Ота фон Бісмарк
Ота Эдуард Леапольд фон Бісмарк-Шонгаўзэн (па-нямецку: Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen; 1 красавіка 1815 — 30 ліпеня 1898) — князь, палітык, дзяржаўны дзяяч, першы канцлер Нямецкай імпэрыі, празваны «жалезным канцлерам». Меў ганаровы чын прускага генэрал-палкоўніка ў рангу генэрал-фэльдмаршала з 20 сакавіка 1890 году.
У Прускім каралеўстве Бісмарк заслужыў сярод кансэрватараў славу прадстаўніка інтарэсаў юнкераў, служыў дыпляматам з 1851 па 1862 гады ў часы рэакцыі. У 1862 годзе быў прызначаны міністрам-старшынём урада Прусіі. Падчас канстытуцыйнага крызісу выступаў супраць лібэралаў у абарону манархіі. Зьяўляючыся міністрам замежных справаў, ператварыў Прусію ў дамінуючую сілу ў Нямеччыне пасьля Дацкай вайны 1864 году. У Франка-прускай вайне 1870—1871 гадох выступаў рухаючай сілай рашэньня нямецкага пытаньня паводле маланямецкаму шляху й удзельнічаў у стварэньні Другога Райха.
Знаходзячыся на пасадзе райсхканцлера й прускага міністра-старшыні, ён меў значны ўплыў на палітыку створанага Райху да сваёй адстаўкі ў 1890 годзе. У замежнай палітыцы Бісмарк прытрымліваўся прынцыпу балянсу сілаў, то бок эўрапейскай раўнавагі. У 1878 годзе арганізаваў Бэрлінскі кангрэс.
Ва ўнутранай палітыцы час яго кіраваньня з 1866 году можна разьбіць на дзьве фазы. Спачатку ён заключыў зьвяз з памяркоўнымі лібэраламі. У гэты пэрыяд адбыліся шматлікія ўнутраныя рэформы, напрыклад, укараненьне грамадзянскага шлюбу, які быў выкарыстаны Бісмаркам для паслабленьня ўплыву каталіцкай царквы. Пачынаючы з канца 1870-х гадоў Бісмарк аддзяліўся ад лібэралаў. На працягу гэтай фазы ён зьвяртаўся да палітыкі пратэкцыянізму й дзяржаўнага ўмяшаньня ў эканоміку. У 1880-я гады дзякуючы Бісмарку быў укаранёны антысацыялістычны закон. Рознагалосьсі з тагачасным кайзэрам Вільгельмам II прывялі да адстаўкі Бісмарка.
У наступныя гады Бісмарк гуляў прыкметную палітычную ролю, крытыкуючы сваіх пераемнікаў. Дзякуючы папулярнасьці сваіх мэмуараў Бісмарку атрымоўвалася доўгі час ўплываць на фармаваньне ўласнага ладу ў грамадзкай сьвядомасьці.
Да сярэдзіны XX стагодзьдзя ў нямецкай гістарычнай літаратуры дамінавала, безумоўна, станоўчая адзнака ролі Бісмарка як палітыка, адказнага за аб’яднаньне нямецкіх княстваў у адзіную нацыянальную дзяржаву, што часткова задавальняла нацыянальным інтарэсам. Пасьля сьмерці ў ягоны гонар былі ўсталяваныя шматлікія помнікі як сымбалю моцнай асабістай улады. Ім была створана новая нацыя й увасоблены прагрэсіўныя сыстэмы сацыяльнага забесьпячэньня. Бісмарк, зьяўляючыся на прысягу да каралю, ўзмацніў дзяржаву моцнай, добра падрыхтаванай бюракратыяй. Пасьля Другой сусьветнай вайны сталі гучаць крытычныя галасы, якія абвінавачвалі Бісмарка, у прыватнасьці, у згортваньні дэмакратыі ў Нямеччыне. Больш увагі надавалася недахопаў ягонай палітыкі, а дзейнасьць разглядалася ў бягучым кантэксьце.
Біяграфія
рэдагавацьПаходжаньне
рэдагавацьОта фон Бісмарк нарадзіўся 1 красавіка 1815 годзе ў сям’і дробнай шляхты ў Брандэнбурскай правінцыі, якая сёньня ёсьць зямлёй Саксонія-Ангальт. Усе пакаленьні сям’і Бісмаркаў служылі кіраўнікам Брандэнбурга на мірнай і вайсковай ніве, аднак нічым асаблівым сябе не выяўлялі. Прасьцей кажучы, Бісмаркі былі юнкерам, — нашчадкамі рыцараў-заваёўнікаў, якія заснавалі паселішча на землях на ўсход ад Эльбы. Бісмаркі не маглі пахваліцца шырокімі землеўладаньнямі, багацьцем або арыстакратычнай раскошай, але лічыліся высакароднымі.
Маладыя гады
рэдагавацьЗ 1822 па 1827 гады Ота вучыўся ў школе Плямана, у якой рабіўся асаблівы ўпор на фізычнае разьвіцьцё. Але малады Ота ня быў гэтым задаволены, пра што часта пісаў бацькам. Ва ўзросьце дванаццаці гадоў Ота пакінуў школу Плямана, але з Бэрліна ня зьехаў, працягнуўшы сваё навучаньне ў гімназіі імя Фрыдрыха Вялікага на Фрыдрыхштрасэ, а калі яму споўнілася 15 гадоў, перайшоў у гімназію «Ля Шэрага манастыра». Ота паказаў сябе сярэднім, не выбітным вучнем. Затое ён добра вывучыў францускую й нямецкую мовы, захапляючыся чытаньнем замежнай літаратуры. Галоўныя інтарэсы маладога чалавека ляжалі ў вобласьці палітыцы мінулых гадоў, гісторыі ваеннага й мірнага суперніцтва розных краінаў. У той час юнак, у адрозьненьне ад сваёй маці, быў далёкі ад рэлігіі.
Пасьля заканчэньня гімназіі маці вызначыла Ота ва ўнівэрсытэт Георга Аўгуста ў Гётынгене, які знаходзіўся ў каралеўстве Гановэр. Меркавалася, што малады Бісмарк вывучыць права й, у далейшым, паступіць на дыпляматычную службу. Аднак Бісмарк ня быў настроены на сур’ёзную вучобу й аддаваў перавагу ёй забавам зь сябрамі, якіх у Гётынгене зьявілася мноства. Ота прымаў удзел у дваццаці сямі двубоях, у адной зь якіх ён быў паранены ў першы й адзіны раз у жыцьці — ад раны на шчацэ ў яго застаўся шнар. У цэлым, Ота фон Бісмарк ў той час мала чым адрозьніваўся ад «залатой» нямецкай моладзі.
Бісмарк не завяршыў сваю адукацыю ў Гётынгене — жыцьцё на шырокую нагу апынулася цяжкім для ягонай кішэні, і, пад пагрозай арышту з боку ўнівэрсытэцкіх уладаў, ён пакінуў горад. Цэлы год ён лічыўся ў Новым сталічным унівэрсытэце Бэрліна, дзе абараніў дысэртацыю па філязофіі ў галіне палітычнай эканоміі. На гэтым ягоная ўнівэрсытэцкая адукацыя скончылася. Натуральна, Бісмарк адразу ж вырашыў пачаць кар’еру на дыпляматычным ніве, на што ўскладала вялікія надзеі ягоная маці. Але тагачасны міністар замежных справаў Прусіі адмовіў маладому Бісмарку, параіўшы «пашукаць месца ў якой-небудзь адміністрацыйнай установе ўнутры Нямеччыне, а не ў сфэры эўрапейскай дыпляматыі». Магчыма, што на такое рашэньне міністра паўплывалі чуткі аб бурным студэнцкім жыцьці Ота й аб ягонай прыхільнасьці да высьвятленьня адносінаў праз дуэль.
Праца
рэдагаваць
У выніку Бісмарк паехаў працаваць у Аахэн, які зусім нядаўна ўвайшоў у склад Прусіі на той час. У гэтым курортным горадзе яшчэ адчуваўся ўплыў Францыі, і Бісмарк, галоўным чынам, займаўся праблемамі, зьвязанымі з далучэньнем гэтай памежнай тэрыторыі да мытнага зьвязу, у якім дамінавала Прусія. Але праца, па словах самога Бісмарка, «была няцяжкай» і ў яго заставалася мноства часу на чытаньне й асалоду жыцьцём. У гэты пэрыяд ён ледзь не ажаніўся з дачкой ангельскага парафіяльнага сьвятара Ізабэле Ларэйн-Сьміт.
Упаўшы ў няласку ў Аахэне, Бісмарк быў вымушаны паступіць на вайсковую службу — вясной 1838 году ён запісаўся ў гвардзейскі батальён егераў. Аднак хвароба маці скараціла тэрмін ягонай службы: доўгія гады клопатаў аб дзецях і маёнтку падарвалі ейнае здароўе. Сьмерць маці паставіла кропку ў кіданьні Бісмарка ў пошуках справы — стала цалкам зразумела, што яму прыйдзецца займацца кіраваньнем сваімі памяранскімі маёнткамі.
Абгрунтаваўшыся ў Памяраніі, Ота фон Бісмарк пачаў задумвацца над спосабамі павелічэньня прыбытковасьці сваіх маёнткаў і неўзабаве заваяваў павагу сваіх суседзяў, як тэарэтычнымі ведамі, гэтак і практычнымі посьпехамі. Жыцьцё ў маёнтку моцна дысцыплінавала Бісмарка, асабліва калі параўноўваць яго з студэнцкімі гадамі. Ён паказаў сябе кемлівым і практычным землеўладальнікам. Але ўсё ж студэнцкія звычкі давалі аб сабе ведаць і неўзабаве навакольныя юнкеры празвалі яго «шалёным».
Бісмарк моцна зблізіўся са сваёй малодшай сястрой Мальвінай, якая скончыла навучаньне ў Бэрліне. Паміж братам і сястрой паўстала духоўная блізкасьць, выкліканая падабенствам у густах і сымпатыях. Бісмарк ніколі больш не пераставаў лічыць сябе вернікам у Бога й пасьлядоўнікам Мартына Лютэра. Кожную раніцу ён пачынаў з чытаньня ўрыўкаў зь Бібліі. Ота вырашыў заключыць заручыны з Яганай фон Путкамэр, чаго дамогся без асаблівых праблемаў.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б в г Barkin K. Otto von Bismarck // Encyclopædia Britannica (анг.)
- ^ а б в г Otto von Bismarck // Nationalencyklopedin (шв.) — 1999.
- ^ а б в г Otto von Bismarck // Бэрлінская акадэмія мастацтваў — 1696.
- ^ а б в г д е ё ж з і к л м н о п Meyer A. Bismarck, Otto Eduard Leopold // Biographisches Jahrbuch und Deutscher Nekrolog (ням.) / Hrsg.: A. Bettelheim — B. — Т. 3. — S. 1—42.
- ^ а б https://www.uni-goettingen.de/de/graf-otto-von-bismarck-1815-bis-1898/62594.html
- ^ а б http://ub-goobi-pr2.ub.uni-greifswald.de/viewer/fullscreen/PPN559838239_NF_77/135
- ^ а б в https://www.dhm.de/lemo/biografie/otto-bismarck
- ^ а б в Stolberg-Wernigerode O. z. Neue Deutsche Biographie (ням.) — Historische Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, 1955. — Т. 2. — S. 268—277. — doi:10.1163/9789004337862_LGBO_COM_140215
- ^ а б Lundy D. R. Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen Fürst von Bismarck // The Peerage (анг.)
- ^ В. В—в Бисмарк, Вильгельм (рас.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1905. — Т. доп. I. — С. 267—268. — 956 с.
- ^ а б Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць
Ота фон Бісмарк — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў