Батурын

	Батурын
	укр. Батурин
Герб Батурына	Сьцяг Батурына
Дата заснаваньня:	1625
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Чарнігаўская
Раён:	Бахмацкі
Плошча:	700 км²;
Вышыня:	145 м н. у. м.
Насельніцтва:	2552 чал. (2018);
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Паштовы індэкс:	16512
КОАТУУ:	7420310300
Нумарны знак:	CB, IB / 25
Геаграфічныя каардынаты:	51°20′0″ пн. ш. 32°53′0″ у. д. / 51.33333° пн. ш. 32.88333° у. д.Каардынаты: 51°20′0″ пн. ш. 32°53′0″ у. д. / 51.33333° пн. ш. 32.88333° у. д.
	Батурын на мапе Ўкраіны Батурын
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	https://baturyn-rada.gov.ua/

Бату́рын (па-ўкраінску: Бату́рин) — места ў Чарнігаўскай вобласьці Ўкраіны. Згодна з вырашэньнем Кабінэту Міністэрства Ўкраіны з 26 ліпеня 2001 году. № 878 «Аб пашырэньні сьпіску гістарычных населеных гарадоў Украіны» Батурын упісаны ў сьпісе гістарычных населеных гарадоў Украіны. У горадзе разьмешчаныя паметнікі й аб'екты культурнай спадчыны, якія фармуюць Нацыянальны гісторыка-культурны запаведнік "Сталіца гетмана".

Плошча места 7 км². Насельніцтва 2716 чал. (1 студзеня 2013).

Прыродныя ўмовы

Батурын знаходзіцца ў крайняй паўднёва-ўсходняй частцы Чарнігаўскага Палесься, на левым беразе ракі Сейм, у зоне паступовага пераходу ад палескіх да лесастэпавых ландшафтаў.

Глебы: на тэрасах — падзоліста-шэрыя і цёмна-шэрыя на суглінкавых суглінках; на пойме й нізкіх тэрасах — лугавыя й дзярновыя глеі і глебы на алювіяльных адкладах, у тым ліку ў комплексе са слаба асьветленымі пяскамі. Механічны склад глебаў лёгкі — ад пяшчаных да глініста-пяшчаных. У цэлым узровень урадлівасьці глебаў высокі.

Гідралагічная сетка тэрыторыі прадстаўлена ракой Сейм (левы прыток ракі Дзясна), якая перасякае горад у напрамку з паўднёвага ўсходу на паўночны захад і азёры.

Адно з самых вялікіх азёраў — Шаўковіца, якое знаходзіцца ў цячэньні пучка ў паўднёвай частцы Батурына. Воды возера здаўна вядомыя сваімі лячэбнымі ўласцівасцямі для лячэньня зроку чалавека й выкарыстоўваліся ў XIX стагодзьдзі для лячэньня вайскоўцаў. Шоўкавіцкі раён існаваў у дарэвалюцыйны перыяд як курортная зона.

Імя

Лубок XVIII ст.

Цытаты В. Кахоўскага, Самавыдца й ананімнага аўтара "Гісторыі Русі" зьвязваюць назву гораду з польскім каралём XVI стагодзьдзя Стэфанам Баторы — нібыта легендарны заснавальнік Батурына. Аднак гісторык О. Лазарэўскі абверг такую вэрсію пра заснаваньне места й даказаў, што гэтая легенда заснаваная толькі на сугучнасьці каралеўскай назвы з назвай гораду.

Імя Батурын не сустракаецца ў старажытнарускіх летапісах, але згадка пра паселішча Батурын у 1625 г. ва ўказе Каралеўскай канцылярыі Рэчы Паспалітай амаль адначасова зь летапіснымі паселішчамі Ніжын, Бахмач і іншымі мяркуе, што Батурын таксама захаваў сваю першапачатковую назву.

Хутчэй за ўсё, назва паходзіць ад расейскага дыялектнага слова "батура" ("вежа"), альбо ад цюркскага імя Батур (Патур, Пётр), альбо, паводле іншай вэрсіі, Батыр — імя героя, сярод носьбітаў якога знакамітыя мурзаскія князі Залатой Арды.

Гісторыя

Крэпасць Батурын, пачатак XVIII ст.

XII–XIX стагодзьдзі

Археалягічныя матэрыялы раньняга жалезнага веку (юхнаўская культура), раньнеславянская кіеўская і калочынская культуры, севяранскі (рымская культура) і старажытнарускія старажытнасьці XII — сярэдзіны XIII стагодзьдзяў сьведчаць аб старажытным паселішчы тэрыторыі Батурына.

У XIII ст. паселішча пацярпела ад мангола-татарскага нашэсьця.

1625 — на "паселішчы Батурын" палякі аблажылі горад, пабудаваўшы крэпасьць Батурын, вакол якой зьявіліся неўмацаваныя прыгарады.

Горад хутка разрастаўся й стаў рамесным і гандлёвым цэнтрам, у эканоміцы якога гандаль адыгрывала важную ролю.

Падчас нацыянальнай рэвалюцыі 1648–1676 гадоў (пачатак лета 1648 г.) Батурын трапіў пад кантроль Запароскай арміі. Ён стаў цэнтрам Батурынскай сотні.

У 1663 г. у Батурыне прадстаўнікі царскага ўрада й гетман Іван Брухавецкі падпісалі Батурынскія артыкулы.

Плач за героем Батурына. Л. Мысько. 2008 г.

1669–1708 — рэзыдэнцыя гетманаў Левабярэжнай Украіны: Дзям’яна Ігнатовіча, Івана Самойлавіча й Івана Мазэпы. Зьявіўся шэраг новых будынкаў, дзе разьмяшчаліся вышэйшыя ворганы ўлады й дзяржаўнага кіраваньня, гетманская гвардыя. Саветы старэйшынаў сустракаліся ў Батурыне некалькі разоў на год. Падчас працы рэзыдэнцыі гетмана ў Батурыне плошча горадабудаўніцтва значна павялічылася. Унутры ўмацаванняў і на ўскраінах было пабудавана некалькі храмаў (Сабор Жывой Тройцы, касьцёл Пакрова Прасвятой Багародзіцы, Уваскрэсеньне Хрыста, Святога Мікалая, Уваход Прасвятой Багародзіцы), ні адзін зь якіх не захаваўся. Горад быў значным гандлёвым цэнтрам, разьвіваў рамёствы і фрэзер. У пачатку XVIII ст. насельніцтва Батурына дасягнула 10 тысячаў.

2 лістапада 1708 — у ходзе Вялікай Паўночнай вайны пасьля пераходу І. Мазэпы на бок швэдзкага караля Карла XII, Батурын зьнішчаны расейскім войскам на чале з Аляксандрам Меншыкавым. Горад быў цалкам разбураны, а большасць жыхароў — знішчаная.

1750–1803 — другі гетманскі перыяд у гісторыі Батурына.

Помнік ахвярам Батурынскага трагедыі 1708 г.

Пасля абраньня гетманам у 1750 г. Кірыл Разумоўскі атрымаў указ ад расейскае імператрыцы Альжбеты Пятроўны аб развіцьці Батурына й вяртаньні рэзыдэнцыі гетмана. У другой палове XVIII ст. горад перажываў часы росквіту, інтэнсыўнага будаўніцтва. Пабудаваны мураваныя храмы Пакрова і Ўваскрэсенскага, палацава-паркавы ансамбль К. Разумоўскага. Ліквідацыя гетманату ў 1764 г. запаволіла развіцьцё Батурына.

Палац К. Разумоўскага ў Батурыне (1799-1803).

Пасьля ліквідацыі Ніжынскага палка ў 1781 годзе Батурын стаў цэнтрам валасьцей і заставаўся ў гэтым статусе да 1918 году.

У гэтым горадзе жыў гетман Кірыл Разумоўскі, які памёр у Батурыне 9 студзеня 1803 году й пахаваны ў касцёле Ўваскрэсеньня Хрыстова.

Савецкая эпоха

Пасьля ўстанаўленьня савецкае ўлады ў Батурыне ў 1918 годзе, у 1921–1932 і 1935–1961 гадох Батурын меў статус вёскі й быў цэнтрам Батурынскага раёну.

Першая сельскагаспадарчая арцель, якая зьявілася ў Батурыне, мела назву "Імя Леніна". Пасьля былі ўтвораныя калгасы: "ім. Сталіна", "ім. Будзённага", "Чырвоны маяк", "ім. Шаўчэнка". Усе яны прайшлі шлях кансалідацыі, а пасьля аб'яднаньня з калгасам "ім. Камінтэрн" суседняй вёскі Мацііўка ў Батурыне існаваў адзін калгас — "XXI зьезд партыі". Гэта доўжылася да сярэдзіны 1990-х.

У 1932 г. у Батурыне быў льнозавод, у 1933 г. была адкрыта сярэдняя школа, у 1934 г. электрастанцыя й кінатэатр, а ў 1935 г. маслазавод.

Зь верасня 1941 г. па верасень 1943 г. Батурын быў акупаваны нямецкімі войскамі. Падчас Другой сусьветнай вайны было разбурана 6 будынкаў прадпрыемстваў і ўстановаў ды 35 жылых дамоў. У 1946 годзе жылыя будынкі вёскі былі прадстаўленыя пераважна аднапавярховымі драўлянымі дамамі пад саламянымі дахамі.

Архітэктурна-мемарыяльны комплекс Цытадэль крэпасці Батурын. Пабудаваны ў 2008 годзе.

Па стане на 1946 год у Батурыне дзейнічалі: райвыканкам, райкам партыі, раённы зямельны адзьдзел, адзьдзел тэхнічных культур, адзьдзел жывёлагадоўлі, раённая ЗАГС, раённы адзьдзел фінансаў, рэдакцыя газеты "Сталінскі шлях" (пазней — "Шлях Леніна"), раённы адзьдзел камунальнай службы, райадзьдзел дарог, раённая пракуратура, насенная лябараторыя, пошта, банк, суд, ашчадная каса, райспажыўсаюз, загоцкот, МУС, МБР, ваенкамат, радыёстанцыя, райкам ЛКСМ, сельсавет, школа, бібліятэка, клюб, бальніца, амбуляторыя, аптэка, вэтэрынарная клініка.

Уваскрасенская царква - магіла К. Разумоўскага (1803 г.)

Не было маштабнай прамысловасьці. Працавалі некалькі прадпрыемстваў мясцовага значэньня: завод канопляў, харчовы камбінат, маслазавод і МТС.

У 1960 г. Батурын атрымаў статус пасёлка гарадскога тыпу. У гэты перыяд у горадзе быў цэгла- й ільнозавод. У вёсцы замацаваны два лясгасы.

У 1970 г. асноўнымі прадпрыемствамі вёскі былі: ільнозавод, малочны камбінат, харчовая фабрыка, аб'яднаньне "Сельскагаспадарчая тэхніка", цагельня.

Перыяд незалежнасьці

У 1993 г. быў створаны Нацыянальны гісторыка-культурны запаведнік "Сталіца гетмана". Па стану на 2000 год у Батурыне перасталі працаваць льнозавод, цагельны завод, малочны завод, харчовая фабрыка й іншыя дробныя вытворчасьці.

Структура планаваньня Батурына засталася амаль нязменнай. Сучасныя будынкі — аднапавярховыя сядзібныя дамы зь вялікімі зямельнымі ўчасткамі.

2008 — Батурын атрымаў статус гораду раённага значэньня, у сьнежні 2017 году стаў цэнтрам Батурынскае аб'яднанае тэрытарыяльнае абшчыны^[2].

На 2018 год тут дзейнічаюць паліятыўнае адзьдзяленне №1 Бахматскае цэнтральнае раённай бальніцы і Батурынская амбулаторыя Бахматскага раённага цэнтра першаснае медыцынскае дапамогі Бахматскага райсавета Чарнігаўскай вобласці.

У Батурыне працуюць Батурынская сярэдняя школа імя Грыгорыя Орліка і Батурынская спецыяльная агульнаадукацыйная школа-інтэрнат.