Ляхаўка (Менск)

Ляхаўка, Ляхаўскае прадмесьце — гістарычная мясцовасьць Менску, разьмешчаная ў паўднёвай частцы места. Падзялялася на Верхнюю Ляхаўку (трыкутнік паміж вуліцамі Ігуменскай, Вясёлай і Верхнеляхаўскай), Ніжнюю Ляхаўку (вялікі раён на ўсход і паўночны ўсход ад вуліцы Ніжнеляхаўскай, а таксама прырэчная частка вуліцы Вясёлай) і Ляхаўскую Слабодку (некалі гістарычная Ляхаўка, што месьцілася на правым беразе Сьвіслачы — раён колішняй Лодачнай вуліцы).

Галоўная брама стадыёну «Дынама» — пачатак Ляхаўкі

На паўднёвы захад ад Ляхаўкі пачынаюцца Ўборкі, на поўнач — цэнтральнае Новае Места, на ўсход — Кашары, на поўдзень — Серабранскія Млыны.

Гісторыя

Верхняя Ляхаўка, 1930-я рр.

У Менскіх актах XVI ст. упамінаецца сяло Ляхава Лука, што месьцілася на паўднёвай ускраіне места і належала, як і маёнтак Трасьцянец, Менскаму Ўзьнясенскаму манастыру. Назва мае, відаць, этнічнае паходжаньне — калісьці тут жылі «ляхі» (палякі). Другая частка назвы — «Лука» — сьведчыла пра асаблівасьць ляндшафту, як раз у гэтым месцы Сьвіслач утварае стромкую S-вобразную зьвіліну, г.зн. падвойную «луку». На пляне 1797 року на месцы колішняга сяла зьявілася «Слабада Ляхаўка».

Ніжняя Ляхаўка з боку Сьвіслачы. Дрожджавы завод, 1930-я рр.

Паводле сьведчаньняў падарожніка Паўла Шпілеўскага, у сярэдзіне XIX ст. гэтая мясцовасьць набыла вядомасьць празь Ляхаўскі гай і тамтэйшыя «маёўкі» (травеньскія гуляньні). Апроч таго, каля Ляхаўскай Слабады, на Сьвіслачы, знаходзіўся адзін з трох вадзяных млыноў места Менску.

У канцы XIX ст. у Ляхаўцы пачаў фармавацца прамысловы раён Менску, што тлумачылася зручным разьмяшчэньнем слабады на беразе ракі Сьвіслачы, паблізу чыгункі. Да канца XIX ст. тут склаўся цэлы комплекс прамысловых прадпрыемстваў.

На пачатак XX ст. Ляхаўка стала найбольшым прадмесьцем Менску. Значная частка мясцовасьці мела хаатычную драўляную забудову, дзе жылі фабрычныя і чыгуначныя работнікі і рамесьнікі. Многія зь іх мелі невялікія ўласныя сады і агароды. Прадмесьце часткова ўваходзіла ў першую, трэцюю і чацьвертую паліцэйскую частку і ўлучала чатыры Ніжнеляхаўскія вуліцы (цяпер гэта — Кастрычніцкая, Ульянаўская ад Беларускай да Чырвонаармейскай і часткова Індустрыяльная вуліцы), Верхнеляхаўскую (цяпер Беларуская), Ляхаўскую Слабодку (не існуе; былая Лодачная), канец Круглага завулка.

12 ліпеня 1934 року ў Ляхаўцы на месцы старых юдэйскіх могілак (закрытыя ў 1883 року) збудавалі стадыён «Дынама».

У 2009 року Камісія па найменьні і перайменаваньні праспэктаў, вуліцаў і іншых частак Менску прыняла пастанову аб наданьні безыменнаму сквэру ў межах вуліцаў Кастрычніцкай — Ульянаўскай — Беларускай — ракі Сьвіслачы назвы «Ляхаўскі».

У наш час уздоўж гістарычнай Ніжнеляхаўскай вуліцы знаходзяцца будынкі дарэвалюцыйных заводаў, якія захавалі сваё аўтэнтычнае архітэктурнае аблічча Пра існаваньне некалі найбольшага менскага прадмесьця цяпер сьведчыць Ляхаўскі сквэр.

Старыя адрасы

Ніжняя Ляхаўка, да 1918 р.

• Ніжне-Ляхаўская, 5, дом Моніча. Кватэра сябра Менскай арганізацыі РСДРП Н. Цімафеевай, якая вяла прапаганду сярод мескай вучнёўскай моладзі. Цяпер гэта раён вуліцы Ўльянаўскай паміж стадыёнам «Дынама» і 3-яй клінічнай лякарняй.
• Ніжне-Ляхаўская, 8. Дрожджава-вінакурны завод братоў Ракаўшчыкаў, заснаваны ў 1892 року. Пры заводзе быў паравы млын. Вытворчы працэс ішоў у чатырох аддзяленьнях: заторным, перагонным, дражджавым і прамывачным. У пачатку стагодзьдзя прадпрыемства знаходзілася ў складзе рэгіянальнага манапалістычнага аб’яднаньня. У 1910 року праводзілася значная рэканструкцыя: на заводзе ўсталявалі дынама-машыну, паравую машыну (50 конскіх сілаў), лякамабіль (75 конскіх сілаў) і газагенэратар (25 конскіх сілаў). Паводле кошту сродкаў вытворчасьці завод займаў першае месца сярод усіх тагачасных менскіх прадпрыемстваў і быў адным зь лідэраў у сваім сэгмэнце на тэрыторыі Беларусі. Цяпер стары будынак займае Менскі дражджавы камбінат (Кастрычніцкая, 14).

Дражджавы завод, 1969 р. (?)

• Ніжне-Ляхаўская, 13. Скарбовы вінны склад. Працаваў з 1898 року. Цяпер у тых памяшканьнях вінна-гарэлачны завод «Крышталь» (Кастрычніцкая, 15).
• Ніжне-Ляхаўская, 17. Гарбарны завод Л. Суціна, адкрыты ў 1896 року. Праз два рокі тут усталявалі паравы кацёл. Пазьней вытворчасьць трапіла да М. Фрэнкеля, што ў 1904 року збанкрутаваў. Праз два рокі, калі стаў відавочным пэўны ўздым гарбарнай прамысловасьці, завод перайшоў у валоданьне І. Сальмана і ўзнавіў сваю дзейнасьць. У 1909 року праводзілася рэканструкцыя вытворчых працэсаў, зьявіўся паравы кацёл. Завод Сальмана сярод роднасных прадпрыемстваў стаў адным з найбольшых у месьце. На базе яго ў 1927 року ўтварыўся гарбарны завод «Бальшавік» (цяпер знаходзіцца ў вёсцы Гатава Менскага раёну).

Завод Элегія, 1930-я рр.

• Ніжне-Ляхаўская, 23. Гарбарны завод Л. Мантвялінскага. Узьнік у 1875 року. У 1892—1894 роках не працаваў. Адкрыўся па тым, як суўладальнікам стаў Форын. Спэцыялізаваўся на выпуску сырамятных і падэшвенных скураў. Заводзкі будынак месьціўся ў раёне цяперашняга станкабудаўнічага завода імя Кастрычніцкай рэвалыцыі (Кастрычніцкая, 16).

Гарбарны завод, 1941—44 рр.

• Ніжне-Ляхаўская, 24. Гарбарны завод А. Імрота, збудаваны ў 1885 року. У 1891 року ў ім дзейнічаў паравы кацёл. Завод разьмяшчаўся ў драўлянай двухпавярхоўцы. У ніжніх памяшканьнях стаялі чаны для вымочваньня і дубленьня скураў — тут яны ачышчаліся ад мяздры і валасоў. На другім паверсе скуры сушыліся і вырабляліся. Дубленьне ажыцьцяўлялася шляхам, які гаспадары трымалі ў сакрэце. Скуры былі гатовымі ўдвая хутчэй, чым на іншых прадпрыемствах. Гэта абумоўлівала высокія прыбыткі. Пры гарбарнай вытворчасьці існаваў абуткова-нарыхтоўчы аддзел. Сырыя скуры завозілі сюды з Смаленскай, Калускай, Віцебскай, Чарнігаўскай, Палтаўскай і Курскай губэрняў. У 1904 року ў зьвязку з падаражаньнем сыравіны, выкліканым павелічэньнем экспарту сырых скураў у Амэрыку, рочная вытворчасьць завода на трэць скарацілася. У 1913 року тут было два рухавікі магутнасьцю 30 конскіх сілаў кожны. На месцы таго прадпрыемства цяпер узвышаецца новы корпус станкабудаўнічага завода імя Кастрычніцкай рэвалюцыі (Кастрычніцкая, 16).
• Ніжняя Ляхаўка. Гарбарны завод Б. М. Ланэ. Пачаў дзейнічаць у 1891 року. Спэцыялізаваўся на вытворчасьці лайкі з авечых і жарабячых скураў. Вырабы ішлі ў Маскву, Варшаву, Пецярбург, Вільню, Екацярынбург. Пры заводзе існаваў фарбавальны аддзел. У 1904 року гаспадар збанкрутаваў, і вытворчасьць спынілася. Дакладнае месцазнаходжаньне гарбарні застаецца нявызначаным.
• Ніжне-Ляхаўская. Чыгуналіцейны завод «Элегія» таварыства Ш. Поляка, Л. Дорскага і Д. Семянюка. Запрацаваў у 1908 року пад назвай «Гігант», быў газавы рухавік. Разьмяшчаўся ў невялікім драўляным будынку і вырабляў дробныя жалезныя рэчы, праводзіў рамонт сельскагаспадарчых машынаў і водаправоднага абсталяваньня. У 1912 року па рэканструкцыі «Гігант» перайменавалі ў «Элегію». У ім пачало выконвацца ліцьцё частак машынаў, агароджаў, помнікаў і інш. Па кастрычніцкім перавароце ператварыўся ў завод імя К. Я. Варашылава. Цяпер гэта адзін з карпусоў Менскага станкабудаўнічага завода (Кастрычніцкая, 16).

Галерэя

• Старыя здымкі
• 
  Вуліца ў Ніжняй Ляхаўцы, да 1918 р.
• 
  Завод Элегія, да 1930 р.
• 
  Дражджавы завод,
  1930-я рр.
• 
  Гарбарны завод, 1930-я рр.

Літаратура

• Гісторыя Мінска. 1-е выданне. — Менск: БелЭн, 2006. — 696 с. ISBN 985-11-0344-6.
• Лакотка А. Сілуэты старога Мінска. Нарысы драўлянай архітэктуры. — Менск: Полымя, 1991.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
• Шыбека З., Шыбека С. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада / Пер. з рускай мовы М. Віжа; Прадмова С. Станюты. — Менск: Полымя, 1994. — 341 с. [1] асобн. арк. карт.: іл. ISBN 5-345-00613-X.
• Боровой Р. Минские пригороды XVI — начала XX века [1](недаступная спасылка) // Архитектура и строительство. — 2008. — № 11. — С. 46—50.

Вонкавыя спасылкі

• Сацукевіч І. Тапанімія вуліцы і плошчаў Менска ў ХІХ — пачатку ХХ стст. // «Беларускі калегіюм», 4 чэрвеня 2008.
• План губернского города Минска (1903), Бібліятэка Менчука (рас.)
• Формирование территории Минска (1800—2004), Бібліятэка Менчука (рас.)
• План губернского города Минска (1898), Бібліятэка Менчука (рас.)