Макша́нская мова — фіна-вугорская мова мардоўскае падґрупы фіна-волскае ґрупы фіна-вугорскіх моваў, на якой размаўляе фіна-вугорскі народ мокша.

Макшанская мова
мокшень кяль
Ужываецца ў Расеі
Рэгіён Мардовія
Колькасьць карыстальнікаў прыкладыя адзнакі ў межах 400-500 тыс. чал.
Клясыфікацыя Уральская сям'я
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў рэспубліцы Мардовія (Расея)[1]
Дапаможная мова ў
Рэгулюецца
Статус: 6b Пад пагрозай[d][2]
Пісьмо кірыліца
Коды мовы
ISO 639-1
ISO 639-2(Б) mdf
ISO 639-2(Т) mdf
ISO 639-3 mdf

Распаўсюджаная на захадзе рэспублікі Мардовія, у суседніх рэґіёнах (Ніжагародзкая, Ульянаўская, Пензенская, Разанская вобласьці, рэспубліка Чувашыя), а таксама ў асобных раёнах Арэнбурскае й Тамбоўскае вобласьцяў, рэспублік Татарстан і Башкартастан, Сыбіры.

Колькасьць носьбітаў

рэдагаваць

Колькасьць носьбітаў макшанскае і эрзянскае мовы вылічыць і ўстанавіць дакладна вельмі цяжка з нагоды вузка распаўсюджанай этнічнае самасьвядомасьці сярод макшанаў і эрзянаў і традыцыйнасьці ўжываньня ў стаўленьні адначасова да двух народаў разам этноніму «мардва». Часта макшане й эрзяне ўказваюць сваю нацыянальнасьць як мардва, а сваю размоўную мову як мардоўскую (перапісы насельніцтва Расеі 2002 і 2010 гадоў).

У 2002 годзе пры перапісе насельніцтва Расеі прыкладна 610 000 чалавек[3] указалі сваё валоданьне мардоўскай, макша-мардоўскай і эрзя-мардоўскай мовамі. Паводле перапісу насельніцтва Расеі 2010 году прыкладна 390 000 чалавек указалі валоданьне мардоўскай мовай, зь іх толькі 2025 чалавек указалі валоданьне макшанскай[4].

Улучана ў Атляс зьнікаючых моваў паводле вэрсіі ЮНЭСКО[5].

Агульная характарыстыка

рэдагаваць

Пісьмовасьць

рэдагаваць

Першыя запісы на мардоўскіх мовах адносяцца да канцу 17 ст., яны былі выкананы галяндзкім вандроўнікам Нікаляасам Вітсэнам. У сярэдзіне 19 ст. у выдадзеных макшанскіх і эрзянскай ґраматыках ужываўся лацінскі альфабэт, які засноўваўся на фанэтычным прынцыпе.

У 1930 гадох на хвалі ўсесавецкае лацінізацыі быў уведзены агульны лацінскі альфабэт для макшанскае й эрзянскае моваў, які пазьней быў заменены на кірылічны.

Сучасны макшанскі альфабэт зацьверджаны ў 1927 годзе, ён поўнасьцю аналяґічны эрзянскаму. Раней ў часы Расейскае імпэрыі, а таксама пры рэформах ґрафікі пры СССР у альфабэт дадаваліся дадатковыя літары, якія пазьней былі скасаваны.

Сучасны макшанскі альфабэт

рэдагаваць
А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н О о
П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц
Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю
Я я

Дыялекты

рэдагаваць

Макшанская мова падзяляецца на 5 дыялектаў: заходні, паўднёва-ўсходні, пераходны дыялект паміж заходнім і паўднёва-ўсходнім, цэнтральны дыялект і зьмяшаныя гаворкі.

  • Заходні (зубу) дыялект — распаўсюджаны на крайнім захадзе Мардовіі, у Зубава-Палянскім і часткова ў Тарбееўскім раёнах.
  • Зьмяшаныя гаворкі — распаўсюджаныя ў раёнах цеснага кантактаваньня макшанаў з эрзянамі і сярод макшанскае меншасьці ў іншых рэґіёнах Расеі.
  • Паўднёва-ўсходні — распаўсюджаны ў цэнтральнай частцы поўдня Мардовіі.
  • Пераходны дыялект — распаўсюджаны на захад ад цэнтру рэспублікі, паміж заходнім і паўднёва-ўсходнім дыялектамі.
  • Цэнтральны дыялект — распаўсюджаны на поўначы і значнай частцы цэнтру рэспублікі.

Грамадзкае жыцьцё

рэдагаваць

Макшанская мова зьяўляецца дзяржаўнай мовай рэспублікі Мардовія нароўні з эрзянскай і расейскай мовамі. Макшанская мова мова выкладаецца ў некаторых школах Мардовіі як навучальны прадмэт зь першае да адзінаццатае клясы, таксама вядзецца навучальны працэс на мове ў некаторых школах зь 1 па 4 клясы.

На макшанскай мове выдаецца ґазэта «Мокшень правда», а таксама часопісы «Мокша» і «Якстерь тяштеня».

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць