Басконія

	Басконія
	бас. Euskal Herria
	[[Герб Краіны Басконія няма ў сьпісе! \|Герб]]
	; Разьмяшчэньне Басконіі
Афіцыйная мова:	басконская; гішпанская; француская;
Плошча:	20 947 км²
Насельніцтва:	3155597
Валюта:	эўра (€)
Дамэн верхняга ўзроўню:	.eus
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Краі́на Ба́скаў (па-басконску: Euskal Herria, па-гішпанску: País Vasco, па-француску: Pays basque) — назва айчыны баскаў^[1]. Разьмешчаная на захадзе Пірэнэяў, на мяжы між Францыяй і Гішпаніяй, на беразе Біскайскай затокі. Займае тэрыторыі цяперашніх аўтаномных супольнасьцяў Краіна Баскаў і Навара ў Гішпаніі ды Паўночнай Краіны Баскаў у Францыі^[2]^[3].

Мінуўшчына

За рымскім часам Краіну Баскаў насялялі плямёны васконаў, вардулаў, карыстаў, аўтрыгонаў, бэронаў, тарбэлаў і сыбулятаў. Апошнім разам яны згадваюцца ў V стагодзьдзі і бясьсьледна асымілююцца, толькі васконы расьсяляюцца шырэй. У 824 року яны заснавалі Каралеўства Памплёны.

Да IX стагодзьдзя тэрыторыя між рэкамі Эбрай і Гаронай называлася Васконіяй. На пераломе тысячагодзьдзяў яна была раздробленай на мноства графстваў і віконцтваў і належала Навары, але да канца XII стагодзьдзя анэксаваная Кастыліяй. Віконцтвы Ляпурдзі і Субэроа ў выніку Стогадовай вайны дасталіся Францыі, а Навару ў 1512—1524 роках заваявала Гішпанія. Навара на поўнач ад Пірэнэяў, нягледзячы на абвяшчэньне незалежнасьці, да 1620 року была ўлучаная ў склад Францыі.

З пачаткам гішпанскай інквізыцыі заснаваныя Наварскі каралеўскі трыбунал і Трыбунал дыяцэзійны; адбыўся шэраг судоў над падазраванымі ведзьмамі і герэтыкамі, кульмінацыяй якіх сталіся працэсы 1609—1611 рокаў(d).

Аўтаномія Францускай Краіны Баскаў паступова зьмяншалася, а пасьля Францускай рэвалюцыі адбылася адміністрацыйная рэформа, якая ўтварыла дэпартамэнт Атлянтычныя Пірэнэі. У Паўдзённай Краіне Баскаў рэгіянальныя хартыі трымаліся ўсутыч да Карлісцкіх войнаў, прыхільнікамі якімі былі і баскі. У 1876 року хартыі былі скасаваныя, што стала прычынай паўстаньня басконскага нацыяналізму.

Нацыяналісты спрабавалі дабіцца самакіраваньня, і прыдатная магчымасьць зьявілася пасьля абвяшчэньня ў 1931 Другой рэспублікі; для гішпанскай часткі Краіны Баскаў быў падрыхтаваны праект Статуту(d), які, аднак, ня быў прыняты. За дыктатурай Франсіска Франка былі створаныя аўтаномныя супольнасьці Краіна Баскаў і Навара з абмежаваным самакіраваньнем. Вялікая частка басконскага грамадзтва дагэтуль робіць спробы здабыцьця большай самастойнасьці, часам гвалтоўнымі захадамі (ЭТА). З францускага боку баскі ўвогуле ня маюць якога-кольвек адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ці палітычнага прызнаньня.

Мова

Адсотак беглых носьбітаў басконскай мовы (тэрыторыі, дзе басконская мова ня родная, уключаныя ў прамежак 0—20%)

Адсотак навучэнцаў басконамоўных школаў (2000—2005)

У гішпанскай і францускай частках Басконіі цяпер пераважаюць адпаведна гішпанская і француская мовы, якія ёсьць мовамі навучаньня. Нягледзячы на параўнальна маленькую тэрыторыю краю, басконская мова займела шмат дыялектаў, што таксама ёсьць адной з прычынаў карыстаньня гішпанскай ці францускай мовамі ў якасьці lingua franca. Агульнабасконскі моўны стандарт быў ухвалены толькі напрыканцы 1960-х рокаў, але стаў неабходным крокам на паразуменьні між носьбітамі розных гаворак хоць бы ў адукацыйных мэтах.

У наш час у Басконскай аўтаномнай супольнасьці Гішпаніі баскі маюць пэўную культурную і палітычную самастойнасьць, а басконская мова зьяўляецца дзяржаўнай нароўні з гішпанскай. Мясцовыя ўлады заахвочваюць выкарыстаньне роднай мовы, аднак фактычна ёю размаўляе хіба чвэрць Краіны Баскаў. Паводле ацэнак з 650 000 басконамоўных чалавек каля 550 000 жывуць на гішпанскім баку, рэшта — у францускай частцы^[4].

ЮНЭСКО ацэньвае стан басконскай мовы ў Францускай Басконіі як уразьлівы.

Спорт

Матч між „Атлетыкам“ і мадрыдзкім „Рэалам“

Найбольш масавым спортам у Басконіі, як і ва ўсёй Гішпаніі ды Францыі, ёсьць футбол. Наймацнейшыя клюбы — гішпанскія Атлетык Більбао, Рэал Сасьедад, Асасуна, Эйбар, Алявэс, Рэал Уніён і Баракальда. Атлетык Більбао намагаецца прымаць у склад толькі басконскіх футбалістаў.

Папулярныя таксама роварны спорт і рэгбі-юньён.

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ Trask, R.L. The History of Basque Routledge: 1997 ISBN 0-415-13116-2
^ Zazpiak bat (siete en una): el País Vasco de Pío Baroja (гішп.)
^ Azkue, Resurrección María de Euskaleŕiaren yakintza = Literatura popular del País Vasco. — 3rd. — Bilbao: Eukaltzaindia. — ISBN 84-239-2550-1
^ Basque language. English Pen (13 May 2004).

Вонкавыя спасылкі

Басконскі ўрад (баск.) (гішп.)

Каардынаты: 42°52′55″ пн. ш. 1°55′01″ з. д. / 42.88194° пн. ш. 1.91694° з. д. / 42.88194; -1.91694

[Trask-1] Trask, R.L. The History of Basque Routledge: 1997 ISBN 0-415-13116-2

[2] Zazpiak bat (siete en una): el País Vasco de Pío Baroja (гішп.)

[3] Azkue, Resurrección María de Euskaleŕiaren yakintza = Literatura popular del País Vasco. — 3rd. — Bilbao: Eukaltzaindia. — ISBN 84-239-2550-1

[4] Basque language. English Pen (13 May 2004).

[1]

[2]

[3]

[4]