Ян Стрэлаў
Ян Ежы Стрэлаў па-польску: Jan Jerzy Strelau (30 траўня 1931, Гданьск — 4 жніўня 2020, Варшава) — польскі псыхоляг, прафэсар гуманітарных навук, акадэмічны выкладчык, вядомы сваімі дасьледаваньнямі тэмпэрамэнту.
Ян Стрэлаў | |
| па-польску: Jan Strelau | |
 | |
| Дата нараджэньня | 30 траўня 1931 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 4 жніўня 2020 (89 гадоў) |
| Месца сьмерці | |
| Месца вучобы | |
| Занятак | псыхоляг |
| Навуковая сфэра | псыхалёгія |
| Месца працы | |
| Узнагароды | |
Стрэлаў нарадзіўся ў вольным горадзе Данцыг, цяпер Гданьск. Ён быў сябрам Польскай акадэміі навук, Акадэміі Эўропы і замежным сябрам фінскай акадэміі навук. Атрымаў ганаровыя ступені (доктар філязофіі) Гданьскага, Познанскага ўнівэрсытэтаў і дзяржаўнага ўнівэрсытэту гуманітарных навук у Маскве. У 2000 годзе быў узнагароджаны прэміяй фонду польскай навукі (лічыцца «польскай Нобэлеўскай прэміяй»)[1].
Навуковая дзейнасьць рэдагаваць
На працягу некалькіх дзесяцігодзьдзяў яго дасьледаваньні былі сканцэнтраваны на тэмпэрамэнце і яго функцыянальным значэньні ў адаптацыі чалавека, асабліва ў экстрэмальных умовах (стрэсах), а таксама наі фактару, які ўплываюць на разлад паводзін. Ён перанёс канцэпцыі Івана Паўлава пра ўласьцівасьці вышэйшай нэрвовай сыстэмы, такіх як сіла ўзбуджэньня, сіла тармажэньня і рухомасьць нэрвовых працэсаў, у псыхалягічныя канструкцыі (рысы), якія вымяраюцца з 1970-х гадоў з дапамогай апытальніка тэмпэрамэнту Страляў[2], а з 1999 году — з дапамогай Паўлаўскага апытальніка тэмпэрамэнту — вынаходкі Страляў, Англяйтнэра і Ньюбэры[3]. Абодва сьпісу былі адаптаваныя да больш за тузін моўных вэрсій.
Стрэлаў у супрацоўніцтве з Алаісам Англяйтнэрам з Білефэльдзкага ўнівэрсытэту быў першым дасьледчыкам, які прадставіў у Польшчы генэтычныя паводніцкія дасьледаваньні, пашыраныя за апошняе дзесяцігодзьдзе яго вучнямі, Уладзімерам Анішчанкам, і Войцехам Драганам, да малекулярнай генэтыкі, засяроджанай на вывучэньні генэтычнай асновы рысаў тэмпэрамэнту, вызначаных з дапамогай тэсту RTT.
Стрэлаў быў заснавальнікам і кіраўніком факультэта псіхалёгіі індывідуальных адрозьненьняў і міждысцыплінарнага цэнтру паводніцкіх генэтычных дасьледаваньняў у Варшаўскім унівэрсытэце. Ён быў першым прэзыдэнтам Эўрапейскай асацыяцыі псіхалёгіі асобы і прэзыдэнтам Міжнароднага таварыства вывучэньня індывідуальных адрозьненьняў[4], віцэ-прэзыдэнтам Міжнароднага саюзу псыхалягічных навук.
Памёр у Варшаве ва ўзросце 89 гадоў.
Выбраныя публікацыі рэдагаваць
- Манаграфіі і аўтарскія падручнікі
Wydawnictwo «Wiedza Powszechna», seria «Omega», Варшаваa 1987
- Temperament i typ układu nerwowego. Warszawa: PWN, 1969 (wyd. 2., 1974).
- Temperament, personality, activity. Londyn: Academic Press, 1983; przekład na język polski Temperament, osobowość, działanie (Warszawa: PWN, 1985) i chiński (Pekin: Liaoning People Press, 1987).
- Inteligencja człowieka. Warszawa: Żak, 1997.
- Formalna Charakterystyka Zachowania — Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT): Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP, 1997, współautor: B. Zawadzki.
- Kwestionariusz Temperamentu PTS: Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP, 1998; współautor: B. Zawadzki.
- Temperament: A psychological perspective. Nowy Jork: Plenum Press, 1998; wyd. polskie Psychologia temperamentu (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12678-7; wyd. 2., 2001, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN).
- The Pavlovian Temperament Survey (PTS): An international handbook. Getynga: Hogrefe & Huber Publishers,1999; współautorzy: A. Angleitner, B.H. Newberry.
- Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2002 (wyd. 2 rozszerzone, 2006).
- Temperament jako regulator zachowania: z perspektywy półwiecza badań. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2006; przekład na język angielski Temperament as a regulator of behavior: After fifty years of research (Clinton Corners, Nowy Jork: Eliot Werner Publications, 2008).
- Różnice indywidualne. Historia, determinanty, zastosowania. Warszawa: Scholar, 2014.
- Навуковая рэдакцыя
- Temperamental bases of behavior: Warsaw studies on individual differences (red.). Lisse: Swets & Zeitlinger, 1985.
- The biological bases of personality and behavior (t. 1 i 2, red. z: F.H. Farley i A. Gale). Waszyngton: Hemisphere Publishing Corporation, 1985, 1986.
- Personality dimensions and arousal (red. z: H.J. Eysenck). Nowy Jork: Plenum Press, 1987.
- Explorations in temperament: International perspectives on theory and measurement (red. z: A. Angleitner). Nowy Jork: Plenum Press, 1991.
- Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 1, 2 i 3, red.) Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2000.
- People under extreme stress: An individual differences approach (red. z: T. Klonowicz). Hauppauge, Nowy Jork: Nova Science Publisher, 2006.
- Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1 i 2, red. z: D. Doliński). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2008.
- Konsekwencje psychiczne traumy: uwarunkowania i terapia (red. z: B. Zawadzki, M. Kaczmarek). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009.
Крыніцы рэдагаваць
- ^ PROF. DR HAB. JAN STRELAU – LAUREAT NAGRODY FNP 2000 (пол.)
- ^ Strelau, Jan; Angleitner, Alois; Bantelmann, Jürgen; Ruch, Willibald (1990). The Strelau Temperament Inventory-Revised (STI-R): Theoretical considerations and scale development. European Journal of Personality. 4 (3): 209—235. DOI:10.1002/per.2410040304. S2CID 463362.
- ^ Newberry, Benjamin H.; Clark, William B.; Crawford, Ronald L.; Strelau, Jan; Angleitner, Alois; Jones, Jan Hollinger; Eliasz, Andrzej (1997). An American English version of the Pavlovian Temperament Survey. Personality and Individual Differences. 22: 105—114. DOI:10.1016/S0191-8869(96)00174-2.
- ^ Sheehy, Noel; Chapman, Antony J.; Conroy, Wenday A. (8 січня 2016). Biographical Dictionary of Psychology. Routledge. ISBN 9781136798856. Процитовано 22 березня 2020.