Маладэчанскі замак

Помнік абарончай архітэктуры
Маладэчанскі замак
Маладэчанскі замак (рэканструкцыя)
Краіна	Беларусь
Места	Маладэчна
Каардынаты	54°20′5″ пн. ш. 26°52′22″ у. д. / 54.33472° пн. ш. 26.87278° у. д. / 54.33472; 26.87278Каардынаты: 54°20′5″ пн. ш. 26°52′22″ у. д. / 54.33472° пн. ш. 26.87278° у. д. / 54.33472; 26.87278
Першае згадваньне	16 сьнежня 1388
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Маладэчанскі замак на мапе Беларусі Маладэчанскі замак

Маладэ́чанскі за́мак — помнік гісторыі і архітэктуры XV—XVII стагодзьдзяў у Маладэчне. Знаходзіцца ў паўночнай частцы места, на правым беразе ракі Вушы. Існаваў у XV—XVIII стагодзьдзях. Захаваліся земляныя валы. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літосўкае

Узьнік як цэнтар абароны сярэднявечнага Мададэчна. Як сьведчаць пісьмовыя крыніцы, 16 сьнежня 1388 году ў замку ноўгарад-северскі князь Дзьмітры Альгердавіч падпісаў грамату на паслушэнства вялікаму князю літоўскаму Ягайлу. Гэтая дата лічыцца першым пісьмовым ўпамінам пра Маладэчна.

У розныя часы ўладальнікамі Маладэчанскага замка былі князі Заслаўскія, Мсьціслаўскія, Сангушкі, Кішкі. У 1519 (двойчы) і 1533 гадох замак бралі ў аблогу наўгародзка-пскоўскія ратнікі на чале з князем М. Кісьліцам і, напэўна, спалілі яго. Сьляды агню ў профілі замкавага валу і культурным слоі пацьвярджаюць шматразовыя пажары. У 1567 годзе ў замку праходзілі папярэднія перамовы паміж прадстаўнікамі Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага пра ўмовы складаньня Люблінскай уніі. У пачатку ХVІІ ст. уладальнікам места і замка быў Леў Сапега. Існуе меркаваньне, што ў час Вялікай Паўночнай вайны тут спыняўся кароль Швэцыі Карл XII.

У ХVІІІ ст. Маладэчна і замак належалі князям Агінскім. У замку знаходзілася іх рэзыдэнцыя, тады ж на замкавым падворку збудавалі палац, дзе захоўвалася багатая бібліятэка і калекцыя карцінаў. Гаспадары замку стварылі садова-паркавы ансамбль з штучнымі сажалкамі, узгоркамі, каналамі, разьбілі парк. Гонарам палацу-паркавага комплексу былі яго аранжарэі, дзе сярод іншага расьлі апэльсіны, ананасы, лімоны і гранаты.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

За часамі вайны 1812 году францускія войскі двойчы прайшлі праз Маладэчна: пры наступленьні на Маскву ў чэрвені і пры адступленьні ў лістападзе. 22 лістапада (паводле старога стылю) аддзелы расейскай арміі пад камандаю А. Ярмолава і Я. Чапліцы, а таксама казакі М. Платава разьбілі французаў пад Маладэчнам. Гэты бой стаў апошнім у зімовай кампаніі. Страты ў вайне былі надзвычай вялікімі, замак зруйнавалі напалову. 3 сьнежня францускі імпэратар Напалеон Банапарт склаў у замку апошні 29-ы бюлетэнь Вялікага войска, у якім зьняў зь сябе паўнамоцтвы галоўнага камандзіра ў расейскай кампаніі^[1].

У пачатку ХІХ ст. Міхал Клеафас Агінскі ня раз наведваў у Маладэчне свайго дзядзьку Міхала Казімера Агінскага, а па яго сьмерці, увесну 1814 году, стаў уладальнікам маёнтку. Міхал Клеафас не адважыўся на капітальны рэмонт палацу. Ён перадаў палову будынка зь бібліятэкай і калекцыяй музычных інструмэнтаў шляхецкай 5-кляснай павятовай вучэльні. У канцы ХІХ ст. замак прыйшоў у поўны заняпад.

Найноўшы час

У 1976 і 1980 гадох тэрыторыю замка дасьледаваў Міхась Ткачоў^[2].

Зодна зь дзяржаўнай праграмай «Замкі Беларусі» да 2014 году правялі ўпарадкаваньне тэрыторыі Замчышча.

Архітэктура

Займаў выспу на балоцістым беразе ракі. Будаўнікі ўдала выкарысталі нізкі балоцісты рэльеф і прыродныя фартыфікацыі. У ходзе будаваньня падвялі плаціну, на балоце бярвёнамі выклалі дзялянку 120×80 м, з жвіру і пяску насыпалі штучную пляцоўку вышынёй 4 м. Яе краем насыпалі пяскова-гліняныя валы вышынёй да 3,5 м і шырынёй 11 м. За землянымі валамі ішла сыстэма ўмацаваньняў зь бярвеньня. Спачатку тут стаялі абарончыя сьцены і вежы, у тым ліку ўязныя вароты. Атачаўся замак ровам з вадой. Краем рова праходзіў яшчэ адзін земляны вал, у аснову якога закладваліся валуны.

Пры мадэрнізацыі ў XVII ст. каля падножжа земляных валоў паставілі агароджу з завостраных калоў, замест кутніх вежаў збудавалі бастыёны галяндзкага тыпу. Гэта адпавядала зьмяненьням у тактыцы абароны і аблогі. Дзеля прадухіленьня апаўзаньня зямлі каля падножжа бастыёнаў зьявілася агароджа слупавой канструкцыі, якая таксама мусіла стрымаць наступ ворага. Унутры вала, у месцах яго прыляганьня да варотаў, насыпы ўмацоўваліся мураванымі сьценкамі.

На тэрыторыі замку быў невялікі сакральны будынак, які існаваў у ХVI—ХVIII ст. Як сьведчаць археалягічныя зьвесткі, ён меў памеры 11×24 м і аздабляўся фрэскамі.

Крыніцы

^ Даты, падзеі, людзі // Зьвязда : газэта. — 3 сьнежня 2013. — № 227 (27592). — С. 8. — ISSN 1990-763x.
^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9. С. 553.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — ISBN 985-11-0155-9

Вонкавыя спасылкі

[1] Даты, падзеі, людзі // Зьвязда : газэта. — 3 сьнежня 2013. — № 227 (27592). — С. 8. — ISSN 1990-763x.

[2] БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9. С. 553.

[1]

[2]