Нікі Ляўда

Андрэ́ас Нікаля́ўс «Ні́кі» Ля́ўда (па-нямецку: Andreas Nikolaus «Niki» Lauda; 22 лютага 1949, Вена, Аўстрыя — 20 траўня 2019, Цюрых, Швайцарыя) — аўстрыйскі гоначнік, прадпрымальнік. Трохразовы чэмпіён Формулы-1 (1975, 1977, 1984) і адзіны гоначнік у гісторыі Формулы-1, які заваёўваў чэмпіёнства для двух найбольш пасьпяховых канструктараў: Фэрары і Макларэну.

Нікі Ляўда
Niki Lauda
Нарадзіўся	22 лютага 1949(1949-02-22)[…] Вена, акупаваная хаўрусьнікамі Аўстрыя[d]
Памёр	20 траўня 2019(2019-05-20)[…] (70 гадоў) Цюрых, Швайцарыя
Кар’ера ў Формуле-1
Грамадзянства	Аўстрыя
Гады дзейнасьці	1971—1979, 1982—1985
Каманды	Марч БРМ Фэрары Брэбгэм Макларэн
Удзелаў	177 (171 старт)
Чэмпіёнстваў	3 (1975, 1977, 1984)
Перамогаў	25
П’едэсталаў	54
Пунктаў	420.5
Стартавых лідэрстваў	24
Першая гонка	Гран-пры Аўстрыі 1971 году
Першая перамога	Гран-пры Гішпаніі 1974 году
Апошняя перамога	Гран-пры Нідэрляндаў 1985 году
Апошняя гонка	Гран-пры Аўстраліі 1985 году
Узнагароды	Вялікая залатая ўзнагарода Штырыі[d] Замежны спартовец року Бі-Бі-Сі[d] (1977)
Нікі Ляўда ў Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Нікі Ляўда пачаў удзел у гонках зь Mini, пасьля ў Формуле Ві, адкуль хутка перасеў на Поршэ і Шэўрон. У 1971 року выкупіў сабе месца ў маладой камандзе Формулы-2 Марч.

У 1972 яго ўжо прынялі ў Формулу-1, але ён працягнуў спалучаць выступы і ў Формуле-2. Дэбютны сэзон за Марч у першай Формуле стаў катастрафічным. У 1973 року Нікі выкупіў сабе месца ў БРМ. Гоначнік паказваў неблагія посьпехі на трасе, аднак падводзіла надзейнасьць аўтамабілю. На яго зьвярнуў вагу ўласьнік Фэрары, і ў 1974 року абодва пілёты БРМ (другім быў Клэй Рэгацоні) перайшлі ў італьянскую стайню.

У першай жа гонцы сэзону 1974 року Нікі Ляўда трапіў на 2-е месца. Усяго праз тры гонкі, на Гран-пры Гішпаніі, ён здабыў сваю першую перамогу і першую для Фэрары з 1972 року. Тым ня меней, праз брак досьведу і мэханічныя праблемы Ляўда скончыў сэзон на 4-м месцы ў агульным заліку.

Першыя чатыры гонкі сэзону 1975 року прайшлі для гоначніка ня надта пасьпяхова, але затым ён выйграў у чатырох зь пяці Гран-пры. Ён загадзя заваяваў чэмпіёнства ў асабістым заліку, а разам з Рэгацоні прынёс Фэрары першую за 11 гадоў перамогу ў Кубку канструктараў.

Аўтамабіль Ляўды ў вагні

1976 рок пачаўся значна лепей, чым леташні: перамогамі ў чатырох з шасьці першых гонак, а ў астатніх дзьвюх другімі месцамі. Пасьля гэтага ён больш як удвая апярэджваў паводле балаў бліжэйшых супернікаў, і здабыцьцё чарговага чэмпіёнства здавалася лёгкай задачай. Аднак у наступным Гран-пры на Нюрнбургрынгу 1 жніўня Нікі Ляўда трапіў у аварыю: ягоная «Фэрары» вылецела з трасы, ударылася ў агароджу, загарэлася і сутыкнулася з Сэртыс-Фордам Брэта Ланджэра. Перш чым ён здолеў выбрацца з абломкаў, атрымаў значныя апёкі твару і рук, а таксама атручэньне чадным газам. Выбрацца яму дапамаглі пасьпелыя гоначнікі Артура Мэрцарыё, Гай Эдвардз і Гаральд Эртль. Пасьля здарэньня Нікі трапіў у кому і ў шпіталі нават адсьпяваны, аднак выжыў. Ён страціў большасьць правага вуха, спаліў бровы і павекі, а твар зьнявечыў шнарамі. Пасьля ён быў вымушаны насіць кепку. У камандзе яго замяніў аргентынец Карляс Ройтэман, але ўсяго на дзьве гонкі: на Гран-пры Італіі Нікі Ляўда выступіў усё яшчэ ў бінтах і фінішаваў чацьвертым. Перад апошнім Гран-пры Японіі Джэймз Гант скараціў адрыў ад Ляўды да трох пунктаў. Гант стартаваў другім, а Ляўда трэцім; аднак у дзень гонкі пайшла залева, і аўстрыйскі гоначнік сышоў пасьля дзьвюх колаў, асьцерагаючыся за сваё жыцьцё. Гант фінішаваў трэцім і абышоў у канчатковым заліку чэмпіянату Ляўду на адзін пункт.

Пасьля выбыцьця з Гран-пры Японіі стасункі Ляўды з камандай пагоршыліся, а новы гоначнік Карляс Ройтэман, які летась падмяняў яго ў гонках, пілёту не спадабаўся. Тым ня менш, Нікі загадзя выйграў наступны чэмпіянат і сышоў з «Фэрары», нават не дачакаўшыся сканчэньня сэзону: апошняй кропляй стала запрашэньне ў каманду трэцім гоначнікам невядомага тады Жыля Вільнёва.

На сэзон 1978 року Нікі Ляўда перайшоў у Брэбгэм-Альфа-Рамэо, аднак з тэхнічных прычынаў быў вымушаны сыходзіць у 9 з 16 гонак. Запомніўся хіба што ягоны выступ на Гран-пры Швэцыі ў «фанацкім аўтамабілі» Brabham BT46B, які пасьля гэтага ў выніку пратэстаў супернікаў быў зьняты з удзелу; аднак перамога Нікі Ляўдзе была залічаная. У астатніх 6 гонках ён перамог яшчэ аднойчы, тройчы заняў 2-е і двойчы 3-е месцы і скончыў сэзон 4-м.

Сэзон 1979 року зноў быў азмрочаны сыходамі і благімі вынікамі. Падчас трэніроўкі да Гран-пры Канады ён спыніў заезд і паведаміў уласьніку каманды Бэрні Эклстоўну пра намер сысьці проста цяпер. Ён вярнуўся ў Аўстрыю кіраваць уласнай чартэрнай авіякампаніяй «Lauda Air».

У 1982 року Нікі Ляўда вярнуўся ў аўтагонкі, далучыўшыся да каманды Макларэн. У гэтым сэзоне перад ім стаяла галоўным чынам задача давесьці сваю здольнасьць перамагаць, што ён і зрабіў ужо ў трэцяй гонцы ў Лонг-Бічы. Акрамя таго, перад Гран-пры Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі Ляўда зладзіў так званы «штрайк гоначнікаў» супраць умоваў новай супэрліцэнзіі Міжнароднай фэдэрацыі аўтаспорту. З гоначнікаў штрайк не падтрымаў толькі Тэа Фабі, і яны дабіліся сваіх вымогаў. Сэзон Ляўда скончыў 5-м.

1983 рок быў для «Макларэнаў» пераходным з рухавікоў Ford-Cosworth на TAG-Porsche, і Ляўда ня здолеў здабыць ніводнай перамогі. Найлепшым вынікам для яго стала 2-е месца ў Лонг-Бічы пасьля паплечніка Джона Ўотсана. У асабістым заліку Нікі стаў 10-м.

Чэмпіянат 1984 року Нікі Ляўда выйграў, усяго на паўпункты апярэдзіўшы свайго сукамандніка Алена Проста. Перамога ў Гран-пры Аўстрыі застаецца адзінай перамогай аўстрыйскіх гоначнікаў Формулы-1 на роднай глебе. Сьпярша Ляўда не жадаў бачыць у камандзе Проста, асьцерагаючыся канкурэнцыі, але за два сэзоны яны пасябравалі. У 1984 іхняя пара здабыла 12 з 16 перамогаў, прычым Ляўда перамог у пяці. Аднак усё вырашылася ў апошнім Гран-пры Партугаліі, дзе Ляўда, кваліфікаваўшыся 11-м, здолеў прыйсьці на фініш другім, чаго хапіла для таго, каб заваяваць трэці чэмпіёнскі тытул, хоць у гонцы перамог Прост.

Сэзон 1985 року стаў для Ляўды расчараваньнем: ён сышоў у адзінаццаці гонках з чатырнаццаці, у якіх браў удзел. Адзіная перамога на Гран-пры Нідэрляндаў стала апошняй у ягонай кар’еры: ён абвясьціў пра сыход па сканчэньні сэзону. Першае ў гісторыі Гран-пры Аўстраліі стала для яго апошняй гонкай; на 57-м коле ў балідзе канчаткова адмовілі гальмы, і Нікі ня здолеў фінішаваць.

Па гоначнай кар’еры Нікі Ляўда вярнуўся да кіраўніцтва сваёй авіякампаніяй «Lauda Air». У 1993 року вярнуўся ў Формулу-1 у якасьці кансультанта каманды Фэрары. У 1993—1996 працаваў гоначным камэнтатарам на канале RTL.

У 1999 року прадаў акцыі авіякампаніі «Lauda Air» «Аўстрыйскім авіялініям».

У сярэдзіне 2001 року стаў кіраўніком каманды «Ягуар». Ня здолеўшы дабіцца посьпеху, каманда звольніла яго і яшчэ 70 ключавых фігураў у канцы 2002 року.

У 2003 року заснаваў новую авіякампанію, «Niki», якую ў 2011 року прадаў нямецкай «Air Berlin».

У 2012 року заняў пасаду невыканаўчага старшыні Mercedes-AMG Petronas Motorsport, на якой у 2013 року браў удзел у падпісаньні кантракту з Льюісам Гэмілтанам.

У 2016 року выкупіў чартэрную авіякампанію «Amira Air» і пераназваў у «LaudaMotion». Пасьля неплацежаздольнасьці кампаніі «Air Berlin» вярнуў сабе брэнд «Niki». Атрымаў ліцэнзію пілёта і часам уласнаручна кіраваў самалётамі сваёй авіялініі.

Напісаў пяць кніг, прысьвечаных гонкам.

Памёр у сне ў 70-гадовым веку. На бліжэйшым Гран-пры Манака 2019 году ягоную памяць ушанавалі хвілінай маўчаньня, а фанаты і кіроўцы апраналі чырвоныя кепкі. На пахаваньне ў венскай катэдры сьвятога Стэфана прыйшло мноства знакамітых дзеячоў Формулы-1 (Гергард Бэргер, Джэкі Ст’юарт, Ален Прост, Нэльсан Піке, Жан Алезі, Сэбастыян Фэтэль, Льюіс Гэмілтан, Дэйвід Култгард, Ніка Розбэрг, Вальтэры Ботас, Рэнэ і Ганс Біндэры, Рэнэ Раст), Арнольд Шварцэнэгер і шматлікія аўстрыйскія палітыкі, у тым ліку прэзыдэнт Аляксандар ван дэр Бэлен. Пахавалі Нікі на Гайлігенштацкіх могілках Вены.

Памяць

У 1993 року уведзены ў Міжнародную залю славы матаспорту.

У 2005 року Аўстрыйская пошта выдала марку ў ягоны гонар.

Спаборніцтва Ляўды з Гантам у сэзоне-1976 стала сюжэтам фільму 2013 року «Гонка». У канцы стужкі здымаўся сам Ляўда.

Сям’я

У 1976 року Нікі Ляўда ажаніўся з аўстрыйскай чылійкай Марленай Кнаўс, зь якой мелі дваіх дзяцей: Матыяса, таксама гоначніка, і Люкаса. Пара разьвялася ў 1991 року.

У 2008 Нікі ажаніўся зь Біргіт Вэтцынгер, сьцюардэсай ягонай авіякампаніі. Яна ў 2005 року стала ягонай донаркай ныркі пасьля таго, як адмовіла нырка, перасаджаная яму ад брата. У 2009 року ў іх нарадзіліся блізьняты.

Вонкавыя спасылкі

• Нікі Ляўда на бачыне „Find a Grave“  (анг.)