Эстонская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка

	Саюзная рэспубліка ў складзе СССР; Эстонская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка; лац. Estonskaja Savieckaja Sacyjalistyčnaja Respublika; па-эстонску: Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik
Сьцяг	Герб
Дэвіз	Kõigi maade proletaarlased, ühinege!
Гімн	Гімн Эстонскай ССР
21 ліпеня 1940 — 20 жніўня 1991
Кароткая назва	Эстонская ССР, Эстонская ССР, Эстон ССР-ы, Естонська РСР, RSS Estonă, ҶШС Эстония і Эстонийы ССР
Сталіца	Талін
Форма ўраду	савецкая рэспубліка
Заканадаўчы орган	Вярхоўны савет Эстонскай ССР[d]
Насельніцтва	1 565 000 чал.;
Валюта	савецкі рубель
Кіраўніцтва дзяржавы
старшыня Вярхоўнага Савету Эстонскай ССР[d]	Арнольд Руўтэль
list of chairmen of the Council of Ministers of the Estonian Soviet Socialist Republic[d]	Ёханес Лаўрысцін[d], Oskar Sepre[d], Arnold Veimer[d], Arnold Veimer[d], Аляксей Мюрысеп[d], Valter Klauson[d], Bruno Saul[d], Indrek Toome[d] і Эдгар Савісаар[d]
Гісторыя
6 верасьня 1991	выхад са складу СССР
	Наступнік:; Эстонія

Эсто́нская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка, Эстонская ССР (па-эстонску: Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik) — адна з саюзных рэспублік Саюзу Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, створаная рашэньнем Рыйгікогу Эстонскай рэспублікі 21 ліпеня 1940 году. 6 жніўня 1940 году прынятая ў якасьці саюзнай рэспублікі ў склад Савецкага Саюзу. Знаходзілася на паўночным захадзе СССР, на беразе Балтыйскага мора. Плошча ЭССР 45,1 тыс. км².

Насельніцтва

Насельніцтва па стане на 1985 год — 1 530 000 чал., зь іх мяшчан 71 %. Эстонцаў у ЭССР было 948 000 чалавек па стане на 1979 год. Астатнія былі расейцы, ўкраінцы, беларусы і інш.

Земскі падзел

Эстонская ССР ня мела абласьцёў, бо была невялікая па памеры. Яна дзялілася на 15 раёнаў. ЭССР мела 33 месты, 24 пасёлкаў гарадзкога тыпу.

Сталіца Эстонскае ССР — Талін.

Краявід

Эстонская ССР мела раўнінную паверхню, на поўдні — халмы. Сярэдняя цеплыня лютага —6 Ц, ліпеня 17 Ц. Ападкаў да 700 мм у год.

Асноўныя рэкі — Нарва, Пярну, Эмаіга.

Мелася мноства азёраў, найвялікшыя — Чудзкое і Вырт. Існуе вадасховішча Нарваўскае.

Землі балотныя, дзярновыя, пясок і гліна.

Лясы займалі больш за 40 % зямлі ЭССР (2/3 хвоя). Запаведнікі: Відумяскі, Вільсандыйскі, Мацалускі, Нігуласкі. Лахэмаскі нацыянальны парк.

Мінулае

Аснова мінулага ЭССР скаладюць запісы «рускіх летапісаў» і пазьнейшых «нямецкіх паэтычных твораў».

У 12—13 ст.ст. складвалася эстонская народнасьць. З 13 ст. на землях ЭССР пачалі стварацца гарады рускіх, данаў і швэдаў. Рускія былі найбольш уплывовымі і эстонцы плацілі даніну Юр’еўскаму ваяводзтву Русі. У другое палове 13 ст. ад рускіх вызвалілі паўстаньні і дапамога з-за мора крыжакоў. ЭССР стала часткаю Лівоніі. Улада крыжакоў была да сярэдзіны 16 ст. Пад час Інфлянскае вайны землі Эстонскае ССР падзялілі Рэч Паспалітая, Данія і Швэцыя. Рэч Паспалітая далучыла поўдзень, Швэцыя — поўнач, а Данія — востраў Сарэ. Пасьля Паўночнае вайны ўся ЭССР была далучаная да Швэцыі. Пасьля другое Паўночнае вайны 1700—1721 гадоў землі Эстонскае ССР далучылі да Расеі. У 1816 годзе на поўначы (Эстляндзкая губэрня) ЭССР было адмененае прыгоннае права, а ў 1819 — на поўдні ў Ліфляндзкае губэрні. У 1858 годзе адбылося г. зв. Махтраскае паўстаньне, ў 1872 — прастой работнікаў Крэнгольму. У 1917 годзе была створаная савецкая ўлада. У 1918 годзе землі ЭССР захапілі немцы. Пасьля вываду нямецкіх войскаў, увайшло савецкае войска толькі ў Нарву. Яны стварылі Эстляндзкую Работніцкую Грамаду. У Таліне захаваліся мясцовыя ўлады з «царскіх часоў» і войска, якое не прызнала ўладу бальшавікоў. 5 чэрвеня 1919 году Грамаду разагналі «белыя». Землі ЭССР сталі часткаю незалежнае Эстоніі.

Першая дзяржава (1919—1940)

З 1919 году Эстонія стала незалежнаю ад РСФСР і СССР. У 1934 годзе адбыўся пераварот і ўрад Эстоніі пачаў правіць самадзяржаўна. У чэрвені 1940 году ўрад быыў скінуты, а 21 ліпеня 1940 абвясьцілі аб стварэньні Эстонскае Савецкае Сацыялістычнае Рэспублікі. З 6 жніўня 1940 году ў складзе СССР.

Нямецкая ўлада (1941—1944)

У сьнежні 1941 году землі ЭССР былі захопленыя немцамі.

Савецкая ўлада (1944—1990)

У сярэдзіне 1944 году савецкае войска захапіла землі ЭССР. Улада краіны саветаў цягнулася да 1990 году.

Гаспадарка

Пад уладаю бальшавікоў ЭССР пераўтварылася з сялянскае краіны ў прамыслова-земляробчую. У 1984 годзе вальны выраб ЭССР перавысіў 1940-ы год у 54 разы. Важнейшыя галіны прамысловасьці:

сланаздабываючая і сланцапераапрацоўчую
хімічную
машынабудаўнічую
будаўнічых матэрыялаў
папяровую
дзераваапрацоўчую
тэкстыльнную
харчовую

Вытворчасьць іскравае энэргіі (па стане на 1984) 18,3 млрд кВт/г. Найвялікшыя гідраэлектрастанцыі — Прыбалтыйская і Эстонская, рабілі на сланцах.

Здабыча

Асноўныя здабычы сланцаў была ў Кохтла, фасфарытаў — у Марду.

Хімічныя галіна

Эстонская ССР мела хімічныя заводы па вырабе ўгнаеньняў.

Прамысловасьць

Эстонская ССР мела разьвітую электра- і радыётэхнічнае машынабудаваньне, прыборабудаваньне. Найвялікшыя прадпрыемствы былі ў местах Талін, Юр’еў.

Баваўняна-папяровыя камбінатыы былі ў Нарве і Таліне. Мелася ваўняная і ільняная прамысловасьць. У харчовае прамысловасьці для СССР былі важныя:

рыбная (Талін, Пярну)
мясная
малочная
маслабойная

Мелася самадзейнасьць, асабліва разьвітыя былі вырабы самадзейнае гаспадаркі са:

скуры
жалеза
тэкстылю
вязанныя

Сельская гаспадарка

Вальная вытворчасьць Эстонскае ССР у сельскае гаспадарцы ў 1984 годзе вырасла ў 2 разы ў параўнаньні з 1940 годам. У 1984 годзе было 142 калгасы і 153 саўгасы. Пасяўная плошча была 935 000 га ворыва. Сеялі зернавыя (ячмень, жыта, пшаніца), кармавыя і тэхнічныя расьліны. Вырошчвалі бульбу (1 196 000 га) і агародніну.

Жывёлагадоўля была ў асноўным малочна-мясным вытворчасьці скату і мясным сьвінагадоўлі. Меліся птушкагадоўля, зьверагадоўля, пчалярства.

Праводзілася асушэньне балотаў: (1 070 000 га, па стане на 1984 год).

Возныя

Эстонская ССР мела разьвітую сетку чыгункі і дарог. Чыгунка мела даўжыню 1,01 тыс. км, а для возаў — 27,9 км (1984).

Суднаходзтва мелася Эмаіга. Галоўная марская прыстань — Талін.

Навука

У 1984 годзе ЭССР на 1000 чал. якія былі занятыя ў народнае гаспадарцы, 857 чал. з вышэйшаю і сярэдняю навукаю. У 1985/1986 вучэбных гадах у 6 ВНУ было 23,5 тыс., у 37 сярэдніх навучальных установах 22,2 тыс. послухаў.

У ЭССР была свая асобная Акадэмія навукаў, якая была заснаваная ў 1946 годзе.

Было 6 тэатраў.

Лекары

На 10 000 насельнікаў ЭССР было 45,5 лекараў.

Курорты: кліматычны і гразевы — Пярну, гразевы — Гапсаль, кліматычны — Нарва-Есу.

Глядзіце таксама

Заўвагі

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Эстонская советская социалистическая республика (рас.) // Малая советская энциклопедия / под ред. Н. Л. Мещеряков — 2 — Советская энциклопедия, 1936.

[_3cd3403bf8b45e60-1] а ^б ^в Эстонская советская социалистическая республика (рас.) // Малая советская энциклопедия / под ред. Н. Л. Мещеряков — 2 — Советская энциклопедия, 1936.

[1]