Прэзыдэнцкі палац (Вільня)

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Прэзыдэнцкі палац
Прэзыдэнцкі палац
Краіна	Летува
Места	Вільня
Каардынаты	54°41′00.66″ пн. ш. 25°17′08.64″ у. д.
Архітэктурны стыль	клясыцыстычная архітэктура[d]
Аўтар праекту	Васіль Стасаў[d] і Лаўрын Гуцэвіч
Дата заснаваньня	XIV стагодзьдзе
Статус	Ахоўная зона
Прэзыдэнцкі палац на мапе Летувы Прэзыдэнцкі палац
Прэзыдэнцкі палац на Вікісховішчы

Прэзыдэнцкі палац, гістарычны палац біскупа Масальскага або Біскупскі палац — помнік гісторыі і архітэктуры XIV—XIX стагодзьдзяў у Вільні. Знаходзіцца ў Старым Месьце побач з ансамблем Віленскага ўнівэрсытэту, на гістарычным Палацавым пляцы. Твор архітэктуры позьняга клясыцызму. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў Летувы.

Палацавы ансамбль мае замкнёны плян і складаецца з уласна палаца, параднага ўнутранага двара, які прылягае да парку, Калённай залі ў будынку ранейшай кардэгарды, гаспадарчых і адміністрацыйных пабудоваў. З 1997 году тут знаходзіцца афіцыйная рэзыдэнцыя прэзыдэнта Летувы.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Сваю гісторыю палац вядзе з XIV стагодзьдзя, калі вялікі князь Ягайла прывілеем ад 17 лютага 1387 году заснаваў Віленскае біскупства і надаў яму пляц: «каля места Вільні, у саду Гаштоўта». На гэтым пляцы знаходзіўся мураваны палац Гаштольдаў (Гаштоўтаў). Па пажары 1530 году, які зьнішчыў біскупскі дом каля званіцы Катэдры, біскупы перабраліся ў былы палац Гаштольдаў. Паводле іншых зьвестак, віленскі біскуп перасяліўся сюды ў 1543 годзе. У XVI ст. вакол палаца пасадзілі вялікі сад.

У 1737 і 1738 гадох палац двойчы гарэў, па чым яго адбудаваў архітэктар Лаўрын Гуцэвіч дзеля біскупа Ігнація Якуба Масальскага. Апошняга павесілі ў час паўстаньня 1794 году за здраду нацыянальным інтарэсам Рэчы Паспалітай на карысьць Расейскай імпэрыі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Вільня апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, расейскія ўлады забралі палац у Віленскага біскупства. Тут разьмясьцілася рэзыдэнцыя генэрал-губэрнатара «Паўночна-Заходняга краю». У 1797 годзе ў палацы спыняліся маскоўскі гаспадар Павал I і яго сыны вялікія князі Аляксандар і Канстанцін, а таксама былы кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, у 1804 годзе — будучы кароль Францыі Людовік XVIII, у 1812 годзе — кароль Прусіі Фрыдрых Вільгельм III з сынам Вільгельмам. У 1804 годзе палац перабудавалі і пашырылі паводле праекту архітэктара Караля Шыльдгаўза.

У палацы пэўны час жыў расейскі вайсковы дзяяч Міхаіл Кутузаў, які двойчы займаў пасаду літоўскага генэрал-губэрнатара (1800—1801, 1809—1811). У вайну 1812 году з красавіка тут знаходзіўся маскоўскі гаспадар Аляксандар I, па заняцьці Вільні французамі — Напалеон. У канцы году ў палац вярнуўся Кутузаў, ужо на пасадзе галоўнакамандуючага расейскай арміі, а перад палацам адбылася ўрачыстая сустрэча Аляксандра I. Пазьней тут зноў неаднаразова спыняўся маскоўскі гаспадар і яго наступнікі.

З 1819 году ў палацы дзейнічала царква Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы) пад тытулам Аляксандра Неўскага.

У 1824—1832 гадох праводзілася чарговая рэканструкцыя палаца паводле праекту архітэктара Васіля Стасава. У выніку гэтай рэканструкцыі на тэрыторыі былога саду ўтварыўся Палацавы пляц, на якім у 1832 годзе збудавалі фантан.

У 1898 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады на месцы фантана паставілі помнік Мураўёву-вешальніку. У 1901—1915 гадох у будынку кардэгарды разьмяшчаўся музэй Мураўёва-вешальніка.

Найноўшы час

Па Першай сусьветнай вайне ў палацы пэўны час жыў Юзэф Пілсудзкі. Будынак займаў фактычны кіраўнік Сярэдняй Літвы генэрал Люцыян Жалігоўскі, тут спыняліся прэзыдэнты міжваеннай Польскай Рэспублікі Станіслаў Вайцяхоўскі і Ігнацы Масьціцкі. На першым паверсе знаходзілася кватэра віленскага ваяводы, у залях на другім паверсе ладзіліся ўрачыстыя прыёмы.

Па Другой сусьветнай вайне савецкія ўлады перарабілі палац пад Дом афіцэраў. Тут дзейнічаў кінатэатар, у парку — летні тэатар. У 1975 годзе праводзілася рэстаўрацыя палаца. У 1980-х гадох будынак выкарыстоўваўся як Палац працаўнікоў мастацтваў з чатырма залямі (Вялікай, Белай, Чырвонай, Зялёнай), гасьцінай і фае.

Па аднаўленьні незалежнасьці Летувы частку памяшканьняў палаца пэўны час займала амбасада Францыі. У канцы 1995 году пачаліся рэстаўрацыйныя працы, па сканчэньні якіх у 1997 годзе палац стаў афіцыйнай рэзыдэнцыяй прэзыдэнта Летувы.

Архітэктура

Помнік архітэктуры позьняга клясыцызму, або ампіру. Мае сымэтрычна-восевую кампазыцыю і стрыманы дэкор. У выніку рэканструкцыі 1824—1832 гадоў заходнюю частку палаца разабралі да падмуркаў і ўлучылі ў склад новага будынка, а ўсходнюю — збудавалі наноў. Пры пераабсталяваньні пад прэзыдэнцкую рэзыдэнцыю над галоўным фасадам разьмясьцілі герб Летувы. Над парапэтам з гербам узьнялі сьцяг, які сьведчыць пра знаходжаньне прэзыдэнта ў палацы і наогул у Вільні.

Палац — прастакутны ў пляне будынак з трыма рызалітамі. Галоўны фасад, які выходзіць на пляц, і дваровы фасад дэкаруюцца аднолькава ўрачыста, але маюць пэўныя адрозьненьні. На галоўным фасадзе рызаліты злучаюцца дзьвюма дарычнымі калянадамі ў адзін просты шэраг. Цэнтральны рызаліт завяршаецца парапэтам, рызаліты з краёў будынка — нізкімі трыкутнымі франтонамі. Сярэдні рызаліт дваровага фасаду вылучаецца іянічнай калянадай з васьмі калёнаў з бальконам — галерэяй другога паверху. Бакавыя рызаліты высоўваюцца наперад.

Першы паверх мае калідорны плян, на другім паверсе захавалася характэрны для палацаў такога тыпу анфілядны плян. Залі другога паверху, дэкараваныя ў XIX стагодзьдзі, маюць ляпныя кампазыцыі на столях.

Пры рэканструкцыі палаца пад рэзыдэнцыю прэзыдэнта Летувы ў памяшканьнях, у якіх захаваліся элемэнты дэкору або існавала інфармацыя пра характар гэтых элемэнтаў, аднаўляўся гістарычны інтэр’ер. У памяшканьнях першага паверху ранейшы дэкор не захаваўся: новая мэбля і абсталяваньне падбіраліся і вырабляліся з арыентацыяй на матэрыялы і формы, уласьцівыя позьняму клясыцызму. Зьнішчаныя пры ранейшых перабудовах інтэр’еры заходняй часткі другога паверху спраектавалі наноў.

Насупраць палаца стаіць 1-павярховы будынак кардэгарды з дарычным парталам.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Н. Цуі, 1812 г.
• 
  1820 г.
• 
  1820 г.
• 
  1820 г.

• 
  1820 г.
• 
  С. Смалікоўскі, 1832 г.
• 
  С. Смалікоўскі, 1833 г.
• 
  С. Смалікоўскі, 1833 г.

• 
  Ю. Азямблоўскі, 1833—1863 гг.
• 
  1834 г.
• 
  1834 г.
• 
  М. Янушэвіч, 1836 г.

• 
  1850 г.
• 
  1863 г.
• 
  Н. Орда, 1875 г.
• 
  Ф. Краўзэ, 1915—1918 гг.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  А. Сьвяйкоўскі, 1861—1866 гг.
• 
  В. Захарчык, 1865—1879 гг.
• 
  Ю. Чаховіч, 1869 г.
• 
  Ю. Чаховіч, 1870-я гг.

• 
  Ю. Чаховіч, 1871—1879 гг.
• 
  Ю. Чаховіч, 1873—1879 гг.
• 
  С. Флёры, каля 1900 г.
• 
  да 1901 г.

• 
  Я. Булгак, 1912—1915 гг.
• 
  Я. Булгак, 1912—1925 гг.
• 
  Я. Булгак, 1913 г.
• 
  Я. Булгак, 1913 г.

• 
  Я. Булгак, 1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  Я. Булгак, 1919 г.
• 
  Я. Булгак, 1919 г.

• 
  Я. Булгак, 1919 г.
• 
  Я. Булгак, 1919 г.
• 
  Я. Булгак, 1919 г.
• 
  Я. Булгак, 1919 г.

• 
  Я. Булгак, 1919 г.
• 
  Я. Булгак, 1919 г.
• 
  1925 г.
• 
  Я. Булгак, 1934 г.

• 
  Г. Паддэмбскі, 1936 г.
• 
  Г. Паддэмбскі, 1937 г.
• 
  В. Буйка, да 1939 г.
• 
  В. Буйка, да 1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Унутраны двор
• 
  Арка з праходам у Канцылярыю прэзыдэнта
• 
  Кардэгардыя (налева), цяпер Калённая заля

Вонкавыя спасылкі

• Прэзыдэнцкі палац у Вільні, Radzima.org