Вікіпэдыя

Дантэ Аліг’еры

(Перанакіравана з «Дантэ Аліг'еры»)

Да́нтэ Аліг’е́ры, Дантэ (па-італьянску: Dante Alighieri; 13 ліпеня 1265, Флярэнцыя — 14 верасьня 1321, Равэнна) — адзін з самых славутых італьянскіх паэтаў, палітык.

Дантэ Аліг’еры
Партрэт Дантэ пяра Сандра Батычэльлі
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся каля 1265[1][2]
Памёр 14 верасьня 1321[3][2]
Пахаваны
Бацькі Аліг’ера ды Бэлінч’ёнэ[d]
Бэльля дэльлі Абаці[d]
Сужэнец Джэмма Данаці[d][2]
Дзеці Якопа Аліг’еры[d][2], П’етра Аліг’еры[d] і Антонія Аліг’еры[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці паэт, палітык
Гады творчасьці 1292 — 1321
Жанр паэма, верш
Мова італьянская мова[5][6] і лацінская мова[7][2]

Дантэ зрабіў вялікі ўнёсак у разьвіцьцё італьянскай літаратурнай мовы. Лічыцца першым вялікім паэтам, які пісаў па-італьянску, таму атрымаў мянушку «найвышэйшы паэт» (італ. «il sommo poeta»), а таксама «вястун» («il vate»). За ўзьняцьце італьянскай мовы з узроўню «вульгарнай» («простай») яго называюць таксама бацькам італьянскай мовы.

Ягоны галоўны твор, «Боская камэдыя» — найвялікшая паэма ў італьянскай літаратуры. Творчасьць Дантэ зрабіла вялікі ўплыў на разьвіцьцё літаратуры. Яго творы перакладзеныя на шматлікія мовы сьвету. На беларускую мову іх перакладалі Язэп Семяжон, Алег Мінкін, Лявон Баршчэўскі, Уладзімер Скарынкін.

Біяграфія

рэдагаваць

Раньняе жыцьцё

рэдагаваць

Дантэ нарадзіўся ў Флярэнцыі, што знаходзіцца на тэрыторыі сучаснай Італіі. Дакладная дата ягонага нараджэньня невядомая, аднак лічыцца, што нарадзіўся італьянскі літаратар каля 1265 году, што можа быць выведзена з аўтабіяграфічных намёкаў у «Боскай камэдыі».

Дантэ сьцьвярджаў, што ягоная сям’я была нашчадкамі старажытных рымлянаў, але самы ягоны самы раньні вядомы сваяк Каччагіда дэльлі Элізэй, нарадзіўся не раней за 1100 год. Бацька Дантэ, Аліг’ера ды Бэлінч’ёнэ, належыў да палітычнае плыні белых гвэльфаў, якія не панесьлі рэпрэсіяў пасьля таго, як гібэліны атрымалі перамогу ў бітве пры Монтапэрці ў сярэдзіне XIII стагодзьдзя. Гэта сьведчыць аб тым, што Аліг’ера або ягоная сям’я, магчыма, карыстаўся нейкім ахоўны прэстыжам і статусам, хоць ёсьць меркаваньні, што палітычна неактыўны Аліг’ера меў такі нізкі статус і рэпутацыю, што ён нават не разглядаўся на пакараньне[8].

 
Выява Дантэ на фрэсцы Арв’ецкай катэдры.

Сям’я Дантэ была верная гвэльфам, палітычнага альянсу, які падтрымліваў папства і быў уцягнуты ў барацьбу супраць гібэлінаў, якія падтрымлівалі імпэратара Сьвятой Рымскай імпэрыі. Маці паэта была Бэльля, верагодна належыла да сям’і Абаці[9]. Яна памерла, калі Дантэ яшчэ не было і дзесяці гадоў, і Аліг’ера неўзабаве ажаніўся зноўку. Няясна, ці сапраўды ён абраўся шлюбам, бо ўдаўцы былі сацыяльна абмежаваныя ў такіх пытаньнях у той час, але вызначана, што гэтая жанчына нарадзіла яму дваіх дзяцей. Калі Дантэ было дваннацаць гадоў ягоныя сваякі склалі дамову з Манэта Данаці, што хлопец абярэцца шлюбам з Джэммай ды Манэта Данаці, дачкой Манэта, чальца магнацкай сям’і Данаці[9]. Дагаворныя шлюбы ў такім раньнім узросьце былі даволі распаўсюджанымі на той час і суправаджаліся афіцыйнай цырымоніяй. Але да гэтага часу Дантэ закахаўся ў іншую дзяўчыну, Бэатрычэ Партынары, зь якой ён упершыню пазнаёміўся, калі яму было ўсяго дзевяць гадоў. Шмат гадоў пасьля ягонага шлюбу з Джэммай ён сьцьвярджаў, што сустрэў Бэатрычэ зноўку і напісаў некалькі санэтаў, прысьвечаных Бэатрычэ, але ніколі не згадваў Джэмму ў сваіх творах. Дакладная дата ягонага шлюбу невядома, толькі існуе пэўная інфармацыя, што да яго выгнаньня ў 1301 годзе, у яго ўжо было трое дзяцей[9].

Дантэ прымаў удзел у бітве пры Кампальдына 11 чэрвеня 1289 году на баку гвэльфаў[10]. Перамога ў бітве прывяла да рэфармаваньня флярэнтыйскай канстытуцыі. Для таго, каб прымаць які-небудзь удзел у грамадзкім жыцьці гораду Дантэ ўвайшоў у гільдыю лекараў і фармацэўтаў. У наступныя гады, ягонае імя часам згадваецца ў паседжаньнях розных радаў рэспублікі. Значная частка гэтых запісаў паміж 1298—1300 гадоў была страчаная, такім чынам даволі складана вызначыць сапраўдную ступень удзелу Дантэ ў грамадзкім і палітычным жыцьці гораду.

Джэмма нарадзіла Дантэ некалькі дзяцей. Хоць некаторыя іншыя людзі пасьля сьцьвярджалі пра сваё сваяцтва зь літаратарам з мэтай атрымаць спадчыну, але, верагодна, толькі Якопа, П’етра, Джаваньні і Антонія былі ягонымі сапраўднымі дзецьмі. Антонія пазьней стала манашкай, прыняўшы імя Бэатрычэ.

Адукацыя і паэзія

рэдагаваць

Ня так шмат вядома пра адукацыю Дантэ, але, як мяркуецца, ён атрымаў хатнюю адукацыю або наведваў школу пры царкве або манастыры ў Флярэнцыі. Вядома, што ён вывучаў тасканскую паэзію і што ён захапляўся творамі балёнскага паэта Гвіда Гвініцэльлі. На час сыцылійскія школа набыла папулярнасьць у Таскане. Таксама, Дантэ прываблівала правансальская паэзія трубадураў, як то Арно Даніеля, а таксама старажытнарымскія літаратары, як то Цыцэрон, Авідыюс і асабліва Вэргіліюс[11].

У сутнасьці Дантэ падаваў прыклад гэтак званага куртуазнага каханьня, зьявы вельмі разьвітой у францускай і правансальскай паэзіі папярэдніх стагодзьдзяў. Досьвед Дантэ ў такім каханьні быў тыповым, але ягоны выраз быў унікальным. Менавіта ў імя каханьня да Бэатрычэ Партынары Дантэ пакінуў свой адбітак на стыль Dolce stil novo, і ён разам зь іншымі сваімі літаратарамі-сучасьнікамі дасьледваў аспэкты каханьня. Каханьне да Бэатрычэ стала галоўным матыватарам ягонай паэзіі, нароўні з палітычным запалам. У многіх ягоных вершах, яна паказваецца як паўбоская істота, назіраючы за якой ён стала забясьпечвае сваё духоўнае разьвіцьцё.

У васемнаццаць гадоў Дантэ пазнаёміўся з Гвіда Кавальканці, Ляпо Джані, Чына ды Пістоя і неўзабаве пасьля гэтага з Брунэта Лятыні. Разам яны сталі лідэрамі стылю Dolce stil novo.

Флярэнцыя і палітыка

рэдагаваць
 
Адноўленая пасьмяротная маска Дантэ Аліг’еры ў Паляцца Вэк’ё, Флярэнцыя.

Дантэ, як і большасьць флярэнтыйцаў свайго часу, быў уцягнуты ў гвэльфа-гібэлінскі канфлікт. Ён удзельнічаў у бітве пры Кампальдына, а затым у 1294 годзе быў адным з канваіраў Карла Мартэля Анжу, унука Карла I Анжу, калі ён быў у Флярэнцыі.

Пасьля перамогі над гібэлінамі гвэльфы падзяліліся на дзьве фракцыі: белых (да якой належыў Дантэ) і чорных, на чале з Корса Данаці. Раскол атрымаўся на аснове супрацьлеглых поглядаў папскай ролі ў флярэнтыйскіх справах, то бок чорныя гвэльфы падтрымлівалі папу, а белыя гвэльфы чакалі больш свабоды ад Рыму. Белыя атрымалі палітычную перамогу, на што папа Баніфацыюс VIII плянаваў вайсковую акупацыю Флярэнцыі. У 1301 годзе Карл Валюа, брат караля Філіпа IV, як чакалася, быў прызначаны папам у якасьці міратворца ў рэгіёне Таскана. Лічылася, што Карл атрымаў неафіцыйныя інструкцыі ад папы ў адносінах да Флярэнцыі, таму флярэнтыйская гарадзкая рада накіравала дэлегацыю ў Рым, каб высьветліць сапраўдныя намеры папы. Дантэ быў адным з дэлегатаў.

Высылка і сьмерць

рэдагаваць
 
Статуя Дантэ ў Флярэнцыі.

Папа Баніфацыюс хутка распусьціў прыбылых дэлегатаў і запрасіў Дантэ застацца ў Рыме. У той жа час 1 лістапада 1301 году Карл Валюа ўступіў у Флярэнцыю разам з чорнымі гвэльфамі, якія на працягу наступных шасьці дзён гвалтавалі горад, забіўшы шматлікіх сваіх ворагаў. Такім чынам, была ўсталяваная новая ўлада чорных гвэльфаў, а новым кіраўніком гарадзкой рады (падэстам) быў прызначаны Кантэ Габрыельлі. У сакавіку 1302 году Дантэ, як чалец фракцыі белых гвэльфаў, быў прысуджаны да высылцы на два гады і быў абавязаны выплаціць буйны штраф[12]. Таксама ён быў абвінавачаны ў карупцыі і фінансавых махлярствах[13]. Паэт застаўся ў Рыме, але ня выплаціў штраф, збольшага таму, што ён лічыў, што ён не вінаваты, а збольшага таму, што ўсе ягоныя актывы ў Флярэнцыі былі захоплены чорнымі гвэльфамі. Вяртаньне ў Флярэнцыю было небясьпечным, бо бяз выплаты штрафу, ён мог быць спалены на вогнішчы па вяртаньні[14].

Дантэ браў удзел у некалькіх спробах белых гвэльфаў па вяртаньні сваёй улады ў Флярэнцыі, але гэтага не ўдалося зрабіць з-за здрады. Пасьля ён пераехаў у Вэрону, дзе быў госьцем Барталямэо I дэльля Скалі, а затым пераехаў у Сарцану, што месьціцца ў Лігурыі. Пазьней, як мяркуецца, ён жыў у горадзе Люка з жанчынай Джэнтучча. Паводле некаторых крыніц, Дантэ пабываў у Парыжы паміж 1308 і 1310 гадамі, а таксама ў Оксфардзе, аднак няма аніякіх рэальных доказаў таго, што ён калі-небудзь пакідаў Італію.

У 1310 годзе імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі Гэнрых VII ўвайшоў у Італію на чале 5-тысячнага войска. Дантэ бачыў у ім новага Карла Вялікага, які здольны вярнуць імпэрыю да ейнай ранейшай славы, а таксама вызваліць Флярэнцыю ад улады чорных гвэльфаў. Ён пісаў лісты да Гэнрыха і некалькіх італьянскіх князёў, патрабуючы, каб яны зьнішчылі ягоных ворагаў[15]. Зьмешваючы рэлігію і свае прыватныя праблемы, ён спасылаўся на горшы гнеў боскі супраць ягонага гораду і прапанаваў некалькі канкрэтных мэтаў да вырашэньня праблемаў. Менавіта ў гэты час ён напісаў свой трактат «Манархія», апісваючы ўнівэрсальную манархію пры Гэнрыху VII[16].

 
Дантэ ў Вэроне працы Антоніё Коцьці 1879 году.

У нейкі момант падчас свайго выгнаньня ён задумаў стварэньне «Боскай камэдыі», але гэтая дата зьяўляецца нявызначанай. Гэтая праца паводле свайго маштабу значна перавышала ўсё, што ён стварыў раней у Флярэнцыі. Верагодна, што працу над гэтым творам ён распачаў толькі пасьля таго, як ён зразумеў, што ягоныя палітычныя амбіцыі, якія ён меў і паступова рэалізоўваў да свайго выгнаньня, былі перакрэсьленыя на некаторы час, а магчыма і назаўжды. Таксама прыкметна, што Бэатрычэ зноўку вярнулася ў ягоныя ўяўленьні з новай сілай і з больш шырокім значэньнем, чым гэты было ў творы «Новае жыцьцё». У трактаце «Пір», які быў напісаны каля 1304—1307 гадоў, ён заявіў, што памяць пра гэтае юнацкае каханьне належыць да мінулага.

Раньняй згадкай таго, што паэма знаходзіцца ў стадыі напісаньня, зьяўляецца картокае паведамленьне італьянскага літаратара Франчэска да Барбэрына ў ягоным творы «Урокі каханьня», напісаным, верагодна, ў 1314 году ці ў пачатку 1315 году. Гаворачы пра Вэргіліюса, Франчэска адзначае ва ўдзячных словах Дантэ, які рушыў у сваім творы «Камэдыя» да традыцыяў рымскай клясыкі, і пра тое, што гэты твор Дантэ распавядае пра пекла. Гэтая кароткая заўвага не дае бясспрэчнага ўказаньне на тое, што Франчэска сам бачыў ці чытаў частку «Рай» ці тое, што гэтая частка была апублікаваная ў той час, але гэта паказвае, што некалькі гадоў Дантэ ўжо працаваў над сваім выбітным творам.

У Флярэнцыі ў гэты час Бальда д’Агульёнэ зьмілаваў большасьць з пасьлядоўнікаў белых гвэльфаў ў выгнаньні і дазволіў ім вярнуцца. Аднак Дантэ зайшоў занадта далёка ў сваіх жорсткіх лістах да Гэрныха VII, таму ягоны прысуд ня быў адменены.

У 1312 годзе Гэнрых VII зьдзейсьніў напад на Флярэнцыі і перамог чорных гвэльфаў, але няма аніякіх доказаў таго, што Дантэ ўдзельнічаў у гэтай бітве. Некаторыя кажуць, што ён адмовіўся ад удзелу ў нападзе на ягоны горад замежнікам, іншыя мяркуюць, што ён стаў непапулярным сярод белым гвэльфаў. Аднак ужо на наступны год Гэнрых VII памёр празь ліхаманку, і Дантэ страціў апошні шанец вярнуцца ў Флярэнцыю. Дантэ зноўку зьехаў у Вэрону, дзе жыў пры двары Канграндэ I дэльля Скалі.

У пэрыяд свайго выгнаньня Дантэ перапісваўся з дамініканскім тэолягам Нікалясам Бруначчы, які зьяўляўся вучнем Тамаша Аквінскага. У 1315 годзе флярэнтыйскі кандат’ер Угуч’ёнэ дэльля Фагуоля, вайсковы афіцэр, які кантраляваў горад, прадаставіў амністыю ўсім тым, хто знаходзіўся ў высылцы, у тым ліку Дантэ. Але для гэтага патрабавалася публічнае пакаяньне ў дадатак да вялікага штрафу. Дантэ адмовіўся, аддаючы перавагу заставацца ў выгнаньні. Ягоны сьмяротны прысуд быў пацьверджаны зноўку і пашырыўся на ягоных сыноў. Дантэ ў канцы жыцьця ўсё яшчэ спадзяваўся, што некалі ён зможа вярнуцца ў Флярэнцыю на ганаровых умовах. Для Дантэ быць выгнаньнікам было амаль формай сьмерці, якае пазбаўляе большую частку ягонай ідэнтычнасьці і спадчыны.

Аліг’еры прыняў запрашэньне князя Гвіда Навэльлё да Палента пераехаць у Равэнну ў 1318 годзе. Памёр Дантэ ў 1321 году ва ўзросьце 56 гадоў, вярнуўшыся ў Равэнну з дыпляматычнай місіі ў Вэнэцыі. Верагодным чыньнікам сьмерці літаратара стала малярыя. Пахаваны Дантэ быў у Равэньне ў царкве Сан-П’ер Маджорэ. У 1329 годзе Бэртран дзю Пужэ, кардынал і пляменьнік папы Яна XXII, назваў «Манархію» Дантэ герэтычным творам і імкнуўся спаліць косткі Дантэ на вогнішчы. Аднак, Астазіё І да Палента і Піна дэльля Тоза, хаўрусьнікі Пужэ, заступіліся, дзеля прадухіленьня зьнішчэньня парэшткаў паэта[17]. У рэшце рэшт Флярэнцыя пашкадавала пра выгнаньне Дантэ, і горад неаднаразова прасіў вярнуць ягоныя парэшткі. Захавальнікі цела ў Равэнне адмовіліся, у нейкі момант дайшоўшы да таго, што схавалі косткі ў фальшывай сьцяне манастыра. Тым ня менш дзеля яго была пабудавана магіла ў Флярэнцыі ў 1829 годзе ў базыліцы Санта-Крочэ. З тых часоў грабніца пустуе, а цела Дантэ застаецца ў Равэнне. На пярэдняй частцы ягонай магілы ў Флярэнцыі напісана Onorate l'altissimo poeta, што прыблізна перакладаецца як «Ушанаваньне самага ўзьнёслага паэту» і ўяўляе сабой цытату з чацьвёртага сьпеву частцы Пекла Боскай камэдыі[18].

У 1945 годзе фашысцкі ўрад абмяркоўваў перанос парэшткаў Дантэ ў рэдут Вальтэліна — альпійскую даліну, у якой рэжым меў намер даць апошні бой у вайне супраць хаўрасьнікаў. Было згадана, што «найвялікшы сымбаль італьянскасьц» павінен прысутнічаць у «гераічным» канцы фашызму[19]. Копія перадсьмяротнай маскі Дантэ дэманструецца з 1911 году ў Паляцца Вэк’ё, аднак, сучасныя навукоўцы лічаць, што гэтая перадсьмяротная маска ёсьць несапраўднай, і, верагодна, была выразаная ў 1483 годзе, магчыма, П’етра і Туліё Лямбарда[20][21].

Беларускія пераклады

рэдагаваць
  • Боская камедыя / Дантэ Аліг’еры; Пер. з італ., тлумачэн. і паслясл. У. Скарынкіна; Прадм. і рэд. пер. Я.Сіпакова. — Мн.: Маст. літ., 1997. — 541 с — (Скарбы сусветнай літаратуры). ISBN 985-02-0467-2
  • Новае жыццё / Дантэ Аліг’еры; Кніга песень / Франчэска Петрарка: пер. з італ. У.Скарынкіна. — Мн.: Маст. літ., 2011. — 312 с — (Бібліятэка сусветнай літаратуры).
  • На смерць Беатрычэ: Санет / Пераклад з італьянскай мовы Семяжон Я. // Маладосць.1965. № 5. — С. 107—108.
  • Пра народнае красамоўства (трактат) / Пераклад з лацінскай мовы Данільчык А. // Наша вера, 2004, № 1—4.

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Istituto dell'Enciclopedia Italiana Dante Alighièri // Enciclopedia on line (італ.)
  2. ^ а б в г д е ё Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (харв.) — LZMK, 1999. — 9272 с.
  3. ^ а б в Chimenz S. A. ALIGHIERI, Dante // Dizionario Biografico degli Italiani (італ.) — 1960. — Vol. 2.
  4. ^ а б Архіў гістарычных запісаў — 1808.
  5. ^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
  6. ^ Alighieri, Dante, 1265-1321 // CONOR.SI
  7. ^ Mirabile: Digital Archives for Medieval Culture (італ.) — SISMEL – Edizioni del Galluzzo.
  8. ^ Santagata, Marco (2012). «Dante: Il romanzo della sua vita». Milan: Mondadori. — С. 21. — ISBN 978-8804620266.
  9. ^ а б в Chimenz, S.A. «Alighieri, Dante». Dizionario Biografico degli Italiani. Enciclopedia Italiana.
  10. ^ Davenport, John (2005). «Dante: Poet, Author, and Proud Florentine». Infobase Publishing. — С. 53. — ISBN 978-1-4381-0415-7.
  11. ^ Alighieri, Dante (2007-10-29). «Dante Alighieri». Dante Alighieri.
  12. ^ Compagni, Dino. «Cronica delle cose occorrenti ne' tempi suoi».
  13. ^ Harrison, Robert. (2015). «Dante on Trial», NY Review of Books. — С. 36—37.
  14. ^ «Dante's infernal crimes forgiven». Daily Telegraph.
  15. ^ Latham, Charles S.; Carpenter, George R. (1891). «A Translation of Dante’s Eleven Letters». Boston: Houghton, Mifflin. — С. 269—282.
  16. ^ Carroll, John S. (1903). «Exiles of Eternity: An Exposition of Dante's Inferno». London: Hodder and Stoughton. — С. xlviii–l.
  17. ^ Raffa 2020. С. 38.
  18. ^ «Dante's last laugh: Why Italy's national poet isn't buried where you think he is». The Local.it.
  19. ^ Raffa 2020. С. 244—245.
  20. ^ «Dante death mask». Florence Inferno.
  21. ^ «10 Controversial Death Masks Of Famous People». List Verse.

Літаратура

рэдагаваць
  • Le opere di Dante. Firenze, 1965.
  • Данільчык, А. А. Рэцэпцыя Дантэ ў беларускай літаратуры ХІХ-ХХ стст. (у славянскім кантэксце) / А. А. Данільчык // Беларуская літаратура ў кантэксце славянскіх літаратур ХІХ-ХХ стст. / Навук. рэд. У. І. Мархель. – Мінск: Беларус. навука, 2006.– С.166 – 235.
  • Логіш, С. Дантэ Аліг’еры // БелЭн. У 18 т. Т.6. — Мн., 1998.
  • Чарота, У. І. Дантэ Аліг’еры і беларуская літаратура ХХ стагоддзя / Чарота, У. І. — Мн.: Бел. навука, 2009. — 189 с.
  • Raffa, Guy P. Dante's Bones: How a Poet Invented Italy. — Cambridge, Massachusetts: Belknap Press, 2020. — ISBN 978-0-674-98083-9

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Дантэ_Аліг’еры&oldid=2544997»