Вісьбю
Вісьбю (па-швэдзку: Visby) — галоўны горад швэдзкага востраву Готлянд, цэнтар аднайменнага лэну. Найбольш захаваны ў Скандынавіі сярэднявечны горад, турыстычны цэнтар, які ўваходзіць у Сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО. Насельніцтва — 23 402 чалавекі (на 31 сьнежня 2015 году).
Вісьбю | |||||
швэдз. Visby | |||||
Выгляд на цэнтар Вісьбю з парку Альмедален | |||||
| |||||
Краіна: | Швэцыя | ||||
Лэн: | Готлянд | ||||
Плошча: | 12,44 км² | ||||
Насельніцтва (2015) | |||||
колькасьць: | 23 402 чал. | ||||
шчыльнасьць: | 1881,19 чал./км² | ||||
Часавы пас: | UTC+1 | ||||
летні час: | UTC+2 | ||||
Тэлефонны код: | 0498 | ||||
Паштовы індэкс: | 621 xx | ||||
Геаграфічныя каардынаты: | 57°37′44.389″ пн. ш. 18°18′25.592″ у. д. / 57.62899694° пн. ш. 18.30710889° у. д.Каардынаты: 57°37′44.389″ пн. ш. 18°18′25.592″ у. д. / 57.62899694° пн. ш. 18.30710889° у. д. | ||||
Вісьбю | |||||
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы |
Назва
рэдагавацьНазва гораду паходзіць ад старажытнаскандынаўскага vi — (паганскае) месца для прынашэньня ахвяраў, і by — горад[1] (у сучаснай швэдзкай мове сэнс гэтага слова зьмяніўся на «вёска», але ў іншых скандынаўскіх мовах, у т. л. гутнійскай, ён захаваўся).
Гісторыя
рэдагавацьУ VIII—X стагодзьдзях на ўзьбярэжжы Готлянду існаваў шэраг невялічкіх пасяленьняў, сярод якіх былі Копарсьвік, за 1 км на поўдзень ад сучаснага Вісьбю, і Густаўсьвік — за 2 км на поўнач ад гораду. У сярэдзіне XI стагодзьдзя пастаянная забудова зьявілася і на тэрыторыі самога Вісьбю[2]. Паселішча хутка пачынае расьці, і ўжо ў 1140 годзе выбівае сваю манэту. Росту гораду спрыяў гандаль са швэдзкімі, дацкімі і рускімі валадарамі. У 1161 годзе Генрых Леў надаў Вісьбю дазвол на гандаль ва ўсёй тагачаснай Саксоніі. Адначасова пачынае нарастаць канфлікт зь немцамі за наўгародзкі рынак.
Толькі ў 1203 годзе Вісьбю ўпершыню згадваецца пісьмова: кроніка Генрыха Латвійскага гаворыць аб пілігрымах, якія вярталіся празь Вісьбю ў Інфлянты. Пры гэтым аўтар кронікі называе Вісьбю civitas — «буйны горад».
Ганзейскі пэрыяд
рэдагавацьУжо ў XIII стагодзьдзі Вісьбю быў важным горадам для набіраючай моц Ганзы. У гэты час даволі істотную частку насельніцтва гораду складалі этнічныя немцы, але рашаючую ролю ў гандлі гралі ўсё ж карэнныя готляндцы. Напрыканцы таго ж стагодзьдзя паміж Вісьбю і сялянамі Готлянду пачалася грамадзянская вайна. Адбылося гэта, хутчэй за ўсё таму, што ў 1285 годзе месьцічы былі вымушаныя падпарадкавацца каралю Магнусу Лядулёсу і павысіць падаткі, а таксама пабудаваць мытню для ўвозу сялянскіх тавараў. Паколькі готляндзкі порт знаходзіўся ў Вісьбю, гэта выклікала незадаволеннасьць з боку сялянаў. Магнус Лядулёс стаў на бок Вісьбю, і перамога засталася за горадам. У якасьці помсты сяляне зачынілі готляндзкі гандлёвы двор у Ноўгарадзе, што адмоўна паўплывала на прэстыж жыхароў усяго востраву, і з 1294 году галоўныя пазыцыі ў ганзейскім гандлі пачынае займаць Любэк.
Каля 1228 году манахі Ордэну дамініканаў заснавалі ў Вісьбю першы ў Швэцыі кляштар. У 1263 годзе было завершанае будаўніцтва сяміпавярховага г. зв. Лільегорнскага дому — найвышэйшага з захаваўшыхся ў сучасным Вісьбю сярэднявечных будынкаў. Яшчэ адным будынкам XIII стагодзьдзя зьяўляецца Старая аптэка.
У 1361 годзе Готлянд быў атакаваны дацкім каралём Вальдэмарам Атэрдагам. Спачатку жыхары Вісьбю пасіўна назіралі за тым, як готляндзкія сяляне церпяць паразу ад дацкіх кнэхтаў, а па сканчэньні гэтае бітвы дамовіліся з датчанамі аб тым, што здадуць ім горад бяз бою, у абмен на захаваньне ганзейскіх прывілеяў[3]. Гэта дазволіла Вісьбю фармальна мець статус вольнага гораду. У 1391, 1394 і 1398 гадах Вісьбю быў разрабаваны піратамі (г. зв. Віталійскімі братамі). Тады ў 1398 годзе ўмяшаліся рыцары Тэўтонскага ордэну, якія прагналі віталійскіх братоў з востраву, але ў 1408 годзе, з мэтай гарантыі міру з Кальмарскай уніяй, прадалі ўвесь Готлянд, разам зь Вісьбю, дацкай каралеве Маргарыце.
У 1411 годзе кароль Эрык Памяранскі распачаў у Вісьбю будаўніцтва замку Вісбарг, у якім пасяліўся ў 1437 годзе. Ён вёў барацьбу супраць Ганзы, што адмоўна сказалася на разьвіцьці гораду і выклікала яго ізаляцыю.
Пасьля сярэднявечча
рэдагавацьУ 1525 годзе ўзьнік канфлікт паміж Любэкам і прыхільнікам скінутага дацкага караля Крыстыяна II, марскім афіцэрам Сёрэнам Норбю, рэзыдэнцыяй якога зьяўляўся ў той час замак Вісбарг: 12 верасьня, калі Норбю адсутнічаў у Вісьбю, любэкцы напалі на горад. Абаронцы Вісьбю падпалілі горад у чатырох месцах, каб ускладніць ворагу яго аблогу, а самі схаваліся ў замку. У выніку горад быў разрабаваны, а некалькі зь яго цэркваў пераўтварыліся ў руіны. Наступіўшы з гэтага часу і цягнуўшыйся да XVIII стагодзьдзя глыбокі заняпад не дазволіў месьцічам пазбавіцца ад руінаў і пабудаваць новыя будынкі. Гэта зьявілася адной з прычынаў, чаму ў наш час Вісьбю атрымаў турыстычную мянушку «гораду ружаў і руінаў».
У 1645 годзе, у выніку Брэмсэбрускага міру, Вісьбю становіцца швэдзкім, але ў 1675—1679 гадах быў зноў часова акупаваны датчанамі. У выніку паразы ў вайне са Швэцыяй, датчане былі вымушаныя пакінуць горад у 1679 годзе, але перад гэтым дацкі адмірал Нільс Юэль загадаў узарваць замак Вісбарг[4].
У час Расейска-швэдзкай вайны, 22 красавіка 1808 году на Готлянд высадзіліся 2000 расейскіх вайскоўцаў, на чале з адміралам Мікалаем Бодзіска. 24 красавіка яны завалодалі Вісьбю. Бодзіска абвясьціў сябе генэрал-губэрнатарам Готлянду, узяўшы на сябе паўнамоцтвы ляндсгёўдынгу. Але ўжо 16 траўня на Готлянд высадзіліся войскі швэдзкага адмірала Уляфа Рудальфа Сэдэрстрэма, і Бодзіска адразу капітуляваў, пазьбегнуўшы праліцьця крыві[5]. Ужо на наступны дзень расейцы пакінулі востраў. Да іх прыходу месьцічы ўжо пасьпелі адсьвяткаваць Пасху паводле грэгарыянскага каляндару, а потым расейцы адсьвяткавалі яе паводле юліянскага. Такім чынам, Сабор Вісьбю стаў першай у Швэцыі царквой, дзе сьвяткавалася расейская праваслаўная літургія.
З пачатку XIX стагодзьдзя пісьменьнікі і мастакі пачынаюць цікавіцца Вісьбю як гістарычным горадам, што да пачатку XX стагодзьдзя дало штуршок для разьвіцьця Вісьбю як турыстычнага цэнтру.
Сучасная гісторыя
рэдагавацьУ 1904 годзе на вуліцах Вісьбю зьявіліся вулічныя ліхтары. У 1910 годзе ў дамы месьцічаў быў праведзены газ, а ў 1925 годзе — вадаправод. З 1920-х гадоў насельніцтва ўнутры гарадзкога муру пачало зьніжацца, а па-за мурам — істотна расьці. У 1960 годзе была адчынена гарадзкая бібліятэка. У 1972 годзе ўлады зьбіраліся зьнесьці гістарычны квартал Эстэртуль (даслоўна Старая мытня), але ўпершыню спыталіся меркаваньня месьцічаў, якія ў выніку выказаліся супраць.
У 1968 годзе ў гарадзкім парку Альмедален упершыню ладзіўся Альмедальскі тыдзень[6] — тыдзень, на працягу якога сустракаюцца прадстаўнікі розных швэдзкіх палітычных партыяў і арганізацыяў. З 1984 году штогод у жніўні ладзіцца вядомы далёка за межамі Швэцыі Сярэднявечны тыдзень[7]. У 1995 годзе Стары горад быў уключаны ў Сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО (пад назвай Ганзейскі горад Вісьбю). У 1998 годзе была заснаваная Готляндзкая Вышэйшая школа, якая зь 1 ліпеня 2013 году стала часткай Упсальскага ўнівэрсытэту (пад назвай Кампус Готлянд).
22 верасьня 2001 году адкрылася Альмэдальская бібліятэка, а 14 красавіка 2007 году — кангрэс-гол, які атрымаў назву Wisby Strand Congress & Event Gotland.
Выдатныя мясьціны
рэдагаваць- Гарадзкі мур (XIII стагодзьдзе, працягласьцю 3,5 км, з 44 вежамі).
- Катэдра
- Руіны шэрагу сярэднявечных цэркваў:
- Царквы Сьвятой Тройцы, больш вядомай як Дротэн
- Царквы Сьвятога Духу
- Праваслаўнай царквы Сьвятога Мікалая, вядомай як Расейская царква
- Царквы Сьвятога Клемэнса
- Царквы Сьвятой Гертруды
- Царквы Сьвятога Георгія (або па-швэдзку: Ёрана)
- Цэркваў Сьвятога Яна і Сьвятога Пятра (або па-швэдзку: Ганса і Пэра)
- Царквы Сьвятога Якуба
- Царквы Сьвятой Катарыны (францішканская)
- Царквы Сьвятога Лаўрэнтыя (або па-швэдзку: Лярса)
- Царквы Сьвятога Міхала (або па-швэдзку: Мікаэля)
- Царквы Сьвятога Мікалая (дамініканская)
- Царквы Сьвятога Уляфа
- Каля 150 сярэднявечных дамоў, сярод якіх Старая аптэка
- Музэй Готлянду
- Батанічны сад
- Руіны кляштару Сульбэрга
- Прыродны рэзэрў Гальгбэргет (даслоўна па-беларуску: Гара Шыбяніцаў)
- Парк Альмедален
Галерэя
рэдагаваць-
Руіны Царквы Сьвятога Мікалая, пабудаванай у 1230 г., згарэлай у 1525
-
У цэнтры Вісьбю
-
Порт Вісьбю
-
Вежа Круттурнэт
-
Сярэднявечны завулак Фіскаргрэнд
-
Пляц Пакгусплян
-
Будынак Донэрскі Дом
-
Ваданапорная вежа
-
Частка Гарадзкога муру
-
Панарама цэнтральнай часткі гораду
-
Адэльсгатан — галоўная вуліца гораду са шматлікімі крамамі
-
Будынак «Струк’ярнэт» (даслоўна па-беларуску: Прас), у якім знаходзіцца блінная.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Wahlberg, Mats (2003). Svenskt ortnamnslexikon. Uppsala: Språk- och folkminnesinstitutet (SOFI). sid. 352.
- ^ Andrén, Anders (2011). Det medeltida Gotland: en arkeologisk guidebok. Lund: Historiska Media. sid. 67-68.
- ^ Andersson, Ingvar (1950). ”Visbys dagtingan”. Sveriges historia. Stockholm: Natur och kultur. sid. 92, 94.
- ^ Unger, Gunnar (1909). Illustrerad svensk sjökrigshistoria: afsedd för undervisningen vid k. sjökrigsskolan. D. 1, Omfattande tiden intill 1680.
- ^ Brunius, Carl Georg (1864). Gotlands konsthistoria. D. 1. Lund: Berlingska. sid. 77.
- ^ http://www.helagotland.se/nyheter/artikel.aspx?articleid=3874647
- ^ http://sverigesradio.se/sida/artikel.aspx?programid=94&artikel=305840