Новы замак (Горадня)

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Новы замак
Новы замак, аўтэнтычны выгляд
Краіна	Беларусь
Места	Горадня
Каардынаты	53°40′35.59″ пн. ш. 23°49′26.88″ у. д. / 53.6765528° пн. ш. 23.8241333° у. д. / 53.6765528; 23.8241333Каардынаты: 53°40′35.59″ пн. ш. 23°49′26.88″ у. д. / 53.6765528° пн. ш. 23.8241333° у. д. / 53.6765528; 23.8241333
Архітэктурны стыль	Ракако і клясыцыстычная архітэктура^[d]
Аўтар праекту	Караль Пёпэльман, Іаахім Даніэль Яўх^[d], Іаган Фрыдрых Кнёбель^[d] і Джузэпэ Сака
Заснавальнік	Аўгуст Сас
Статус	Ахоўная зона
Новы замак на мапе Беларусі Новы замак
Новы замак на Вікісховішчы

Новы замак — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Горадні. Знаходзіцца насупраць Старога замка, на правым беразе ракі Нёману пад адрасам вуліца Замкавая, 20. Твор архітэктуры барока і клясыцызму. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Гарадзенскі Новы замак — адзін з найбольшых помнікаў палацава-сядзібнай архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, колішняя рэзыдэнцыя каралёў польскіх і вялікіх князёў літоўскіх, месца правядзеньня соймаў Рэчы Паспалітай. З 1991 году тут знаходзіцца Гарадзенскі гістарычна-археалягічны музэй.

Гісторыя рэдагаваць

Плян замка, 1780—1783 гг.

Вялікае Княства Літоўскае рэдагаваць

Новы каралеўскі палац у Горадні збудавалі ў 1737—1742 гадох за часамі Аўгуста Саса як летнюю каралеўскую рэзыдэнцыю паводле праекту Караля Пёпэльмана. Узводзілі палац мясцовыя муляры. У 1789 годзе рэканструкцыю палаца праводзiў Джузэпэ Сака.

У 1793 годзе тут адбыўся апошні сойм Рэчы Паспалітай, дзе ратыфікавалі другі падзел краіны.

Пад уладай Расейскай імпэрыі рэдагаваць

Па падзелах Рэчы Паспалітай, калі Горадня апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, расейскія ўлады перарабілі палац пад вайсковы шпіталь.

Найноўшы час рэдагаваць

За часамі Другой сусьветнай вайны ў 1944 годзе палац атрымаў пашкоджаньні. У 1952 годзе яго рэканструявалі ў стылі савецкага нэаклясыцызму. Тут разьмясьціўся абласны камітэт КПСС.

У 1991 годзе палац улучылі ў музэйны комплекс. Тут разьмясьціўся Гарадзенскі гістарычна-археалягічны музэй. У 1994 годзе на ганку палаца замацавалі памятную шыльда ў гонар Андрэя Тадэвуша Касьцюшкі.

Архітэктура рэдагаваць

Плян Старога і Новага замкаў, 1811—1826 гг.

Помнік архітэктуры барока і клясыцызму. Буйнамаштабны 2-павярховы аб’ём палаца мае П-падобную ў пляне кампазыцыю. Тыповы для палацавых ансамбляў сярэдзіны XVІІ ст. парадны двор стваралі бакавыя флігелі і ажурная агароджа з цэнтральнай брамай. Да цэнтральнага корпуса далучалася палацавая капліца, вылучаная ў самастойны аб’ём (не захавалася). Зь левага боку разьмяшчаліся службовыя карпусы (канцылярыя, стайня ды іншыя).

Палац меў мансардавы дах зь фігурнымі слыхавымі вокнамі. Маляўнічасьць будынка ўзмацняла спалучэньне насычанага цагельнага колеру дахоўкі і бела-ружовых роўніцаў фасадаў. Рытм праёмаў фасада ўскладняўся міжпаверхавым пасам квадратных філёнгаў. Павышанай плястыкай і дэкаратыўнай насычанасьцю адзначаюцца толькі цэнтральны і бакавыя ўваходы. Тут вылучаюцца падзелы здвоенымі пілястрамі, тонка прарысаваная арнамэнтальная ляпніна з гірляндамі, фамільнымі гербамі. Цэнтральны рызаліт галоўнага фасада падзяляецца здвоенымі пілястрамі з капітэлямі, дэкараванымі ляпнымі арнамэнтальнымі гірляндамі ў стылі ракако.

Плян палаца мае характэрны падоўжна-восевы прасторавы разьвязак цэнтральнай параднай групы памяшканьняў, асноўныя зь якіх пасьлядоўна разьмяшчаюцца на падоўжнай восі: вялікі вэстыбюль, заля і палацавая капліца. Такім парадкам, ужо з вэстыбюля раскрываецца плянавальны абрыс залі, а потым працяглая пэрспэктыва капліцы. У бакі ад авальнай залі разыходзяцца анфіляды іншых памяшканьняў. Жылыя памяшканьні разьмяшчаліся на другім паверсе і ў мансардзе, службовыя памяшканьні — у сутарэньнях. Плян вылучаецца першай у гісторыі архітэктуры Беларусі авальнай заляй, якая з боку дваровага фасада выступае акруглым аб’ёмам — характэрнай формай архітэктуры ракако. Стрымана-строгае афармленьне экстэр’ера палаца супрацьпастаўлялася пышнаму і насычанаму дэкаратыўнай аздобай інтэр’еру. Асабліва вылучаліся Сэнатарская і Круглая залі, аздобленыя разьбой у стылі ракако. Акруглыя і зрэзаныя куты памяшканьняў прыстасоўваліся пад каміны і дэкаратыўную скульптуру.

Прастакутную ў пляне капліцу аб’ядноўваў з палацам невялікі пераход. Да тарца капліцы далучалася 2-ярусная вежа-званіца з гранёным шпілем. Выкарыстаньне ў дэкоры капліцы дэкаратыўных вазаў, ракавінаў, апораў у форме пальмы, гратэскнага арнамэнту, скульптурных кампазыцыяў таксама ёсьць асаблівасьцю архітэктуры ракако.

Палацавая брама мае выгляд праезду, з бакоў якога — манумэнтальныя пілёны, аздобленыя скульптурнымі групамі сьфінксаў і амураў, дэкаратыўнай вайсковай ^[1].

Галерэя рэдагаваць

Гістарычная графіка рэдагаваць

Старая графіка
1780—1783 гг.
1780—1783 гг.
XVIII ст.
XVIII ст.

XVIII ст.
XVIII ст.
XVIII ст.
XVIII ст.

XVIII ст.
XVIII ст.
XVIII ст.
XVIII ст.

XVIII ст.
Ю. Пешка, каля 1800 г.
1800 г.
1800 г.

1817 г.
1845 г.
Н. Орда, 1861—1869 гг.
Паводле Н. Орды

Н. Орда, 1861—1869 гг.
Н. Орда, 1861—1869 гг.
1862 г.
Н. Орда, 6 чэрвеня 1866 г.

1882 г.
1891 г.
1897 г.
Г. Штрук, 1916 г.

Гістарычныя здымкі рэдагаваць

Старыя здымкі
1900 г.
1902 г.
1904 г.
1906 г.

1908 г.
1908 г.
1911 г.
1912 г.

да 1915 г.
да 1915 г.
1914 г.
1915 г.

1916 г.
1917 г.
1917—1920 гг.
1918—1934 гг.

Ю. Ядкоўскі, 1923 г.
Л. Гелгра, 1923 г.
сакавік 1926 г.
1926 г.

1926 г.
1926 г.
Я. Булгак, 1930 г.
Г. Паддэмбскі, 1930 г.

1921 г.
1926 г.
да 1939 г.
да 1939 г.

да 1939 г.
да 1939 г.
да 1939 г.
Д. Анэрык, да 1939 г.

1930-я гг.
1935 г.
1935 г.
Г. Жыўна, 1935 г.

Сучасныя здымкі рэдагаваць

Сучасны стан
Агульны выгляд з боку Нёмана
Брама
Экспазыцыя ў палацы
Картуш з гербам Рэчы Паспалітай

Крыніцы рэдагаваць

^ Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 174.

Літаратура рэдагаваць

Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Новы замак , Radzima.org

[1] Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 174.

[1]