Добраахвотны полк «Дзясна»

	Добраахвотны полк спэцыяльнага назначэньня «Дзясна»
	Freiwillige Regiment "Desna"
Гады існаваньня	1942—1944
Краіна	Нацысцкая Нямеччына
Уваходзіць у	усходнія легіёны
Тып	дапаможная паліцыя
Уключае ў сябе	615-ы ўсходні батальён; 616-ы ўсходні батальён; 617-ы ўсходні батальён; 618-ы ўсходні батальён; 621-ы артылерыйскі дывізіён; конны эскадрон
Функцыя	змаганьне з партызанамі
Колькасьць	2500—2700 чалавек
Войны	Другая сусьветная вайна; Нямецка-савецкая вайна
Удзел у	апэрацыя «Антон»

До́браахво́тны полк спэцыя́льнага назначэ́ньня «Дзясна́» (па-нямецку: Freiwillige Regiment "Desna") — шматнацыянальнае калябарацыйнае фармаваньне, утворанае на акупаванай Трэцім Райхам тэрыторыі СССР, першы сфармаваны ўсходні легіён. Напачатку фармаваньня меў назвы Расейскі добраахвотны полк, Украінскі полк, полк маёра Вайса.

Утварэньне

18 красавіка 1942 року новы камандовец тылавых раёнаў генэрал-маёр Бэрнгард прыбыў у Бранск ад штабу 2-й танкавай арміі, прывёзшы з сабой загад аб фармаваньні добраахвотніцкага палку з савецкіх грамадзянаў. Паводле загаду, першыя два батальёны павінныя былі быць сабраныя да 1 чэрвеня 1942 году. Для гэтага з армейскага рэзэрву ў якасьці кадравай базы будучага палку былі выдзеленыя 6 ахвіцэраў, 16 падахвіцэраў і 42 жаўнеры. Набор пачаўся ў Арджанікідзэ, у былым будынку школы на вуліцы Шэдоўны. Стварыць полк даручылі камандоўцу Бранскага ваеннага гарадку маёру Вайсу.

Асноўныя часткі палку былі створаныя 16 ліпеня 1942 году.

Шлях палку

4 чэрвеня 1942 году Вайсу было дадзенае камандаваньне палком, якім ён кіраваў да сьнежня 1942 году, калі яго замяніў палкоўнік Цэбіш. Вупэрман, які таксама камандаваў контрвыведкай палку, стаў начальнікам штабу. Паколькі Вайс жадаў, каб у полк увайшлі добраахвотнікі іншых нацыянальнасьцяў, ён назваў свой полк расейскім добраахвотніцкім, хаця ў афіцыйных дакумэнтах усё яшчэ згадваўся як украінскі. Большая частка палку была названая на гонар яго камандоўца — Добраахвотніцкі полк «Вайс».

21 сакавіка 1942 году ў вёсцы Саўрасаўцы генэрал-маёр Бэрнгард асьвяціў палкавы батальён. Затым камандоўцам палку быў прызначаны палкоўнік Цэбіш, а полк быў перайменаваны ў полк спэцыяльнага назначэньня «Дзясну», а ягоным батальёнам былі прысвоеныя нумары.

З 3 траўня 1942 року першы батальён удзельнічаў у баях супраць партызанаў каля Жыраціны й Дзяткаўскай (апэрацыя «Антон»), а таксама каля Чырвонае Гары, дзе знаходзіўся да 4 чэрвеня 1942 году. З найлепшых байцоў батальёна была сфармаваная «рота асабістага разьмяшчэньня», якая была прызначаная для спэцыяльных задачаў у Абвэргрупу 107 «Відэр».

Пазьней 4-ы батальён (618-ы Остбатальён) быў дададзены ў склад дзясноўскага палку, які ўпершыню быў сфармаваны пад камандаваньнем Вупэрмана ў Трубчэўску, спачатку ў якасьці батальёну «Нацыянальнае гвардыі» (так называецца мясцовы Ordnungsdienst). Камандоўцам батальёну быў нямецкі лейтэнант Гэрбэрт і ягоны намесьнік П. В. Канавалаў. У чэрвені 1943 году было 12 ахвіцэраў — на штабных пасадах і ў камандаваньні батальёну. Былых камандоўцаў Чырвонай Арміі першапачаткова прымалі звычайнымі салдатамі, а з 14 кастрычніка 1942 году, калі яны праявілі адвагу ў баі, іх можна было павысіць да ўнтэр-ахвіцэраў.

На Дзясьне

У ліпені 1942 году полк разам з камінцамі ўдзельнічаў у антыпартызанскіх апэрацыях на тэрыторыі Пачэпскага, Трубчэўскага й Выганіцкага раёнаў Бранскае вобласьці. Асабовы склад шэрагу батальёнаў палку займаў добра ўмацаваныя пазыцыі ўздоўж ракі Дзясны. У кругабег вядзеньня апэрацыі полк згубіў забітымі 349 чалавек, раненымі — 376.

Улетку 1943 году 30 байцоў 3-га (617-га) батальёну пад камандаваньнем капітана Карабейнікава пераправіліся праз раку. Таксама ўцякла суполка жаўнераў 2-й роты 618-го батальёна з 25 вінтоўкамі 2 кулямётамі. Уцекачы забілі камандоўца роты, парвалі лінію сувязі й зьнішчылі 75-мм гармату.

Эвакуацыя

Батальёны Дзясноўскага палку заставаліся ў Бранскай вобласьці да канца жніўня 1943 году, калі былі перамешчаныя ў Беларусь, а ў канцы году — у Заходнюю Эўропу — Францыю (615-ы й 618-ы батальён, 621-я дывізіён артылерыі) і Італію (616-ы й 617-ы батальён). Пазьней палкі ў Францыі вялі барацьбу супраць саюзьнікаў. 618-ы батальён быў перададзены генэралу Ўласаву напрыканцы 1944 году для ягонае 1-е дывізіі РОА, а 621-ы дывізіён артылерыі — для 2-га артылерыйскага палку РОА. Пра лёс іншых батальёнаў нічога невядома.

Склад

У склад палку ўваходзілі жаўнеры з Арлоўскага, Бранскага й Карачоўскага лягераў, мясцовая моладзь, былыя партызаны, якія дэзэртавалі з розных прычынаў, а таксама былыя салдаты савецкай 3-й і 13-й арміяў, якія хаваліся ў бранскіх лясах. Акрамя расейцаў і ўкраінцаў, у палку былі й іншыя нацыянальнасьці. Так, у сьпісе 5-е роты са 135 чалавек 103 расейцы, 22 украінцы, 2 татары, малдаванін, латыш і 6 немцаў. Жаўнеры прысягалі Адольфу Гітлеру.

Пры стварэньні

Першы батальён, якім камандаваў капітан Кубелька, складаўся з трох вінтовачных, кулямётных і мінамётных ротаў колькасьцю 350—400 чалавек. Ён быў заснаваны на ўкраінскім батальёне, для якога ў пачатку траўня былі сабраныя яшчэ дзьве роты. Нягледзячы на свой першы назоў, батальён меў шматнацыянальны склад: украінцы, расейцы, беларусы, татары й грузіны. Яшчэ да канца фармаваньня немцы даверылі батальёну ахову чыгуначных мастоў у Бранскае вобласьці.
Другі батальён (чыгуначны), якім камандаваў лейтэнант Муншайд, складаўся з трох стралковых і кулямётных ротаў па 300 чалавек. У ягонай аснове ляжала суполка чальцоў мясцовага савету й паліцыянтаў, якія ўцяклі ад зімовага контрнаступу Чырвонай Арміі ў Маскоўскай, Тульскай і Арлінскай абласьцях. Сахараву з Тульскае вобласьці было даручана сфармаваць 1-ю роту. У канцы лютага 1942 году яму ўдалося сфармаваць баяздольнае падразьдзяленьне. Батальён быў папоўнены моладзьдзю з Арлоўскай і Калускай абласьцей, павесіў і расстраляў суполку мясцовых жыхароў у вёсцы Баянавічах, увёў роту Сахарава ў Арджанікідзэ.
Трэці (вучэбны) батальён маёра Лембэрга складаўся з адное роты са 100—150 чалавек, узброеных некалькімі кулямётамі. Фармаваньне батальёну вялося ў Пачэпскім раёне штабам 47-га танкавага корпусу й было завершанае ў верасьні 1942 году.
Артылерыйскі дывізіён складаўся з чатырох батарэяў: 1-я батарэя — 3 гарматы 76,2 мм, 2-я батарэя — 3 гарматы 76,2 мм, 2 122-мм гаўбіцы, у склад палку ўваходзілі штабныя батарэі і супрацьтанкавая батарэя з 6 гарматамі 45 мм, таму полк меў агулам 6 76,2 мм, 6 45 мм і 2 122 мм гарматы, а таксама 6 палкавых мінамётаў.
Кавалерыйскі эскадрон са 150 чалавек, узброеных карабінамі і кулямётамі.

На чэрвень 1943 году

Штаб (разьмешчаны ў вёсцы Ўтах), уключаючы камандоўца палку (палкоўнік Цэбіш), намесьніка камандоўца (маёр Аўтч), ад’ютанта (обэр-лейтэнант Этлінг), ахвіцэра сувязі (капітан Мілер), ахвіцэра выведкі (лейтэнант Гэнгард), контрвыведніка (ротмістар Вупэрман) , галоўнага лекара (доктар Крэшэр), начальніка фінансаў (лейтэнант Дэйн). Кадравая рота мела чатыры зьвязы.
У 1-м стралковым батальёне обэр-лейтэнанта Кульбіса (615-ы ўсходні батальён) знаходзілася 350—400 чалавек і складаўся ён з трох вінтовачных, кулямётных і мінамётных ротаў.
У 2-м стралковым батальёне лейтэнанта Муншайда (616-ы ўсходні батальён) было тры стралковыя й кулямётныя роты.
3-і стралковы батальён маёра Лембэрга (617-ы ўсходні батальён) праходзіў трэнаваньне й знаходзіўся ў Бранску.
4-ы батальён (618-ы ўсходні батальён) быў сфармаваны ў Трубчэўску. Камандоўцам батальёну быў нямецкі лейтэнант Гэрбэрт, а ягоным намесьнікам П. В. Канавалаў.
Артылерыйскі дывізіён (621-ы артылерыйскі дывізіён) маёра фон Вайса складаўся зь 1-й і 2-й батарэяў з трох гарматаў і 3-й супрацьтанкавай батарэі з шасьцю гарматамі 45 мм.
Кавалерыйскі эскадрон налічваў 150 чалавек.
Аддзел асабістага разгортваньня складаўся з двух расстрэльных атрадаў і школы выведнікаў і вадалазаў.

Усяго ў палку было 3 батальёны, 12 ротаў і 33 зьвязы зь 2500—2700 чалавек.

Афіцэрскі склад

Увосень 1942 году ў палку было 116 немцаў, што складала 8 %, у той час як немцы займалі ключавыя камандныя пункты. Ротамі часта камандавалі нямецкія фэльдфэбэлі, зьвязамі унтэр-ахвіцэры.

Паводле загадаў штабу 532-га задняга корпусу, камандоўца ўкраінскага батальёну капітана Кубелькі замяніў нямецкі лейтэнант Кульбіс і былы капітан Чырвонай Арміі Гарбачоў, які таксама камандаваў фармаваньнем 3-га батальёну разам зь нямецкім ахвіцэрам. Старшыя афіцэры Чырвонай Арміі камандавалі ротамі, зьвязамі й батарэямі. Камандаваў 1-й стралковай ротай былы капітан Р. А. Тучкоў, кулямётнай ротай — лейтэнант Чэрнікаў, мінамётнай — лейтэнант Ануфрыеў, выведным аддзелам асабістага разгортваньня лейтэнант — Непрачын. 1-й батарэяй камандаваў былы капітан Чвартоўшвілі, 2-й батарэяй — лейтэнант Зайцаў, 3-й батарэяй — лейтэнант Лохаў.

Дэзэртырства

Каля 30 % расейскіх добраахвотнікаў былі антысаветчыкамі, яны хацелі зрынуць бальшавізм у Расеі пры дапамозе нямецкай арміі. Астатнія 70 % змагаліся з розных прычынаў. Шмат хто зь іх пры першай магчымасьці хацеў пайсьці ў партызаны. Але пры гэтым шмат хто зь іх баяўся, што партызаны іх расстраляюць. Агітацыя партызанскіх аддзелаў у палку не прынесла чаканага выніку, шмат перабежчыкаў не было. Так, арлоўскі партызанскі штаб паведамляў, што з усходніх фармаваньняў у гэтым раёне з кастрычніка 1941 году па чэрвень 1943 року іх было 29 чалавек.

Аснада

Полк быў узброены нямецкімі вінтоўкамі Mauser 98k, аўтаматамі МР38 / 40, расейскімі вінтоўкамі Мосіна мадэляў 1891/1930, пісталетамі ТТ, кулямётамі Дзегцярова і Максіма, расейскімі мінамётамі і гарматамі. Жаўнеры й ахвіцэры палку насілі белыя павязкі на рукаве. Кожны салдат атрымліваў зарплату 8 рублёў на дзень, камандоўцы аддзяленьняў — 11 рублёў. Мяркуючы па ўспамінах былых вайскоўцаў палку, ахвіцэрам дазвалялася біць жаўнераў. Салдатам дазвалялася весьці ліставаньне са сваякамі, якія знаходзіліся на акупаванай тэрыторыі. Лісты правяряла цэнзура.