Вікіпэдыя

Настольле

Настольле — гістарычная мясцовасьць Хвойнікаў, разьмешчаная ў заходняй частцы места.

Настольле
трансьліт. Nastolle
Дата заснаваньня: перад 1560 годам
Мясцовая назва: Настольля
Краіна: Беларусь
Вобласьць: Гомельская
Раён: Хвойніцкі
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 2346
Нумарны знак: 3
Геаграфічныя каардынаты: 51°49′0″ пн. ш. 29°59′0″ у. д. / 51.81667° пн. ш. 29.98333° у. д. / 51.81667; 29.98333Каардынаты: 51°49′0″ пн. ш. 29°59′0″ у. д. / 51.81667° пн. ш. 29.98333° у. д. / 51.81667; 29.98333
Настольле на мапе Беларусі ±
Настольле
Настольле
Настольле
Настольле
Настольле
Настольле

Гісторыя

рэдагаваць

Вялікае Княства Літоўскае

рэдагаваць
 
Згадка пра Настольле ў рэвізіі Мазырскага староства 1560 г. (копія фрагмэнту з Аrchiwum Рrozorów і Jelskich.)

У рэвізіі Мазырскага староства 1560 года, выкананай каралеўскімі камісарамі панамі Рыгорам Валовічам і Мікалаем Нарушэвічам, тэкст якой вядомы з актавай кнігі 1777 года, паведамляецца, што мяжа сёлаў Загальле і Клівы ад рэчкі Рабца даходзіла да селішча Настольля, а шырыня таго грунту ад Рабца да Настольля ўздоўж на паўтрэці мілі, упоперак да Каменкі і да Просічы на мілю[b][3].

Напярэдадні падпісаньня акту Люблінскай уніі ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 года Кіеўскае ваяводзтва было далучана да Кароны Польскай[4]. Настольле ў складзе Мазырскага павету засталося ў Вялікім Княстве Літоўскім, але стала часткай ужо Менскага ваяводзтва.

 
Герб уласны роду Лозкаў.

Паводле А. Банецкага, у 1607 годзе маёнтак Настольле пана Себасьціяна Дзьмітрыевіча Іскарастынскага набыў маршалак мазырскі Сьцяпан Васілевіч Лозка[5]. Але пры разьмежаваньні Кіеўскай зямлі Кароны і Мазырскага павету ВКЛ у сьнежні 1621 — студзені 1622 года, паны камісары чамусьці запісалі «sieło i dwór Na(s)tole» Мазырскага павету прыналежнымі пану Іскарастынскаму[6].

Ад пачатку XVIII ст. Настольле названа нягродавым староствам, але выступала асобным уладаньнем і раней. У яго складзе — аднаіменныя двор і невялічкая вёска[7]. Сярод габрэяў мястэчка Хвойнікі, якія ня мелі дамоў і падатак плацілі толькі з камораў, у рэвізыі 1716 году названы Ёсь Настольскі[8]. Ці ня першым у гэты час вядомым з імя старостам настольскім быў Ян Славінскі, падчашы добжынскі. 27 траўня 1720 году кароль Аўгуст ІІ перадаў староства пану Барталямею Мараўскаму. У 1766 годзе Павал Колб выплачваў з Настольля 100 злотых і 3 грошы кварты, 15 зл. гібэрны[9]. У мэтрычнай кнізе Астраглядавіцкага касьцёлу 2 верасьня 1772 года пан староста настольскі Павал Колб названы сярод кумоў пры таямніцы хросту Ганны і Марыяны, дзяцей судзьдзі гродзскага мазырскага Адама і Антаніны Стоцкіх[10]. 8 лютага 1776 года Антоні, сын Барталямея, Мараўскі выдаў квітанцыю Стэфану Славінскаму, у якой запісаў, што калісьці яго бацька, быўшы ня ў стане кіраваць староствам, саступіў яго Стэфану, сыну Яна Славінскага, папярэдняга старосты настольскага[11]. Паводле запісу ў мэтрычнай кнізе Юравіцкага касьцёлу ад 27 верасьня 1783 года, у той дзень быў ахрышчаны Маўрыцый Мацей, сын Станіслава і Людвікі з Казлоўскіх Бялавецкіх, пасэсараў настольскіх; кумамі выступілі Фларэнцый Аскерка, харунжыч мазырскі, і Антаніна Стоцкая, жонка судзьдзі мазырскага. Яшчэ villa Nastole ў той жа кнізе згаданая ў кастрычніку 1785 году, калі ахрышчаныя былі Ёанна, дачка сужэнства Бялавецкіх, і Мацей Маўрыцый, сын Юзафа і Розы з Казлоўскіх Кучынскіх[12]

У сувязі з чаканым перапісам габрэйскага насельніцтва, у 1784 годзе 25 чалавек (głów) з суседніх Хвойнікаў Оўруцкага павету Кароны, каб не плаціць пагалоўшчыну да скарбу, былі схаваныя (і прынятыя) ў Настольлі Мазырскага павету ВКЛ[13].

Расейская імпэрыя

рэдагаваць
 
Настольле і Хвойнікі на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.

Пасьля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Настольле — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 года ў складзе адноўленага Рэчыцкага павету Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 года Менскай губэрні Расейскай імпэрыі[14]. Паводле расейскай рэвізіі 1795 года, «сяльцо» Настольле мела 6 двароў з 20 душамі мужчынскага і 18 жаночага полу прыгонных сялянаў[15], належала пажыцьцёва старосьце настольскаму Паўлу Колбу, ротмістру Пінскага павету, але знаходзілася ў пасэсіі ў адстаўнога ротмістра Юзафа, сына Франца, Скакоўскага[16]. У 1811 годзе фальварак і вёску Настольле з 20 душамі мужчынскага полу (разам — староства) трымаў, згодна з кантрактам на арэнду, Рыгор Завітневіч, каморнік Рэчыцкага павету[17].

У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 23 жыхары абодвух полаў зь вёскі Настольле былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 14 жыхароў — парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі[18]. У пачатку 1870 года ў Настольлі было 9 гаспадароў зь ліку былых дзяржаўных сялянаў, прыпісаных да Небытаўскага сельскага таварыства, 12 аднадворцаў, прыпісаных да Хвойніцкай воласьці[19]. У ведамасьці Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год сказана, што да яе прыходу належалі 19 асобаў мужчынскага і 23 асобы жаночага полу, якія жылі ў 4 дварах вёскі Настольле[20].

У 1909 годзе ў вёсцы Настольле 33 двары, 181 жыхар[21].

Найноўшы час

рэдагаваць
 
Настольле і Хвойнікі на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.

9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта, 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана была часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Настольле і Хвойнікі, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Ад 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы» гэтмана Паўла Скарападзкага[22]. 1 студзеня 1919 году, паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі, Хвойнікі ўвайшлі ў склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, аднак 16 студзеня Масква адабрала іх разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Настольскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 12 і 18 вучняў[23].

8 сьнежня 1926 года Настольле з Хвойнікамі вярнулі БССР. На 1929 год 63% жыхароў Настольля складалі каталіцкія або «польскія» сем'і (26)[24].

У гады Вялікай Айчыннай вайны двое жыхароў Настольля падарваліся на мінах, 39 вяскоўцаў загінулі і прапалі бязь вестак на франтах[25].

У 1989 годзе, пасьля далучэньня вёскі да Хвойнікаў, у месьце зьявілася вуліца Настольская, але аўтобусны прыпынак захаваў назву Настольле.

Асобы

рэдагаваць
  • Іван Цішкевіч (1919—2001) — правазнавец, доктар юрыдычных навук, прафэсар БДУ. Заслужаны юрыст БССР (1971)[26]

Заўвагі

рэдагаваць
  1. ^ Прынамсі, рэчка названая Вябцом у кірылічным дакумэнце 1568 г., заснаваным на зьвестках рэвізіі 1560 г.[1]
  2. ^ У тэксьце згаданай крыніцы назвы рэчкі і паселішча перайначаныя пазьнейшымі перапісчыкамі або яшчэ і першымі ўкладальнікамі рэвізіі[a] — «Wiabec», «do sieliszcza Stali» «do sieliszcza na Stali». Але ў копіях рэвізіі, што захоўвалі ў сябе трымальнікі Загальскага староства, паселішча названае Настольлем, хоць рэчка — усё яшчэ Вябцом. У больш падрабязным люстрацыйным інвэнтары ад 27 верасьня 1789 г., у якім Загальскае староства разьмяжоўвалася з Хвойніцкімі добрамі паноў Прозараў, з Барысаўшчынай і Старчам паноў Аскеркаў, і рэчка выступае пад сваёй сапраўднай назвай Рабец, і староства названае Настольскім[2]

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Литовская метрика. Книга записей 51 (1566 – 1574). Вильнюс, 2000. С. 177 – 179
  2. ^ Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 132. S. 1, 3, 5
  3. ^ Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. VIII. Т. V. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 477, 481
  4. ^ Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).
  5. ^ Herbarz Polski. Cz. 1, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. / Ułożył i wydał Adam Boniecki (надалей: Boniecki). – Warszawa, 1913. T. XVI. S. 49 – 51 (51)
  6. ^ Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 97
  7. ^ Список населенных пунктов Мозырского повета за 1789 год.
  8. ^ НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 139адв.
  9. ^ Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. – Warszawa, 1885. T. VI. S. 929
  10. ^ НГАБ. Ф. 1781. Воп. 27. Спр. 202. А. 158адв.
  11. ^ Генеалогические изыскания. Настольское староство // 1789- w. Nastolla, Starostwo Nastolskie
  12. ^ НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 30, 31адв.
  13. ^ Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 710.
  14. ^ Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182
  15. ^ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 532-533адв.
  16. ^ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 181. А. 109; Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 71
  17. ^ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 91
  18. ^ Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666
  19. ^ Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71
  20. ^ НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140
  21. ^ Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 131
  22. ^ Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85
  23. ^ Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19
  24. ^ Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213
  25. ^ Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 190, 321 — 322
  26. ^ Иван (Ян) Станиславович Тишкевич Хойнікшчына
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Настольле&oldid=2360717»