Альбрэхт Гагэнцолерн

(Перанакіравана з «Альбрэхт Прускі»)

Альбрэхт Гагэнцолерн, Альбрэхт Брандэнбург-Ансбахскі (ням. Albrecht von Brandenburg-Ansbach; 17 траўня 1490, Ансбах — 20 сакавіка 1568, Тапяў) — апошні вялікі магістар Тэўтонскага ордэну (з 1510 году) і першы герцаг Прусіі (з 1525 году).

Альбрэхт Гагэнцолерн
Вялікі магістар Тэўтонскага ордэну[d]
1511 — 1525
Папярэднік Фрыдрых Саксонскі[d]
Наступнік Вальтэр фон Кронберг[d]
10 красавіка 1525 — 20 сакавіка 1568
Наступнік Альбрэхт Фрыдрых[d]
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся: 17 траўня 1490[1]
Памёр: 20 сакавіка 1568[2][3][4] (77 гадоў)
Сужэнец: Ганна Марыя Браўншвейг-Люнебургская[d] і Даратэя Гальштэйн-Готарпская[d]
Дзеці: Ганна Сафія Пруская[d], Альбрэхт Фрыдрых[d], Katharina von Hohenzollern[d][3], Friedrich Albrecht von Hohenzollern[d][3], Lucia Dorothea von Hohenzollern[d][3], Lucia von Hohenzollern[d][3], Albrecht von Hohenzollern[d][3] і Elisabeth von Hohenzollern[d][3]
Бацька: Фрыдрых I[d]
Маці: Соф’я Ягелонка[d]

Біяграфія

рэдагаваць

Трэці сын Фрыдрыха I Гагэнцолерн, маркграфа Ансбаху і Байройту, і Софʼі, дачкі вялікага князя літоўскага і караля польскага Казімера Ягайлавіча. Атрымаў выхаваньне пры двары кёльнскага арцыбіскупа Генрыха IV, які зрабіў яго канонікам.

У 1511 годзе стаў вялікім магістрам. Імкнуўся вызваліць Тэўтонскі ордэн ад васальнай залежнасьці ад караля польскага і вялікага князя літоўскага Жыгімонта Старога (свайго дзядзькі), якая існавала паводле Торунскага міру 1466 году. У 1519—1521 гадох вёў вайну з Каралеўствам Польскім, але пацярпеў паразу.

Пазнаёміўшыся з Мартынам Лютэрам і Філіпам Меланхтанам, стаў прыхільнікам іх ідэяў і надумаў правесьці Рэфармацыю на землях Тэўтонскага ордэну. Заручыўся падтрымкай караля польскага і вялікага князя літоўскага, 8 красавіка 1525 году падпісаў Кракаўскі мір, паводле якога Прусія, якая была раней ордэнскай царкоўнай дзяржавай, ператваралася ў васальнае датычна да Каралеўства Польскага герцагства. Абвясьціў таксама сэкулярызацыю Тэўтонскага ордэну і ўвядзеньне ў Прусіі лютэранства. 10 красавіка на Рынку Кракава прылюдна прынёс прысягу каралю польскаму і вялікаму князю літоўскаму як герцаг Прусіі.

У 1530 годзе запрасіў у Каралявец Францішка Скарыну.

Клапаціўся пра асьвету падданых у лютэранскім духу, у 1540 годзе заснаваў гімназію ў Караляўцы, у 1544 — унівэрсытэт. У 1545 годзе прыслаў у Вялікае Княства Літоўскае пратэстанцкіх прапаведнікаў і заснаваў для яго грамадзянаў спэцыяльныя стыпэндыі ў Каралявецкім унівэрсытэце[5].

Літва і ліцьвіны

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Ліцьвіны

Гісторык Вацлаў Пануцэвіч зьвяртае ўвагу на атаясамліваньне Альбрэхтам Гагэнцолернам «прускай мовы» катэхізму 1545 году з мовай прускіх жамойтаў, пра што сьведчыць дададзенае ім тлумачэньне «прусы або судавы» (лац. «Prutheni vel Sudini», ад гэтак званага «Судаўскага трыкутніка» ў паўночна-ўсходнім куце Прусіі[6]) пры адрозьненьні ў яго гаспадарстве трох розных моваў (польскай, літоўскай і «прускай») і трох адпаведных народаў (палякаў, ліцьвінаў і «прусаў або судаваў»). Зь іншага боку, усталяваньне ў 1544 годзе Альбрэхтам Гогенцолернам 24 стыпэндыяў на лютэранскіх місіянэраў, зь якіх 7 мусілі былі добра валодаць літоўскай мовай (а яшчэ 7 — польскай)[7] сьведчыла пра яго зацікаўленасьць у магчымасьці друкаваць рэлігійную літаратуру літоўскай (беларускай) мовай, што раней выявілася ў справе з Францішкам Скарынам, які ў 1530 годзе, відаць, на просьбу гэрцага прыбыў у Кёнігсбэрг, дзе яго прынялі зь вялікай пашанай і апекай, і залічылі да грамадзянаў Прусіі (аднак зь нявысьветленых прычынаў Скарына пакінуў краіну ў тым жа годзе). Апроч таго, паводле Вацлава Пануцэвіча, лісты Альбрэхта Гогенцолерна да біскупа Прусіі з 1536—1545 гадоў сьведчаць пра захаваньне ў яго гаспадарстве літоўскай мовы, якой гаварыла славянскае насельніцтва на поўдзень і паўднёвы ўсход ад ракі Прэголы — старажытнай мяжы з жамойтамі[8]. Разуменьне Альбрэхтам Гогенцолернам літоўскай мовы як славянскай засьведчыў яго выклад умовы 1545 году з каралём польскім і вялікім князем літоўскім Жыгімонтам Аўгустам: «quem lingua Theuthonica Rogorth, Lithuanica vero volgari Raigrod vocant»[9].

  1. ^ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #118637673 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
  2. ^ а б Albert // Encyclopædia Britannica (анг.)
  3. ^ а б в г д е ё ж Lundy D. R. Albrecht Herzog in Preußen // The Peerage (анг.)
  4. ^ а б Albrecht (Albrecht der Ältere) // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
  5. ^ Грыцкевіч А. Альбрэхт Гогенцолерн // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 222.
  6. ^ Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 271.
  7. ^ Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 270.
  8. ^ Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 129, 169, 196, 272.
  9. ^ Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. С. 12.

Літаратура

рэдагаваць