Саларская мова
Сала́рская мова (саманазва: Salırça, سالارچا) — мова агускае групы цюрскае моўнае сям'і, на якой размаўляе цюрскі народ салары. Носьбіты мовы распаўсюджаныя галоўным чынам у правінцыях Цынхай і Ганьсу КНР, некаторыя носьбіты таксама пражываюць у горадзе Інін Сіньцьзян-Уйгурскага аўтаномнага раёну краіны.
| Саларская мова | |
| Salırça, سالارچا | |
| Ужываецца ў | Кітаі |
|---|---|
| Рэгіён | правінцыі Цынхай, Ганьсу |
| Колькасьць карыстальнікаў | 70 000 чал. (паводле зьвестак Ethnologue на 2002 г.)[1] |
| Клясыфікацыя | Алтайскія мовы
|
| Афіцыйны статус | |
| Статус: | 6b Пад пагрозай[d][2] |
| Пісьмо | лацінскае пісьмо |
| Коды мовы | |
| ISO 639-2(Т) | slr |
| ISO 639-3 | slr |
Колькасьць салараў складае прыблізна 105 тыс. чал., зь іх на мове размаўляе прыкладна 60 тыс. чал.[1], пры гэтым каля 10 тыс. чал. можа размаўляць толькі па-саларску[1].
Гісторыя
рэдагавацьЗгодна зь некаторымі легендамі, сучасныя салары зьявіліся на сваім сучасным месцы жыцьця ў XIV ст. у выніку міграцыі з Самарканду. Лінгвістычныя зьвесткі ўказваюць на прыналежнасьць мовы да агускае групы цюрскае сям'і моваў, гэтую клясыфікацыю здолеў абгрунтаваць лінгвіст Э. Ценішаў.
Сучасная саларская мова зазнае вызначаны ўплыў з боку кітайскае ды тыбэцкае моваў.
Статус
рэдагавацьСаларская мова мае афіцыйны статус ва ўсіх саларскіх аўтаномных адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінках[3] — Сюньхуа-Саларскім (у акрузе Хайдун правінцыі Цынхай) і Цьзішышань-Бааань-Дунсян-Саларскім (у Лінся-Хуэйскай аўтаномнай акрузе правінцыі Ганьсу) аўтаномных паветах.
Клясыфікацыя
рэдагавацьУваходзячы ў склад агускае групы, у саларскай мове знаходзіцца пэўная дзеля ўплыву з боку кыпчацкіх моваў, таксама прысутнічаюць ізаглёсы ўсходнецюрскіх моваў: пераход працюрскага -d- у -d- як у саянскіх мовах, а не ў -j-, як у астатніх агускіх мовах, да якіх належыць саларская; супрацьпастаўленьне перш за ўсё моцных ды слабых у сыстэме зычных на ўзор саянскіх, а таксама сарыг-югурскай і фуюйска-кыргыскай моваў.
Асноўная характарыстыка
рэдагавацьФаналёгія
рэдагавацьФаналёгія саларскае мовы вытрымала ўплыў з боку кітайскай і тыбэцкай моваў. Дадаткова, /k, q/ і /g, ɢ/ сталіся асобнымі фанэмамі ў запазычаных словах, як і ў іншых цюрскіх мовах[4].
- Зычныя[4]:
| Лябіяльныя (вуснавыя) |
Зубныя | Рэтрафлексныя | Альвэапалятальныя | Вэлярныя (заднеязычныя) |
Увулярныя | Глётальныя | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Выбухныя | p | b | t | d | k | ɡ | q | ɢ | ||||||
| Афрыкаты | t͡ʂ | d͡ʐ | t͡ɕ | d͡ʑ | ||||||||||
| Фрыкатыўныя | f | (v) | s | z | ʂ | ɕ | x | ʁ | h | |||||
| Насавыя | m | n | ||||||||||||
| Апраксыманты | w | l r | j | |||||||||||
- Галосныя:
Галосныя гукі ў саларскай мове маюць тыповы цюрскі характар. Падзяляюцца на галосныя задняга шэрагу a, ɨ, o u і адпаведныя ім галосныя пярэдняга шэрагу e, i, ø, y[5].
Кітайскі ды тыбэцкі ўплыў
рэдагавацьЯк адзначана вышэй, саларская мова характарызуецца вызначанаю ступеньню кітайскага і тыбэцкага ўплыву. Гэты ўплыў асабліва выражаны ў дыялекце мясцовасьці Амдо. Нягледзячы на тое, што саларская мова мае цюрскае паходжаньне, асноўная частка асаблівасьцяў мовы ўзьнікла праз уплыў кітайскае мовы, прыкладна 20% і 10% лексыкі мовы маюць адпаведна кітайскае і тыбэцкае паходжаньне. Тым ня менш, на думку некаторых дасьледнікаў, у Кітаі праводзіцца палітыка адмаўленьня гэтых уплываў і падкрэсьліваньня цюрскага характару мовы[6]. У саларскай мове выкарыстоўваецца пісьмовасьць на аснове кітайскіх герогліфаў, што зьвязана з адсутнасьцю ўласнае пісьмовасьці[7].
Пісьмовасьць
рэдагавацьАпрача кітайскае пісьмовасьці, у саларскай мове таксама мае ўжытак і пісьмовасьць на арабскай аснове[8], некаторая частка этнічных салараў выказваюць пажаданьні выкарыстоўваць лацінскую графіку[9]. Праз адсутнасьць афіцыйнае сыстэмы пісьмовасьці салары карыстаюцца кітайскай, што тлумачыцца жаданьнем падкрэсьліць сваю прыналежнасьць да кітайскае палітычнае нацыі[10].
Існуе праект лацінізацыі мовы на аснове кітайскае сыстэмы піньінь, які быў ажыцьцяўлены этнічным саларам Ма Куанлінам для дыялекту мэнгда[11].
Літаратура
рэдагаваць- Тенишев Э. Р. Саларский язык. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — 56 с. — (Языки зарубежного Востока и Африки).
- Hahn, R. F. 1988. Notes on the Origin and Development of the Salar Language, Acta Orientalia Hungarica XLII (2–3), 235–237.
- Dwyer, A. 1996. Salar Phonology. Unpublished dissertation University of Washington.
- Dwyer, A. M. 1998. The Turkic strata of Salar: An Oghuz in Chaghatay clothes? Turkic Languages 2, 49–83.
- Dwyer, Arienne M (2007). Salar: A Study in Inner Asian Language Contact Processes; Part 1: Phonology. Harrassowitz Verlag. ISBN 3-447-04091-2.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць| Вікіпэдыя ў інкубатары мае вэрсію саларскай мовай |
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б в Salar | Ethnologue
- ^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ^ Fèlix Martí 52 (Bilingual education and bilingualism) // Words and worlds: world languages review / Fèlix Martí. — (ілюстраванае выданьне). — Multilingual Matters, 2005. — С. 123. — ISBN 1-85359-827-5
- ^ а б Dwyer & 2007 (96)
- ^ Dwyer (2007:121)
- ^ William Safran 1 (Cass series--nationalism and ethnicity) // Nationalism and ethnoregional identities in China / William Safran. — ілюстраванае выданьне. — Psychology Press, 1998. — С. 72. — ISBN 0-7146-4921-X
- ^ Thammy Evans Great Wall of China: Beijing & Northern China. — (ілюстраванае выданьне). — Bradt Travel Guides, 2006. — С. 42. — ISBN 1-84162-158-7
- ^ Ainslie Thomas Embree, Robin Jeanne Lewis 4 // Encyclopedia of Asian history / Ainslie Thomas Embree. — 2. — Scribner, 1988. — С. 154. — ISBN 0-684-18901-1, Унівэрсытэт Мічыгану.
- ^ William Safran 1 (Cass series--nationalism and ethnicity) // Nationalism and ethnoregional identities in China / William Safran. — (ілюстраванае выданьне). — Psychology Press, 1998. — С. 77. — ISBN 0-7146-4921-X
- ^ Page 68, Allatson, Paul, MacCormack, Jo. (2008) Exile Cultures, Misplaced Identities. Rodopi
- ^ MA Quanlin, MA Wanxiang, and MA Zhicheng; Kevin Stuart (сьнежань 1993) Salar Language Materials (pdf) часопіс SINO-PLATONIC PAPERS, №43, ст.3. Department of East Asian Languages and Civilizations, University of Pennsylvania, Philadelphia, PA 19104-6305 USA. Праверана 4 кастрычніка 2013 г.