакляч напісаў п’есу «Марыя Занькавецкая».

У 2004 годзе Нацыянальны банк Украіны выпусьціў памятную манэту, прысьвечаную 150-годдзю з дня нараджэньня актрысы.

Марыя Занькавецкая на паштовай марцы Украіны, 2004
Памятная манэта НБУ «Марыя Занькавецкая»

Крыніцы

^ ^а ^б ^в пасведчанне аб смерці
^ ^а ^б Zan‘kovec‘ka, Marìja // Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
^ Український Ромео і його Джульєтта: історія кохання з присмаком драми Марії Заньковецької і Миколи Садовського

Літаратура

Анна Багряна про Марію Заньковецьку, Олену Телігу, Вангу, Марію Приймаченко, Славу Стецько: оповідання для дітей молодшого та середнього шкільного віку / Анна Багряна. — Київ : Грані-Т, 2010. — 96 с. — ISBN 978-966-465-266-4.
Богомолець-Лазурська Н. М. Життя Марії Заньковецької. — К., 1961.
Видатні діячі України минулих століть. — К., 2001. — С. 204—205.
Жінки України. — К., 2001. — С. 156.
Корифеї українського театру: Матеріали про діяльність театру корифеїв. — К., 1983.
Лазанська Т. І. Заньковецька Марія Костянтинівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2005. — Т. 3 : Е — Й. — С. 248—249. — 672 с : іл. — ISBN 966-00-0610-1.
Левченко В. В., Левченко Г. С. З історії українського театру: бенефіси Марії Заньковецької в Одесі // Південний захід. Одесика. Історико-краєзнавчий науковий альманах. — Вип. 16. — Одеса: Друкарський дім, 2013. — С. 240—251.
Мандрика В., Кирилюк В. Марія Заньковецька — перша народна артистка України. — Ніжин, 2004.
Митці України : Енциклопедичний довідник / упоряд. : М. Г. Лабінський, В. С. Мурза; за ред. А. В. Кудрицького. — К. : «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 1992. — 848 с. — ISBN 5-88500-042-5. — С. 259.
Мистецтво України : Біографічний довідник / упоряд.: А. В. Кудрицький, М. Г. Лабінський; за ред. А. В. Кудрицького. — К. : «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 1997. — 700 с. — ISBN 5-88500-071-9.. — С. 354—355.
Пилипчук Р. Я. Заньковецька Марія Костянтинівна // Енциклопедія сучасної України / ред. кол.: І. М. Дзюба [та ін.] ; НАН України, НТШ. — К. : Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2010. — Т. 10 : З — Зор. — С. 222—223. — ISBN 978-966-02-5721-4.
Пільгук І. І. Марія Заньковецька. — К., 1978.
УСЕ: Універсальний словник-енциклопедія. — К., 1999. — С. 516.
Всемирный биографический знциклопедический словарь. — М., 1998&. — С. 282—283.
Дурилин С. М. Мария Заньковецкая: Жизнь и творчество. — К., 1982.
Хохлы и хохлушки. — СПб. : А. С. Суворин, 1907. — 113 с.
Рулін П. Марія Заньковецька: життя і творчість / П. Рулін. — Київ: Рух, 1929. — 109 с : іл., портр. — (Український театр ; № 2).
Театр ім. Марії Заньковецької, 1922—1932 / ред.: Б. Романицький та ін. — Київ: Мистецтво, 1933. — 45 с : табл., 17 арк. іл., портр.
Вінок спогадів про Заньковецьку / упоряд.: О. Валтуля та ін. ; Держ. музей театр. мистецтва УРСР та Укр. театр. т-во. — Київ : Мистецтво, 1950. — 260 с.
Кавунник О. А. У вінок пам’яті Марії Заньковецькій // Музика № 5. ‑ 2018, С. 39-40.
Кавунник О. А. Мистецькі рефлексії культуротворення Марії Заньковецької / Студії мистецтвознавчі : Театр. Музика. Кіно. Чис. 2 (54) / (голов. ред. Г. Скрипник. НАН України; ІМФЕ ім. М. Т. Рильського. — Київ, 2016. — 125 с.

Вонкавыя спасылкі

Марыя Занькавецкая — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[_3abc585d06e03f1c-1] а ^б ^в пасведчанне аб смерці

[_9818e4a9962c60fb-2] а ^б Zan‘kovec‘ka, Marìja // Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі

[3] Український Ромео і його Джульєтта: історія кохання з присмаком драми Марії Заньковецької і Миколи Садовського

[1]

[2]

[3]