Грыцько Грыгарэнка
Грыцько Грыгарэнка (па-ўкраінску: Грицько Григоренко, сапраўднае імя: Аляксандра Судаўшчыкова-Косач; 16 (28) сакавіка 1867, м. Макар'еў, Кастрамская губэрня, Расейская імпэрыя - 27 красавіка 1924, Кіеў, УССР) — украінская пісьменьніца, перакладніца, грамадзкая дзяячка. Сяброўка і паплечніца Лесі Ўкраінкі і Алены Пчолкі.
| Грыцько Грыгарэнка | |
| Грицько Григоренко | |
 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Імя пры нараджэньні | Аляксандра Судаўшчыкова (Олександра Судовщикова) |
| Псэўданімы | Грицько Григоренко |
| Нарадзілася | 16 (28) сакавіка 1867 Макар'еў, Кастрамская губэрня, Расейская імпэрыя |
| Памерла | 27 красавіка 1924 Кіеў |
| Пахаваная | Кіеў |
| Бацькі | Yevhen Soudovshchykov[d] |
| Сужэнец | Міхаіл Пятровіч Косач[d] |
| Дзеці | Yevheniya Milska[d] |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | Пісьменьніца, перакладніца, грамадзкая дзяячка |
| Гады творчасьці | 1898-1924 |
| Мова | Украінская |
| Дэбют | 1898 |
| Значныя творы | Наші люди на селі (1898), Хаос (1997) |
Жыцьцяпіс
рэдагавацьАляксандра Судаўшчыкова нарадзілася ў 1867 годзе ў Макар'еве Кастрамскай губэрні (цяпер Кастрамская вобласьць Расеі), дзе ў высылцы знаходзіўся ейны бацька Яўген Судаўшчыкоў, а зь ім паехала маці пісьменьніцы Ганна Іванаўна. Бацька Аляксандры быў сябрам Міхаіла Драгаманава і належаў да кіеўскай «Старої громади»[1].
З 1868 г. Аляксандра з маці жыла ў сям’і Драгаманавых у Кіеве па вуліцы Жандарскай, 55. Зь дзяцінства Аляксандра (Шура, Шурэль, Рэйчэл, Рычы) сябруе з Лесяй Украінкай, бо яны з маці часта гасьцявалі ўлетку ў сям’і Косачаў на Палтаўшчыне і Валыні.
У 1885 г. з залатым медалём і правам працаваць хатняй настаўніцай скончыла Кіеўскую жаночую гімназію. З 1885 года вучылася на гісторыка-філялягічным адзьдзяленьні Вышэйшых жаночых курсаў у Кіеве, які скончыла ў 1888 годзе[2].
12 верасьня 1893 году Аляксандра Судаўшчыкова ажанілася з Міхаілам Косачем, братам Лесі Ўкраінкі. Маладая сям'я да 1901 году жыве ў Тарту, Эстоніі, дзе муж скончыў унівэрсытэт і застаўся працаваць на фізіка-матэматычным факультэце[3].
З 1901 года Судаўшчыковы жывуць ў Харкаве, дзе муж уладкаваўся на працу бліжэй да бацькоў і разьвіваў метэаралягічную навуку ў Харкаўскай губэрні[4].
У 1903 годзе, пасьля сьмерці мужа, Аляксандра з маці і дачкой вярнулася ў Кіеў.
У 1910 годзе Аляксандра Судаўшчыкова скончыла юрыдычны факультэт Кіеўскіх вышэйшых жаночых курсаў і працавала адвакаткай у юрыдычнай калегіі, затым у гарадзкім судзе, была актывісткай Таварыства абароны працоўных жанчынаў[5].
Апошнія гады жыцьця, пасяліўшыся ў Магілёве-Падольскім разам з Аленай Пчолкай, жыла з рознай дробнай працы[6].
Аляксандра Судаўшчыкова памерла ў Кіеве ад злаякаснай пухліны 27 красавіка 1924 году, пахаваная на Кудраўскіх могілках у Кіеве, а праз некалькі гадоў перапахаваная на Лук’янаўскіх могілках[7].
Літаратурная дзейнасьць
рэдагавацьРана пачала пісаць вершы на францускай, расейскай, пазьней і на ўкраінскай мовах. У канцы 1880 — пачатку 1890-х гадоў уваходзіла ў літаратурны гурток «Плеяда»[8].
Аўтарка натуралістычных апавяданьняў пераважна з украінскага сялянскага жыцьця, а таксама працоўнага жыцьця («Смерди», «Пересельці», «Ніяк не вмре», «Чи по правді?», «Людям», «Машиніст» і інш.); нарысаў 1908 г. «Семеро», «Ecce homo», «Сон сильніший», «Краса»; апавяданьняў для дзяцей (зборнік «Дітки», 1918), п'есаў «Яблука» (1918); «Дімин сон» (1917), апублікаваная ў 1930), «Другая женщина», «Отчего?», «Батько»; успамінаў «Хаос», знойдзеных ў дачкі Яўгеніі толькі ў 1980 г. (рукапіс захоўваецца ў фондах Кіеўскага музэя Лесі Ўкраінкі). Стварыла галерэю розных псыхалягічных партрэтаў сялянства і ўкраінскай інтэлігенцыі[9].
Перакладала літаратурныя творы з францускай, ангельскай і швэдзкай. Пераклала на францускую мову камэдыю «Жаніцьба» Мікалая Гогаля.
У 1898 годзе ў Дэрпце (тагачасным Юр'еве, цяперашнім Тарту) пад агульнай назвай «Наші люди на селі» трыма выданьнямі выйшлі імпрэсыяністычныя апавяданьні Судаўшчыковай пад псэўданімам Грыцько Грыгарэнка. Творы віталі Іван Франко і Леся Ўкраінка, хоць і крытыкавалі аўтарку за пэсымізм[10].
У 1910-я гады ў Гадзячы супрацоўнічала з кіеўскай газэтай «Рада», пэрыядычнымі выданьнямі «Рідний край», «Літературно-науковий вістник», «Молода Україна»[11].
Творы Грыцько Грыгарэнкі выйшлі ў двух тамах у харкаўскім выдавецтве «Рух» у 1930 годзе намаганьнямі Алены Пчолкі.
Творы
рэдагаваць• Наші люди на селі, 1898, Тарту
• Твори, т. 1–2. Х., 1930
• Вибрані твори. К., 1959
• [Вершы]. У кн.: Тридцять українських поетес. К., 1968
• Оповідання. К., 1988
• Хаос: (Уривки спогадів). «Слово і час», 1997, № 2.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Герасимова Г. П. Григоренко Грицько // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2004. — Т. 2: Г — Д. — С. 198.
- ^ Грицько Григоренко: Штрихи до портретів. К., 1995.
- ^ Герасимова Г. П. Григоренко Грицько // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2004. — Т. 2: Г — Д. — С. 198.
- ^ Герасимова Г. П. Григоренко Грицько // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2004. — Т. 2: Г — Д. — С. 198.
- ^ Пчілка Олена. Грицько Григоренко (Олександра Євгенівна Косачева) Біографія // Григоренко Грицько. Твори. У 2 т. — X, 1930 —Т.1 — С.5.
- ^ Пчілка Олена. Грицько Григоренко (Олександра Євгенівна Косачева) Біографія // Григоренко Грицько. Твори. У 2 т. — X, 1930 —Т.1 — С.5.
- ^ Герасимова Г. П. Григоренко Грицько // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2004. — Т. 2: Г — Д. — С. 198.
- ^ Мірошніченко Л. Вірити в жінку як людину… «Слово і час», 1997, № 2.
- ^ Жук Н. Грицько Григоренко. «Радянське літературознавство», 1958, № 1.
- ^ Герасимова Г. П. Григоренко Грицько // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2004. — Т. 2: Г — Д. — С. 198.
- ^ Русова С. «Не хочу я так писати…» [З кн.: «Видатні наші жінки»]. «Неопалима купина», 1995, № 1–2.