Джэймз Ўат
Джэймз Ўат (па-ангельску: James Watt; 19 студзеня 1736 — 25 жніўня 1819) — шатляндзкі інжынэр і вынаходнік, які сыграў важную ролю ў стварэньні паравога рухавіка ў якасьці практычнай крыніцы энэрґіі. Ён вывучаў прыборабудаваньне і паехаў у 1755 у Лёндан ва ўзросьце 18 год, каб вучыцца ў свайго айца гандлю. У 1757 ён быў прызначаны вынаходнікам прыладаў ува ўнівэрсытэце Глазга; там ён сустрэў фізыка Джозэфа Юлэка, які вывучаў уласьцівасьці тэрмадынамікі і ўласьцівасьці вадзяногоа пару. Ўат вывучаў рухавік Ньюкмэна і зрабіў у ім шэраг важных паляпшэньняў. У 1769 ён запатэнтаваў асобны кандэнсатар (камэру для кандэнсацыі пары) для рухавіка. У 1774—1800 ён працаваў сумесна з вытворцам Мэт’ю Болтанам. Неўзабаве, рухавік Болтана замяніў рухавік Ньюкмэна, які выкарыстоўваліся для перапампоўкі вады з шахт. Іншыя паляпшэньнем было распрацаваньне і ўключэньне рухавіка з падвойным дзеяньняў поршняў (у якім пар падаецца ў абодвы бакі поршні), атрыманьне кантролю над пашырэньнем пара ў цыліндры, мэханізм для пераўтварэньня зваротна-паступальнага руху поршні ў вярчэльны рух і кіраваньне над цэнтрыфуґаю (стварэньне прылады, якая выкарыстоўвае зваротную сувязь для падтрыманьня рухавіка са сталай хуткасьцю). Хоць Ўат непасрэдна і ня вынайшаў паравы рухавік, яго ўдасканалены рухавік быў першым практычным сродкам для эфэктыўнага пераўтварэньня цяпла ў карысную энерґію і зьяўляецца адным з асноўных стымулаў для прамысловае рэвалюцыі.
Джэймз Ўат | |
| James Watt | |
 Партрэт Джэймса Ўата працы Карла Фрэдэрыка фон Брэды | |
| Дата нараджэньня | 19 студзеня 1736[1][2][3][…] |
|---|---|
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 25 жніўня 1819[6][7][8] (83 гады) |
| Месца сьмерці |
|
| Прычына сьмерці | рак |
| Месца пахаваньня | |
| Месца вучобы | Унівэрсытэт Глазга |
| Занятак | інжынэр, хімік, фізык, вынаходнік, прадпрымальнік, матэматык, тэхнік |
| Навуковая сфэра | Інжынэрыя |
| Месца працы | Унівэрсытэт Глазга, фірма Boulton and Watt |
| Вядомы як | вынаходніцтва Паравога рухавіка, яго імем названа адзінка энэрґіі ў сыстэме СІ (W). |
| Бацька | Джэймз Ўат[d][9] |
| Маці | Агнэса М’юргэд[d][7][9] |
| Дзеці | Джэймз Ўат[d][1][9], Маргарэт Ўат[d][7][9], Грэгары Ўат[d][7][9] і Джэнэт Ўат[d][9] |
| Узнагароды | |
| Подпіс | 
|
БіяграфіяРэдагаваць
Джэймз Ўат меў ад нараджэньня кволае здароўе. Маці навучыла яго чытаць, а пісьму і арытмэтыцы яго навучыў тата. Хоць ён пачаў быў вучыцца ў сярэдняй школе Грынака, яго слабае здароўе, і сталыя недамаганьні паклалі гэтаму канец. Вялікую частку году ён быў абмежаваны сьценамі свайго пакою, дзе вучыўся самастойна. Сябар яго бацькі ўбачыўшы аднойчы, што хлопчык малюе на камінку крэйдай нейкія лініі і куты, спытаў: «Навошта Вы дазваляеце дзіцяці марнаваць час; чаму б не паслаць яго ў школу?» Джэймз Ўат-старэйшы адказаў: «Не судзіце яго занадта хутка; перш разбярыцеся, чым ён заняты». Апынулася, што ён шукаў рашэньне задачы Эўкліда. Будучы падлеткам, ён захапляўся астраноміяй, хімічнымі вопытамі, навучыўся ўсё рабіць сваімі рукамі, за што атрымаў у навакольлі званьне «майстра на ўсе рукі».
АдукацыяРэдагаваць
У 18 гадоў адпраўляецца для атрыманьня спэцыяльнасьці ў Глазга. Для навучаньня на майстра па сьлясарнай справе бацька ў 1754 годзе адправіў Ўата ў Лёндан. Асвоіўшы за год сямігадовую праграму, Ўат вярнуўся ў Шатляндыю і атрымаў месца майстра-вытворцы дакладных і аптычных прыладаў ва Ўнівэрсітэце Глазга.
Там ён пазнаёміўся з хімікам Джозэфам Блэкам. Гэтая сустрэча спрыяла распрацоўцы шэрагу новых хімічных прыбораў, неабходных у пазьнейшых дасьледаваньнях Блэка.
ВынаходніцтваРэдагаваць
У 1774 годзе да Джэймза Ўата зьвярнуўся прафэсар фізыкі ўнівэрсытэту Глазга Джон Андэрсан з просьбай адрамантаваць дзейсны макет паравой машыны Ньюкмэна (мелася на ўвазе «агнявая машына», вынайдзеная ангельскім інжынэрам Томасам Ньюкмэнам), які насамрэч ніколі нармалёва не працаваў. Макет быў абсталяваны 2-цалевым цыліндрам і меў працоўную хаду поршня ў 6 цаляў. Ўат правёў шэраг экспэрымэнтаў, у прыватнасьці, замяніў мэталічны цыліндар на драўляны, змазаны ільняным алеем і высушаны ў печы, паменшыў колькасьць вады, якая паднімаецца за адзін цыкль і макет, нарэшце, запрацаваў. Пры гэтым Ўат пераканаўся ў неэфэктыўнасьці машыны і занёс у канструкцыю шматлікія ўдасканаленьні. Першым значным удасканаленьнем, якое Ўат запатэнтаваў у 1769 годзе, была ізаляваная камэра для кандэнсацыі. Ён ізаляваў паравы цыліндар, а ў 1782 годзе ён вынайшаў машыну падвойнага дзеяньня. Разам зь мяльчэйшымі ўдасканаленьнямі гэтае вынаходзтва дазволіла павялічыць прадукцыйнасьць паравой машыны ў чатыры і больш разы. Акрамя таго, сама машына стала лёгка кіруемай. Паравую машыну сталі ўжываць на заводах і фабрыках у якасьці прываду, што прывяло да рэзкага падвышэньня прадукцыйнасьці працы.
Фінансавыя цяжкасьці вымусілі Ўата ўжо ў сталым веку праводзіць геадэзічныя пошукі, працаваць на будаўніцтве каналаў, будаваць парты і прыстані. Грашовае становішча Ўата ўраўнавалася пасьля таго, як ён уступіў у дзелавыя адносіны з бірмінггэмскім прамыслоўцам Мэт’ю Болтанам. У гэты час Ўат паступае прапанова ад Расейскай акадэміі навук працаваць у Расеі. Расейскі ўрад прапанаваў ангельскаму інжынэру «занятак, адпаведны зь яго густам і спазнаньнямі» і з штогадовым жалаваньнем у 1000 фунтаў стэрлінгаў. Намер Ўата зьехаць у Расею выклікаў пярэпалах. Болтон, разумеючы якую выгаду можа прынесьці вынаходзтвы Ўата, зрабіў усё магчымае, каб Ўат застаўся на айчыне.
У 1785 годзе Ўат запатэнтаваў вынаходніцтва новай топкі катла, і ў тым самым годзе адна з машын Ўата была ўсталяваная ў Лёндане на піваварным заводзе Сэм’юэла Ўітбрэда для размолваньня соладу. Машына выконвала працу 24 канёў. Машына захавалася да нашых дзён.
СтарасьцьРэдагаваць
Ўат быў рознабакова адораны, лёгка вывучаў мовы, шмат чытаў. Вальтэр Скот у прадмове да аднаго з сваіх раманаў выказвае зьдзіўленьне разнароднасьці спазнаньняў Ўата, якога ён ведаў у апошнія гады яго жыцьця.
Памёр ва ўзросьце 83 гадоў і быў пахаваны ў прыхадзкой царкве ў Гэндсварту. Неўзабаве ў Вэстмінстэрскім абацтве быў узьведзены помнік Ўату, выкананы таленавітым скульптарам Ўантры.
Глядзіце таксамаРэдагаваць
БібліяґрафіяРэдагаваць
- Dickinson, H. W., James Watt (1936);
- Dickinson, H. W., and Vowles, H. P., James Watt and the Industrial Revolution (1943);
- Robinson, Eric H., and Musson, James, eds., James Watt and the Steam Revolution: A Documentary History (1969)
КрыніцыРэдагаваць
- ^ а б в Bramwell F. Watt, James (1736-1819) (DNB00) (анг.) // Dictionary of National Biography / L. Stephen, S. Lee — London: Smith, Elder & Co., 1885.
- ^ James Watt // Gran Enciclopèdia Catalana (кат.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ^ Brozović D., Ladan T. James Watt // Hrvatska enciklopedija (харв.) — LZMK, 1999. — 9272 с. — ISBN 978-953-6036-31-8
- ^ http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/4750891/The-power-behind-the-Industrial-Revolution.html
- ^ http://www.theguardian.com/culture/2011/mar/20/james-watt-workshop-science-museum
- ^ James Watt // Encyclopædia Britannica (анг.)
- ^ а б в г Lundy D. R. James Watt // The Peerage (анг.)
- ^ Архіў прыгожых мастацтваў — 2003.
- ^ а б в г д е Kindred Britain
Вонкавыя спасылкіРэдагаваць
Джэймз Ўат — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Кароткая біяґрафія на сайце «Адпачні ў Шатляндыі!»(недаступная спасылка)
- Джэймз Ўат на сайце ВВС(анг.)
- Дж. Ўат на старонцы «Знакамітыя шатляндцы» (анг.)