Мікалай Нікіфароўскі

Мікалай Якаўлевіч Нікіфароўскі (17 траўня 1845, вёска Вымна Сураскага павету Віцебскай губэрні, цяпер у Віцебскім раёне Віцебскай вобласьці — 10 чэрвеня 1910, Віцебск) — беларускі этнограф і фальклярыст.

Мікалай Нікіфароўскі
Дата нараджэньня	17 траўня 1845
Месца нараджэньня	Вымна, Сураскі павет, Віцебская губэрня
Дата сьмерці	10 чэрвеня 1910 (65 гадоў)
Месца сьмерці	Віцебск
Месца вучобы	Віцебская сэмінарыя
Занятак	краязнавец, фальклярыст, этнограф, краязнаўца, школьны настаўнік
Навуковая сфэра	этнаграфія, фальклярыстыка, краязнаўства
Месца працы	Віцебская мужчынская гімназія[d]
Вядомы як	зьбіральнік помнікаў матэрыяльнай і духоўнай культуры беларусаў
Мікалай Нікіфароўскі ў Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў сям’і панамара вясковай царквы. Сям’я жыла бедна, блізка да жабрацтва, але маці імкнулася даць двум сынам і дачцэ пачатковую адукацыю. Першымі настаўнікамі М. Нікіфароўскага былі выпадковыя людзі: адстаўны жаўнер, хросны бацька, пісьменны падлетак, манах, сельскі сьвятар. У 1854—1855 рр. у панскім маёнтку была арганізавана школа для дзяцей сялянаў, дзе выкладаў звольнены гімназіст Віцебскай гімназіі, бацькі ўладкавалі М. Нікіфароўскага ў гэтую школу. Яшчэ адным настаўнікам М. Нікіфароўскага быў Іван Зазубовіч, былы слухач Віцебскай духоўнай вучэльні. І. Зазубовіч падрыхтаваў М. Нікіфароўскага да паступленьня ў Віцебскі архірэйскі хор, а потым — у духоўную вучэльню.

У ліпені 1861 р. М. Нікіфароўскага як найлепшага вучня з духоўнай вучэльні перавялі ў Віцебскую сэмінарыю. У сэмінарыі М. Нікіфароўскі захапіўся кнігамі: біяграфіямі герояў вайны 1812 г., падарожжамі, выпісваў у сшыткі выказваньні, выразы, старажытныя народныя вераваньні і забабоны. Рыхтуючыся стаць сьвятаром, М. Нікіфароўскі зьбіраў матэрыялы для барацьбы зь перажыткамі паганства. Пасьля заканчэньня сэмінарыі (1867) яму прапанавалі паступіць у Пецярбурскую духоўную акадэмію за свой кошт, але грошай не было і ніхто з блізкіх ня мог дапамагчы. Па сьмерці маці гаспадарка заняпала, М. Нікіфароўскі прасіў у архірэя дапамогу і месца сьвятара, але атрымаў адмову. М. Нікіфароўскі вырашыў стаць настаўнікам і пасьля 1,5-месячнай падрыхтоўкі быў прызначаны выкладчыкам народнай вучэльні ў в. Лоўжа. Большую частку жыцьця М. Нікіфароўскі працаваў у навучальных установах Віцебску, але вышэй настаўніка падрыхтоўчага клясу гімназіі ці сэмінарыі ягоная кар’ера не пайшла.

Навуковая дзейнасьць

М. Нікіфароўскі пакінуў багатую спадчыну па этнаграфічным вывучэньні Віцебшчыны, асабліва плённую пасьля знаёмства з П. В. Шэйнам. М. Нікіфароўскі больш за 20 гадоў супрацоўнічаў з П. Шэйнам як карэспандэнт, даслаў яму значную колькасьць фальклёрна-этнаграфічных матэрыялаў, але ў выданьнях П. Шэйна зьмешчаная толькі іхняя частка, астатняе перададзена ў архіў Акадэміі навук. М. Нікіфароўскаму фальклёрна-этнаграфічныя зборнікі П. Шэйна ў значнай ступені абавязаныя сваёй навуковай каштоўнасьцю. Пры гэтым М. Нікіфароўскі ня меў ніякай карысьці, адно што хацеў, каб усё ім сабранае пабачыла сьвет.

У 1890 р. М. Нікіфароўскі стаў сябрам Таварыства аматараў прыродазнаўства, антрапалёгіі й этнаграфіі (ТАПЭ) пры Маскоўскім унівэрсытэце і рэдактарам часопісу «Этнографическое обозрение», пачаў выступаць з самастойнымі працамі. Апублікаваў каля 20 дасьледаваньняў, датычных матэрыяльнай і духоўнай культуры, вуснапаэтычнай творчасьці беларусаў. З 1895 року зьяўляўся сябрам Віцебскага губэрнскага статыстычнага камітэту, Віцебскага царкоўна-археалягічнага музэю. У 1897 року прыняты ў Расейскае геаграфічнае таварыства.

Асноўныя працы

Этнаграфічны аддзел ТАПЭ з 1892 г. пачаў выдаваць сэрыю нарысаў М. Нікіфароўскага пад агульнай назвай «Нарысы Віцебскай Беларусі». Асноўную ўвагу ў гэтай працы дасьледчык надаваў характарыстыцы становішча розных груп насельніцтва Віцебшчыны (старцаў, музыкаў і інш.) у час прыгоньніцтва. «Нарысы…» складаліся з васьмі частак і былі завершаныя ў 1899 р.

М. Нікіфароўскі таксама аўтар «Нарысаў простанароднага жыцьця-быцьця ў Віцебскай Беларусі і апісаньне прадметаў ужытку» (1895) — найбуйнейшага дасьледаваньня матэрыяльнай культуры і вытворчай дзейнасьці беларусаў ХІХ ст., у прыватнасьці сялянаў Віцебшчыны.

Трэцяя капітальная праца М. Нікіфароўскага, «Простанародныя прыкметы і павер’і, прымхлівыя абрады і звычаі, легендарныя паданьні пра асобы і мясьціны» (1897), зьмяшчае 2307 народных прыкмет, павер’яў, забабонаў, абрадаў, звычаяў, сродкаў народнай мэдыцыны і вэтэрынарыі, а таксама сказы і паданьні пра асілкаў.

З фальклёрных працаў М. Нікіфароўскага заслугоўвае ўвагі першы буйны зборнік беларускіх частушак «Беларускія песьні-частушкі» (1911), выдадзены ўжо па сьмерці зьбіральніка — зборнік зьмяшчае 2356 частушак, сабраных М. Нікіфароўскім і ягоным карэспандэнтам у 1860—1905 рр., і дапамагае прасачыць працэс разьвіцьця частушачнага жанру зь сяр. ХІХ да пач. ХХ ст. Таксама М. Нікіфароўскі — укладальнік зборнікаў «Простанародныя загадкі» (1898), «Нячысьцікі. Збор простанародных у Віцебскай Беларусі паданьняў пра нячыстую сілу» (1907, 2-е выд. Віцебск, 1995), «Напаўпрыказкі і напаўпрыслаўкі» (1928) і інш.

Ушанаваньне памяці

У Віцебску ў гонар Мікалая Нікіфароўскага ўсталяваная мэмарыяльная дошка.

Бібліяграфія

• Никифоровский, Н. Я. Очерки простонародного житья-бытья в Витебской Белоруссии и описание предметов обиходности // Этнографические данные. Витебск, 1895. — VIII+548+CLIV с.
• Никифоровский, Н. Я. Странички из недавней старины города Витебска : воспоминания старожила / Н. Я. Никифоровский; предисл., текстол. подгот. и коммент. А. М. Подлипского. — Мн. : Полымя, 1995. — 149 с. — (Литературные памятники Беларуси).
• Никифоровский, Н. Я. Нечистики : свод простонародных в Витеб. Белоруссии сказаний о нечистой силе / Н. Я. Никифоровский. — Витебск : Изд. Н. А. Паньков, 1995. — 85 с. — (Серия «Народная культура»; вып. 1.).
• Нікіфароўскі, М. Я. «Дудар і Музыка»(недаступная спасылка)

Літаратура

• Нікіфароўскі Мікалай Якаўлевіч // Асветнікі зямлі Беларускай, Х — пач. ХХ ст.: энцыкл. давед. Мн., 2001.
• Нікіфароўскі Мікалай Якаўлевіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5
• Нікіфароўскі Мікалай Якаўлевіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Нікіфароўскі Мікалай Якаўлевіч // Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Рэдкалегія: І. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Менск: БелСЭ, 1989. — 575 с.: іл. ISBN 5-85700-014-9.
• Пятроўская, Г. А. Пачынальнік беларускага народазнаўства М. Я. Нікіфароўскі / Г. А. Пятроўская. — Мн. : Навука і тэхніка, 1991. — 72 с.
• Пятроўская, Г. Праўдзівае ; Спраўджанае / Галіна Пятроўская // Мастацтва. 1995. № 7. С. 27—35.

Вонкавыя спасылкі

• Артыкул з нагоды 160-рочча з дня нараджэньня М. Я. Нікіфароўскага(недаступная спасылка)
• Захавальнік Віцебскай старыны