Сельская мясцовасьць

Як правіла, се́льская мясцо́васьць альбо вяско́вая мясцо́васьць — гэта заселеная геаграфічная вобласьць, разьмешчаная за межамі населеных пунктаў. Тыповыя сельскія раёны адрозьніваюцца нізкай шчыльнасьцю насельніцтва й невялікімі населенымі пунктамі. Да сельскай мясцовасьці звычайна адносяць сельскагаспадарчыя раёны й лясныя масівы, а таксама іншыя раёны, якія не маюць істотнай забудовы. У розных краінах існуюць розныя вызначэньня сельскай мясцовасьці для статыстычных і адміністрацыйных мэтаў.

Сельскі пэйзаж у цудоўным Озарку, паштоўка Злучаных Штатаў

Краявід беларускай сельскай мясцовасьці, 1964 год

Сельскія мясцовасьці маюць унікальную эканамічную й сацыяльную дынаміку, абумоўленую іх сувязьзю з наземнымі галінамі, такімі як сельская гаспадарка, лясная гаспадарка й здабыча рэсурсаў. Эканоміка сельскіх раёнаў можа быць схільная цыклам бумаў і спадаў і ўразьлівая перад экстрэмальнымі ўмовамі надвор’я альбо стыхійнымі бедзтвамі, такімі як засухі. Такая дынаміка разам з больш буйнымі эканамічнымі сіламі, якія спрыяюць урбанізацыі, прывяла да значнага дэмаграфічнага спаду, гэтак званага «крызісу сяла», калі эканамічныя стымулы падахвочваюць маладое насельніцтва адпраўляцца ў гарады для атрыманьня адукацыі й доступу да працоўных месцаў, пакідаючы ў сельскіх раёнах больш старэйшае, менш адукаванае й менш забясьпечанае насельніцтва. Запаволеньне эканамічнага разьвіцьця прыводзіць да пагаршэньня якасьці паслуг, такіх як ахова здароўя, адукацыя й інфраструктура. Паводле Харчовай і сельскагаспадарчай арґанізацыі ААН, гэты цыкл беднасьці спрыяе таму, што тры чвэрці беднага насельніцтва сьвету пражывае ў сельскай мясцовасьці.

Дэфініцыі

Нядаўнія працы па культурнай геаграфіі вызначаюць сельскую мясцовасьць функцыянальна-генэтычна й, такім чынам, могуць ідэнтыфікаваць сельскую мясцовасьць як эндагенную катэгорыю прастораў без прывязкі да іншых тыпаў прастораў.

Пры функцыянальна-генэтычным вызначэньні вызначаюцца тыповыя структурныя элемэнты сельскіх рэґіёнаў, такія як сельскагаспадарчы сэктар, які вызначае вонкавы выгляд сельскіх мясцовасьцяў, альбо функцыя экалягічнага выраўноўваньня. Аналізуючы шляхі разьвіцьця, можна разглядаць сельскія мясцовасьці ня толькі з пункту гледжаньня іхнага якаснага разьвіцьця; гэта таксама дазваляе больш дэталёва апісаць сельскія рэгіёны з характэрнымі прасторавымі структурамі.

Рэспубліка Беларусь

Паводле заканадаўства Беларусі, сельская мясцовасьць — «тэрыторыя, якая ўваходзіць у прасторавыя межы сельскіх Саветаў дэпутатаў, за выключэньнем тэрыторый пасёлкаў гарадзкога тыпу й гарадоў раённага падпарадкаваньня».

Функцыі

Стагі сена ва Францыі

Сельская мясцовасьць зьяўляецца вельмі разнастайнай, што вызначаецца ейнымі рознымі функцыямі:

• сельская, лясная й паляўнічая-прамысловая гаспадарка, частковая перапрацоўка прадукцыі гэтых галін;
• здабыўная й апрацоўчая прамысловасьць, якая не валодае горадаўтваральнай сілай (невялікія прадпрыемствы, арыентаваныя на сыравіну альбо працоўныя рэсурсы й навыкі сельскіх жыхароў);
• рэкрэацыйнае абслугоўваньне насельніцтва, пераважна гарадзкога;
• прыродаахоўная дзейнасьць (запаведнікі, ахоўныя зоны й іншыя);
• камунікацыйнае абслугоўваньне — вылучэньне тэрыторыяў, працоўных рэсурсаў і гэтак далей для пабудовы й эксьплюатацыі лініяў электраперадачы, вадаводаў, нафты — і газаправодаў, чыгунак і аўтамабільных дарог;
• месца пражываньня, у тым ліку для тых, хто працуе ў гарадох (маятнікавая міграцыя).

Перавага канкрэтных функцыяў вызначае фармаваньне розных тыпаў сельскай мясцовасьці й пэрспэктывы ейнага разьвіцьця. У індустрыяльна разьвітых краінах назіраецца рост значэньняў нясельскагаспадарчых функцыяў.

Стадыі разьвіцьця

Географка Т. Г. Няфёдава вылучыла пяць стадыяў разьвіцьця сельскай мясцовасьці, якія адпавядаюць этапам урбанізацыі:

• прыродная, калі пераважае натуральная гаспадарка, чыя прадуктыўнасьць залежыць ад прыродных умоваў. Характэрная разнастайнасьць, самадастатковасьць і адасобленасьць прыродна-этнічных сельскіх арэалаў;
• раньнегарадзкая, прыродна-нацыянальная, калі урбанізацыя стымулюе адток сельскага насельніцтва, але дзякуючы высокаму натуральнаму прыросту захоўваецца ягоная шматлікасьць, ідзе працэс дыфэрэнцыяцыі спэцыялізацыі й культуры землекарыстаньня;
• сярэднеўрбанізацыйная, калі адбываецца рэзкі падзел тэрыторыяў, якія валодаюць спрыяльнымі (поўдзень) і неспрыяльнымі (поўнач) прыродна-кліматычнымі ўмовамі для вядзеньня сельскай гаспадаркі і ў неспрыяльных раёнах сельская гаспадарка перажывае заняпад;
• познаўрбанізацыйная, калі ўзмацняюцца занальныя адрозьненьні, капітал замяняе працу, не патрабуючы росту сельскага насельніцтва;
• нэапрыродная (экалягічная), калі сельская прастора перастае быць аграрнай і становіцца рэкрэацыйна-дачнай і экабіятэхнічнай.

Сельскае насельніцтва

Асноўны артыкул: Сельскае насельніцтва

Арабскія пастухі, Дэвід Бэйтс, 1892

Мэдыцына

Сельскае насельніцтва часта сутыкаецца зь няроўнасьцю ў стане здароўя й вялікімі перашкодамі ў доступе да мэдычнага абслугоўваньня ў параўнаньні з гарадзкім насельніцтвам.

Літаратура

• Definitions of Rural: A Handbook for Health Policy Makers and Researchers. (6.12 Мб) Thomas C. Ricketts, Karen D. Johnson-Webb, Patricia Taylor. Chapel Hill: North Carolina Rural Health Research Program, Cecil G. Sheps Center for Health Services Research (анг.), University of North Carolina, 1998. 13 p.
• Зайцева О. О. Сельские территории как объект управления: понятие, функции, типологии  (рас.). — Фундаментальные исследования, 2013. — № 6 (2). — С. 416—420.
• Ковалев С. А. Изучение сельской местности в экономической и социальной географии  (рас.). — Масква: Вопросы географии, сб. 113, 1980.
• Ковалев С. А. Сельская местность  (рас.) / Главный редактор Д. И. Валентей // Демографический энциклопедический словарь. — Масква: Советская энциклопедия, 1985.
• Сельская местность // География. Современная иллюстрированная энциклопедия (рас.) / Под редакцией проф. А. П. Горкина. — Масква: Росмэн, 2006.