Андрэй Васіла

	Андрэй Васіла
Дзейнасьць	каталіцкі сьвятар, каталіцкі біскуп, дыплямат
Нарадзіўся	XIV стагодзьдзе
Памёр	14 лістапада 1398; Вільня, Вялікае Княства Літоўскае;
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Андрэ́й Васіла, Андрэй Ястрабец, Андрэй з Кракава (? — 14 лістапада 1398) — каталіцкі рэлігійны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, дыплямат, францішканін. Першы біскуп серацкі й віленскі.

Жыцьцяпіс рэдагаваць

Біскуп Андрэй у Вільні. Направа — кароль і вялікі князь Ягайла з жонкай Ядвігай

Партрэт Андрэя Васілы

З малапольскага шляхецкага роду гербу Ястрабец. Прозьвішча Васіла памылкова надаў яму гісторык Ян Длугаш, бо Андрэй даў прывілей падляскаму гораду Васілеў. У 1354 годзе прапаведнік у Мазовіі, пазьней місіянэр на Літве. Прыбыў да вугорскага двару каралевы Альжбеты Лакеткаўны. Разам з францішканамі ўдзельнічаў у місіянэрстве ў Малдове, вынікам чаго было стварэньне 31 ліпеня 1370 дыяцэзіі з цэнтрам у Сераце. Першы яе біскуп ад 9 траўня 1371. Ад 1372 апякаў Галіцкую дыяцэзію. У 1376—1386 біскуп-суфраган у гнезьненскай архідыяцэзіі.

Быў набліжаным да польскае каралевы Ядзьвігі, паўплываў на складаньне ёй шлюбу зь вялікім князем літоўскім Ягайлам. У 1388 удзельнічаў у хрышчэньні Літвы, зрабіўся першым віленскім біскупам. Заснаваў касьцёлы ў Вільні (катэдра), Вількаміры, Майшаголе, Немянчыне, Крэве, Абольцах, Гайне, кляштары францішканаў у Лідзе (1397) і Ашмянах. Быў адным з давераных асобаў Ягайлы, а пазьней і Вітаўта, удзельнічаў у складаньні Салінскае дамовы 1398 году^[1].

Мова і культура рэдагаваць

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Па-беларуску складаліся граматы караля Ягайлы біскупу Андрэю 1389 году аб фундацыі і ўпасажаньні касьцёлаў у Літве: «…Далі есьма Князю Біскупу па ўсёй зямле Літоўскай, гдзе ся яму палюбіць, паставіць цэркаў»^[2].

Захаваўся ліст вялікага князя Вітаўта 1398 году біскупу Андрэю аб падзеле ловішчаў між ім і панам Вігайлам: «…Дасматрэлі есьма таго, жалаваў князь Біскуп на Вікгайла, а Вікгайла жалаваў на Біскупа, аб ловішча. И мы таго дасматрэлі, і разьдзялілі есьма імы голае балота на полы … . А на то на ўсё далі есьма біскупу сюю нашу грамоту і пячаць сваю прылажылі»^[3].

У сваім лацінамоўным наданьні капліцы пры Віленскай катэдры ад 3 траўня 1397 году біскуп Андрэй упамінуў «народную» (vulgariter) назву рыбацкай мярэжы — «невад» (newoth)^[4]. Таксама сьведчыў пра славянскую мову ліцьвінаў у сваім тэстамэнце: ён упамінуў «народныя» (vulgariter) словы віленчукоў «нашыць» (naszycsz) ды «лысы жрэбеч» (lyssy szrzebyecz)^[5]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы^[6].

Крыніцы рэдагаваць

^ Валерый Пазднякоў. Андрэй // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 227.
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. № 15, 16.
^ Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. С. 137—138.
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 49.
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. № 33.
^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.

Літаратура рэдагаваць

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

[1] Валерый Пазднякоў. Андрэй // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 227.

[2] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. № 15, 16.

[3] Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. С. 137—138.

[4] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 49.

[5] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. № 33.

[6] Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]