Гардарыкі
Гардарыкі (ст.-нарв. і ісьл. Garðaríki або Garðaveldi, па-швэдзку: Gårdarike) — у старажытнаскандынаўскай эпічнай літаратуры назва тэрыторыі старажытнай Русі[1], на якой, паводле сьведчаньняў сучаснай археалёгіі, акрамя славянскага, існавала вялікая частка скандынаўскага (нарманскага) насельніцтва[2].
Іншыя скандынаўскія паселішчы
Славянскія плямёны
Контурамі абведзеныя сфэры ўплывуЛітаратурныя першакрыніцы
рэдагавацьУ X—XII стагодзьдзях тэрыторыя Русі ў швэдзкіх, нарвэскіх ды ісьляндзкіх крыніцах называлася Garðar.
Скандынаўская эпічная літаратура (Vinland Sagas[3]) апісвала вэнэдаў, княствы палабскіх (балтыйскіх) славянаў. Першапачаткова пад «Гардарыкі» скандынавы падразумявалі паўночныя землі з фартэцыямі ўздоўж ракі Волхаў, якія пачыналіся зь Любшы і Старой Ладагі. Магчымай сталіцай Гардарыкі яны лічылі Holmsgardr (Holmgarðr, Вялікі Ноўгарад).
У скандынаўскіх крыніцах XIV стагодзьдзя княствамі Гардарыкі называюцца Хольмгард (Holmgarðr), Кэнугард (Kœnugarðr) і Палтэск’я (Pallteskja)[4], а таксама Альдэйг’юбарг (Aldeigjuborg), Смалеск’я (Smaleskja), Сурсдалар (Súrsdalar), Морамар (Móramar) і Радстофа (Ráðstofa).
Тры з вараскіх рунавых камянёў: G 114, Sö 338 і U 209 — пералічваюць скандынаваў, якія наведвалі Garðar[5].
Этымалёгія
рэдагавацьСлова Garðaríki традыцыйна тлумачыцца як спалучэньне garðr + ríki: «краіна гарадоў» ці «валадарства гарадзішчаў», дзе першая частка паходзіць ад старажытнага балцка-славянскага слова «гард», што азначае «горад». Даўнія назвы местаў з канчаткам «-гард» захаваліся да нашых дзён, напрыклад, Старгард(de), Белагард. Такім чынам, Гардарык азначае шэраг якіх-кольвек населеных пунктаў, мястэчак і фартэцыяў.
Глядзіце таксама
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ Гардарікі // Енциклопедія українознавства(uk) : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка ; гол. ред. проф., д-р В. Кубійович(uk). — Париж — Нью-Йорк: Молоде життя, 1955—1995. — ISBN 5-7707-4049-3. — С.356
- ^ Гнёздово в IX—XI (рас.) Археологический комплекс Гнёздово Праверана 3 чэрвеня 2022 г. Архіўная копія ад 13 студзеня 2022 г.
- ^ ABOUT THE SAGAS OF ICELANDERS, The Sagas of Icelanders (PENGUIN CLASSICS DELUXE EDITION) By VARIOUS Introduction by Robert Kellogg Edited by Jane Smiley (анг.)
- ^ Джаксон Т. Н. Глава 8. «Palteskja ok þat ríki allt, er þar liggr til» // Austr í Görđum: Древнерусские топонимы в древнескандинавских источниках. — М.: Языки славянских культур, 2001.
- ^ Pritsak, Omeljan The Origin of Rus': Old Scandinavian Sources Other than the Sagas. — Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1981. — С. 346, 396. — ISBN 0-674-64465-4
Літаратура
рэдагаваць- Вернадский Г. В. Древняя Русь. — Тверь-М.: ЛЕАН АГРАФ, 1996. — 448 с.
- Гайдай Л. Історія України в особах, термінах, назвах і поняттях. — Луцьк: Вежа, 2000.
- Джаксон Т. Н. О названии Руси Garðar. — Scando-Slavica, 1984. — Т. 30. — С. 133—143.
- Джаксон Т. Н. Austr í Görđum: Древнерусские топонимы в древнескандинавских источниках. — М.: Языки славянских культур, 2001. — 208 с.
- Хейвуд Дж. Люди Севера: История викингов, 793–1241 = John Haywood: NORTHMEN. The Viking Saga. — М.: Альпина Нон-фикшн, 2016. — 452 с. — ISBN 978-5-91671-630-6
- Гардарікі // Енциклопедія українознавства(uk) : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка ; гол. ред. проф., д-р В. Кубійович(uk). — Париж — Нью-Йорк: Молоде життя, 1955—1995. — ISBN 5-7707-4049-3
- Brandt, Dagmar Gardariki. Ein Stufenbuch aus dem russischen Raum. — Berlin: Faksimile Verlag Bremen 1981, 1943.
- Kleiber B. Zu einigen Ortsnamen aus Gardarike // Scando-Slavica. — 1957. — Т. 3. — С. 215—223.
- Sverrir, Jakobsson The Varangians: In God’s Holy Fire. — Palgrave Macmillan, 2020. — ISBN 978-3-030-53796-8