Якаў Трашчанок
Якаў Іванавіч Трашчанок (Трашчонак, 15 лістапада 1931, Менск — 14 жніўня 2011[1], Магілёў) — пэдагог і гісторык[2], дацэнт (1996). Вучань Лаўрэнція Абэцэдарскага[3], настаўнік Аляксандра Лукашэнкі.
Якаў Трашчанок | |
| Дата нараджэньня | 15 лістапада 1931 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | Менск |
| Дата сьмерці | 14 жніўня 2011 (79 гадоў) |
| Месца сьмерці | Магілёў |
| Месца вучобы | Менскі дзяржаўны пэдагагічны інстытут |
| Занятак | пэдагог, гісторык |
| Навуковая сфэра | гісторыя Беларусі |
| Месца працы | Магілёўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Аркадзя Куляшова |
| Вучні | Аляксандар Лукашэнка |
| Узнагароды |  |
Біяграфія
рэдагавацьЗь сям’і вайкоўца. У час нямецка-савецкай вайны быў ва эвакуацыі ў Саратаўскай вобласьці Расеі. У 1947 годзе, па заканчэньні сямігодкі, паступіў у Растоўскую падрыхтоўчую артылерыйскую вучэльню, адкуль у 1949 годзе яго накіравалі ў Калінінградзкую гвардзейскую артылерыйскую вучэльню. Скончыўшы яе, праходзіў службу на афіцэрскіх пасадах ва Ўзброеных сілах СССР, у тым ліку за мяжой. У 1956 годзе звольніўся з арміі.
У 1963 годзе скончыў гістарычна-геаграфічны факультэт Менскага дзяржаўнага пэдагагічнага інстытуту. У 1967—1995 гадох працаваў у Магілёўскім дзяржаўным унівэрсытэце ім. А. Куляшова, дзе выкладаў гісторыю ў А. Лукашэнкі[4]. Рукапіс кандыдацкай дысэртацыі (1971) на тэму «Документальные материалы ЦГАОР БССР как источник по истории рабочего класса Белоруссии в период первой пятилетки (1928—1932)» захоўваецца ў НББ, а аўтарэфэрат — у чытальнай залі бібліятэкі Гомельскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Францішка Скарыны. Аднак дысэртацыі не абараніў[2].
З 1967 году выкладаў на катэдры гісторыі СССР Магілёўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Аркадзя Куляшова, дацэнт катэдры расейскай і савецкай гісторыі (1995—2004), потым на пасадзе старэйшага навуковага супрацоўніка навукова-дасьледчага сэктару ўнівэрсытэту.
Выкладаў гісторыю ў Аляксандра Лукашэнкі[5]. Па ўсталяваньні рэжыму Лукашэнкі заклікаў былога вучня паводле прыкладу Сталіна ўзяць пад свой кантроль выданьне падручнікаў з гісторыі, што той зрабіў у 2002 годзе. Па гэтым атрымаў ад Лукашэкні заказ напісаць падручнік: «Напиши учебник в таком стиле, как ты у нас преподавал историю»[3]. Увайшоў у склад дзяржаўнай камісіі з падрыхтоўкі падручнікаў у гуманітарна-грамадазнаўчай сфэры. У 2004 годзе атрымаў ад Лукашэнкі ордэн Пашаны.
Погляды
рэдагавацьСтаяў на скрайніх пазыцыях заходнерусізму і праваслаўнага фанатызму[6]. Не прымаў беларусаў як самастойны народ і разглядаў Беларусь як частку Расеі. Аднак у адрозьненьне ад ідэоляга «заходнерусізму» Міхаіла Каяловіча не прызнаваў гістарычнай адметнасьці беларусаў[7]. Імкнуўся сьцьвердзіць велізарную праваслаўную імпэрыю, праваслаўную дзяржаву з панаваньнем Расеі[6].
З 2002 году на заданьне Лукашэнкі распрацоўваў новую канцэпцыю выкладаньня гісторыі ў беларускіх навучальных установах, якая неўзабаве атрымала ўхваленьне рэжыму і пачала рэалізоўвацца праз навучальныя праграмы і дапаможнікі. Аўтараў папярэдняй называў «нацыянал-радыкаламі», або «нацыяналістамі». Цьвердзіў, што Вялікае Княства Літоўскае і Рэч Паспалітая ніякім чынам ня могуць зьвязвацца з нацыянальнай беларускай гісторыяй, таму што «гэта дзяржавы каталіцкія», і яны «праводзілі дыскрымінацыйную палітыку ў дачыненьні да беларусаў». Шляхта паводле Трашчанка таксама ня мае ніякага дачыненьня да нацыянальнай гісторыі Беларусі, таму што яна «здрадзіла праваслаўю», а хто не здрадзіў праваслаўю, мусіў быў «ісьці на Ўсход да гаспадара маскоўскага прасіць паратунку». Зьмешваючы ўсё такім чынам, аўтар канцэпцыі заклікае ўвесьці праваслаўе (Расейская праваслаўная царква) як факультатыў у школах. Скрайне нэгатыўна ацэньваў усякія народныя паўстаньні, інтэрпрэтаваў іх яшчэ горш, чым было ў савецкія часы.
Лічыў, што гістарычная адукацыя ў Беларусі мусіць будавацца на трох курсах: першы курс — нацыянальная гісторыя, другі — рэгіянальная, трэці — усеагульная. Але парадокс у тым, што галоўнай зьяўляецца менавіта рэгіянальная гісторыя, а нацыянальная — гэта кароценькі курс гісторыі беларускіх праваслаўных земляў. Рэгіянальная — гэта гісторыя, як пісаў Трашчанок, «восточных славян, России и СССР» — ільвіная доля ўсёй нагрузкі на вучняў. Усеагульная — сьціслая гісторыя Захаду. Гісторыя ВКЛ і Рэчы Паспалітай мусіць вывучацца, паводле Трашчанка, у курсе ўсеагульнай гісторыі — ня проста адмежавана ад Беларусі, але як чужая. Такую схему плянаваў прыкласці як для школьнай адукацыі, гэтак і для вышэйшай.
На думку Трашчанка, пры выкладаньні гісторыі мусіла дамінаваць расейская мова, пры гэтым ён лічыў, што найлепшым варыянтам, увогуле, быў пераход на карыстаньне расейскімі падручнікамі[8]. Беларускай мовай не валодаў[9].
Прапагандысцкая творчасьць
рэдагавацьПісаў выняткова на расейскай мове. Аўтар унівэрсытэцкага навучальнага дапаможніка «История Беларуси. В 2-х частях», які выйшаў пад грыфам «Дапушчана Міністэрствам адукацыі» і пачаў узмоцнена насаджацца ўва ўсе зьвёны гістарычнай адукацыі[10]. У ім Трашчанок даў прынцыпова іншую ацэнку вузлавых пытаньняў гісторыі Беларусі, чым у выдадзеных у першай палове 1990-х гадоў у 2 частках «Нарысах гісторыі Беларусі», падрыхтаваных групай гісторыкаў пад кіраўніцтвам дырэктара Інстытуту гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Міхаіла Касьцюка. Гісторыю старажытнай Беларусі выклаў з пазыцыяў «усходнеэўрапейскай праваслаўнай цывілізацыі», падкрэсьліваючы асаблівы характар гістарычных повязяў Беларусі з Расеяй.
У 2008 годзе пад рэдактурай Трашчанка выйшаў новы абавязковы падручнік з гісторыі Беларусі для 10-й клясы сярэдняй школы, які зьмяшчае адмысловы параграф «Гістарыяграфічны міф пра Вікенція (Кастуся) Каліноўскага»[9]. У гэтым параграфе сьцьвярджаецца, што паводле этнічнай самаідэнтыфікацыі Кастусь Каліноўскі «быў, безумоўна, палякам».
Творы
рэдагаваць- Философия образования и проблема человека: Учеб. пособие / М. И. Вишневский, В. А. Костенич, Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 1997. — 68 с.
- Трещенок, Я. И. Введение в методологию исторического познания / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 1999. — 34 с.
- Трещенок, Я. И. История Беларуси. В 2-х ч. Ч. 1 : Досоветский период / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2004. — 294 с.
- Трещенок, Я. И. О сущностных характеристиках советского общества / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2003. — 17 с.
- История Беларуси. В 2-х ч. Ч. 2. / Я. И. Трещенок [и др.]; под ред. Я. И. Трещенка. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2005. — 310 с.
- Трещенок, Я. И. Государственная идеология и национальная идея Республики Беларусь / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2006. — 134 с.
- Хрестоматия по истории Беларуси : В 2 ч. Ч. 1. С древнейших времен до 1917 г. / сост.: Я. И. Трещенок [и др.]; под науч. ред. К. М. Бондаренко. — Минск : Издательский центр БГУ, 2008. — 623 с.
- История Беларуси с древнейших времён до октября 1917 года : учебное пособие для 10-го класса общеобразовательных школ с русским языком обучения / В. В. Волженков, Я. И. Трещенок, А. А. Воробьев. — Минск : Адукацыя і выхаванне, 2008. — 255 с.
- История Беларуси (октябрь 1917 — начало XXI в.) : учебное пособие для 11-го класса общеобразовательных учреждений с русским языком обучения / Я. И. Трещенок, А. А. Воробьев, М. Н. Железняк; под редакцией Я. И. Трещенка. — Минск : Народная асвета, 2009. — 181 с.
Крытыка
рэдагавацьТрашчанка зьвінавачваюць у нячыстасьці мэтадаў дзеля ачарненьня апанэнтаў. У прыватнасьці, у 1965 годзе ён даслаў у газэту «Советская Белоруссия» палітычны данос на беларускага літаратара Міколу Прашковіча, у якім падтасаваў факты і прыпісаў М. Прашковічу тое, што той насамрэч не сьцьвярджаў[7].
Беларускія гісторыкі паказваюць на тое, што ў падручніках Трашчанка зьмяшчаецца цэлы шэраг фальсыфікацыяў і падтасовак[11]. Апроч таго, у іх выказваюцца адкрытыя абразы ў бок апанэнтаў і, увогуле, прысутнічае распальваньне міжнацыянальнай варожасьці[7].
Доктар гістарычных навук Алесь Смалянчук паказвае на тое, што пiсаць звычайную навуковую рэцэнзiю на падручнiкi Трашчанка проста немагчыма[11], а ягоныя канцэпцыі антынавуковыя[6]. Гісторык Генадзь Сагановіч характарызуе падручнікі Трашчанка як цынічную насьмешку зь беларускай гістарычнай навукі[7].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Памёр ідэолаг лукашэнкаўскай гісторыі Беларусі — магілёўскі выкладчык Якаў Трашчанок. Наша Ніва (14 жніўня 2011). Праверана 27 жніўня 2011 г.
- ^ а б В центре внимания: Яков Трещенок // «Первый национальный канал», 14.08.2011.
- ^ а б Саганович, Г. Советизация, западнорусизм, что дальше? // Деды: дайджест публикаций о белорусской истории. Выпуск 8. — Минск, 2011. С. 112.
- ^ Студзінская І. (1 верасьня 2009) Лукашэнкіяна ў падручніках. Радыё Свабода. Праверана 15 жніўня 2011 г.
- ^ Студзінская І. Лукашэнкіяна ў падручніках, Радыё Свабода, 1 верасьня 2009 г.
- ^ а б в Алесь Смалянчук: Не думаю, што імя Якава Трашчанка захаваецца надоўга. Эўрапейскае радыё для Беларусі (1 верасьня 2009). Праверана 27 жніўня 2011 г.</ref
- ^ а б в г Цынічная насьмешка з гісторыі. Наша Ніва (2003-28). Праверана 15 жніўня 2011 г.
- ^ Канцэпцыя а ля Мураўёў // Новы Час. № 2(7), 30.01—12.02.2003 г.
- ^ а б Жыцьцё і сьмерць мітаў: Кастусь Каліноўскі, Радыё Свабода, 30 ліпеня 2009 г.
- ^ Алесь Краўцэвіч: «Каб не Вялікае Княства Літоўскае, не было б і прэзыдэнта Лукашэнкі», Радыё Свабода, 7 сьнежня 2005 г.
- ^ а б Смалянчук А. Ад Абэцадарскага да Трашчанка або эвалюцыя беларускай «дырэктыўнай гiстарыяграфii» (История Беларуси. В 2-х частях. Ч. 2. Под ред. Я. И. Трещенка. Могилев: МГУ, 2005. — 310 с.) [1](недаступная спасылка) // Pепрессивная политика советской власти в Беларуси. Вып. 3. — Минск: «Мемориал», 2007. С. 351-361.