Фіджы
Фі́джы, Рэспу́бліка Фі́джы (па-фіджыйску: Matanitu Tu-Vaka-i-koya ko Viti, на гіндзі і урду: फ़िजी) — дзяржава разьмешчаная на архіпэлягу ў паўднёвай частцы Ціхага акіяна, на ўсход ад Вануату, на захад ад Тонга і на поўдні ад Тувалу.
| Фіджы Matanitu ko Viti फ़िजी Republic of the Fiji | |||||
| |||||
| Нацыянальны дэвіз: Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui | |||||
| Дзяржаўны гімн: «God Bless Fiji» | |||||
| |||||
| Афіцыйная мова | фіджыйская, гіндзі, ангельская | ||||
| Сталіца | Сува | ||||
| Найбуйнейшы горад | Сува | ||||
| Форма кіраваньня | Прэзыдэнцкая рэспубліка Джордж Конрат Фрэнк Байнімарама | ||||
| Плошча • агульная • адсотак вады |
155 месца ў сьвеце 18 274 км² нязначны | ||||
| Насельніцтва • агульнае (2009) • шчыльнасьць |
156 месца ў сьвеце 849 000 46,4/км² | ||||
| СУП • агульны (2008) • на душу насельніцтва |
155 месца ў сьвеце $3,678 млрд $4196 | ||||
| Валюта | Фіджыйскі даляр (FJD) | ||||
| Незалежнасьць — ад Вялікабрытаніі |
10 кастрычніка 1970 году | ||||
| Аўтамабільны знак | FJI | ||||
| Дамэн верхняга ўзроўню | .fj | ||||
| Тэлефонны код | ++679 | ||||
 | |||||
Гісторыя рэдагаваць
Першыя людзі прыбылі на Фіджы з Паўднёва-Ўсходняе Азіі задоўга да таго, як астравы былі вынайдзеныя эўрапейскімі дасьледнікамі ў 17 стагодзьдзі. Сталыя эўрапейскія пасяленцы зьявіліся на астравах толькі ў 19 стагодзьдзі. Астравы сталі брытанскай калёніяй у 1874 годзе.
У 1970 годзе Фіджы атрымалі незалежнасьць. Дэмакратычнае кіраваньне было перарванае двума вайсковым пераваротамі ў 1987 годзе. Іх падставай стала незадаволенасьць урадам, у якім дамінавалі прадстаўнікі індыйскай супольнасьці.
Канстытуцыя 1990 году гарантавала фіджыйскай супольнасьці кантроль над Фіджы, але прывяла да моцнай эміграцыі індыйцаў; спад насельніцтва выклікаў эканамічныя цяжкасьці, але мэлянэзійцы сталіся найбольшай складовай часткай насельніцтва. Папраўкі 1997 году зрабілі Канстытуцыю больш раўнапраўнай. Вольныя і мірныя выбары 1999 году прывялі да таго, што ва ўрадзе дамінуюць інда-фіджыйцы. Праз год ён быў зрынуты ў выніку перавароту, узначаленага Джорджам Спэйтам, вядомым фіджыйскім нацыяналістам. Да канца 2000 году дэмакратыя была адноўленая, і Ляйсэнія Нгарасэ, які ўзначальваў часовы ўрад, быў абраны прэм’ер-міністрам.
Палітыка рэдагаваць
Унутраная палітыка рэдагаваць
Главой дзяржавы зьяўляецца прэзыдэнт, які абіраецца Вялікай Радай Правадыроў на пяцігадовы тэрмін. Хоць яго роля хутчэй намінальная, прэзыдэнт валодае вызначанай уладай, але яна можа быць ужытая толькі ў выпадку нацыянальнага крызісу. Ён таксама зьяўляецца галоўнакамандуючым узброеных сіл Фіджы.
Прэзыдэнт фармальна прызначае прэм’ер-міністра, які павінен атрымаць падтрымку большасьці ў Палаце Прадстаўнікоў. На практыцы гэта азначае, што лідэр найбуйнейшай палітычнай партыі або кааліцыі звычайна становіцца прэм’ер-міністрам, робячы ролю прэзыдэнта ў прызначэньні фармальнасьцю. Аднак часам парлямэнт ня можа прыйсьці да згоды з-за раздробленасьці. У такіх выпадках прэзыдэнт бярэ на сябе ролю арбітра і, пасьля абмеркаваньня з усімі палітычнымі фракцыямі, павінен прызначыць прэм’ер-міністрам чалавека, які па яго меркаваньні будзе прыняты большасьцю чальцоў Палаты Прадстаўнікоў. Пры прызначэньні прэм’ер-міністра прэзыдэнт фармальна прызначае Кабінэт Міністраў зь дзесяці — дваццаці пяці міністраў, якія ёсьць выканаўчай ўладай Фіджы. У адпаведнасьці з Канстытуцыяй Кабінэт павінен адлюстроўваць палітычны склад Палаты Прадстаўнікоў — кожная партыя з больш за 8 месцамі ў Палаце атрымоўвае месца ў Кабінэце прапарцыянальна колькасьці месцаў. На практыцы, аднак, гэтае правіла ніколі строга не ўжывалася. Таксама існуе Прэзыдэнцкая Рада, які дае парады прэзыдэнту па пытаньнях дзяржаўнай важнасьці і Вялікая Рада Правадыроў, што складаецца з самых уплывовых племянных лідэраў.
Заканадаўчая ўлада — Парлямэнт зьяўляецца дзьвюхпалатным. Палата прадстаўнікоў налічвае 71 чальца. 25 зь іх абіраюцца на агульных выбарах (кожныя 5 гадоў). Астатнія 46 месцаў зарэзэрваваныя для этнічных супольнасьцяў Фіджы і выбіраюцца зь іх кандыдатаў: 23 фіджыйцы, 19 інда-фіджыйцаў, 1 ратумец і 3 іншыя кандыдаты (эўрапейцы, кітайцы і іншыя меншасьці). У верхняй палаце парлямэнту, Сэнаце Фіджы, налічваецца 32 чальцы, фармальна прызначаных Прэзыдэнтам па намінацыі Вялікай Рады Правадыроў — 14, прэм’ер-міністра — 9, лідэра апазыцыі — 8, і Радай выспы Ратума — 1. Сэнат валодае меншай уладай, чым Палата прадстаўнікоў, і ня можа ініцыяваць прыняцьце законаў, але мае права аспрэчваць або карэктаваць іх.
Судовая ўлада — Вярхоўны суд. Судзьдзі прызначаюцца прэзыдэнтам. Прававая сыстэма заснаваная на брытанскім праве.
Вонкавая палітыка рэдагаваць
Для краіны такога памеру Фіджы валодае выключна моцнымі ўзброенымі сіламі і зьяўляецца значным удзельнікам міратворчых місіяў ААН у розных частках сьвету.
Геаграфія рэдагаваць
Фіджы падзеленая на тры рэгіёны: Усходні рэгіён (цэнтральны рэгіён краіны), Паўночны рэгіён, Заходні рэгіён. Выспа Ратума, на поўнач ад галоўнага архіпэляга, валодае статусам залежнай тэрыторыі з унутранай аўтаноміяй.
Фіджы складаюцца з 322 выспаў, зь якіх адна траціна заселеная. Дзьве галоўныя выспы — гэта Выці Леву (Viti Levu) і Вануа Леву (Vanua Levu). На Выці Леву знаходзіцца сталіца — Сува і пражывае каля трох чвэрцяў насельніцтва. Астатнія важныя гарады — Лябаса (Labasa), Ляўтока (Lautoka), Надзі (Nadi) і Савусаву (Savusavu).
У рэльефе выспаў пераважаюць плято, перасечаныя хрыбтамі. Найвышэйшы пункт: гара Таманіві (1322 мэтры) на высьпе Выці Леву. Горы маюць вульканічнае паходжаньне. Трапічны акіянічны клімат. Сярэдняя тэмпэратура 25—28 °C. Ападкаў ад 1700 да 3500 мілімэтраў. Зь лістапада па студзень магчымыя штормы. Прадстаўленыя вільготныя трапічныя лясы і саваны.
Эканоміка рэдагаваць
Фіджы, багатыя лясамі, мінэраламі і рыбнымі рэсурсамі, зьяўляецца адной з самых разьвітых эканомік выспаў у Ціхім акіяне. Пры гэтым захоўваецца вялікая ўдзельная вага натуральнай гаспадаркі. Структура землекарыстаньня (паводле зьвестак 1993 году): ворныя землі (10%), пасеўныя землі (4%), пашы (10%), лясы (65%), іншыя (11%). На выспах шматлікія прыродныя рэзэрваты.
Экспарт цукру і разьвіваючаяся індустрыя турызму з штогадовымі 500 000 турыстаў зьяўляюцца асноўнымі крыніцамі валюты. Перапрацоўка цукру складае траціну ўсёй індустрыі краіны. Доўгатэрміновыя праблемы ўключаюць у сябе нізкі ўзровень інвэстыцыяў і няўпэўненасьць у правах уласнасьці. Палітычная нестабільнасьць на Фіджы аказала сур’ёзны ўплыў на эканоміку, якая зьнізілася на 2,8% у 2000 годзе і вырасла ўсяго толькі на 1% у 2001 годзе. Аднак, турыстычны сэктар адрадзіўся хутка і ўжо ў 2002 годзе дасягнуў дапераваротнага ўзроўню, што прывяло да ўмеранага эканамічнага адраджэньня. Здольнасьць ураду кіраваць бюджэтам, дэфіцыт якога склаў 6% у 2002 годзе, залежыць ад вяртаньня палітычнай стабільнасьці і ўпэўненасьці інвэстараў.
Дэмаграфія рэдагаваць
Насельніцтва Фіджы падзеленае пароўну паміж этнічнымі фіджыйцамі, народам зьмяшанага (палінэзійскага і мэлянэзійскага) паходжаньня (51%) і інда-фіджыйцамі (43,7%), нашчадкамі індыйскіх кантрактных працаўнікоў, прывезеных на выспы вяликабрытанцамі ў 19 стагодзьдзі. Каля 1,2 % складаюць ратумцы — жыхары выспы Ратума, чыя культура мае больш агульнага з такімі краінамі як Тонга або Самоа, чым з астатнімі выспамі Фіджы. Таксама на Фіджы пражываюць невялікія, але значныя ў вобласьці эканомікі групы эўрапейцаў, кітайцаў і іншых меншасьцяў. Адносіны паміж этнічнымі фіджыйцамі і інда-фіджыйцамі часта бываюць нацягнутымі; свары паміж двума гэтымі суполкамі зьяўляліся асноўнай тэмай палітыкі краіны пры папярэднім пакаленьні.
Рэлігія рэдагаваць
Большасьць этнічных фіджыйцаў зьяўляюцца хрысьціянамі. Мэтадысцкая царква зьяўляецца найбуйнейшай канфэсіяй — каля 25% агульнага насельніцтва (уключаючы каля 48 адсоткаў этнічных фіджыйцаў). На Фіджы да гэтае царквы належыць валодае доля насельніцтва большая чым у любой іншай краіне сьвету. Іншыя значныя канфэсіі сярод этнічных фіджыйцаў уключаюць у сябе Рымска-Каталіцкую царкву (19 %), Царква Збораў Гасподніх (11 %) і Царква Адвэнтыстаў Сёмага Дня (6 адсоткаў). Прадстаўленыя таксама каля 30 меншых канфэсіяў, уключаючы лютэранаў і англіканаў. У большасьці гэтых цэркваў ёсьць і інда-фіджыйскія вернікі, але яны складаюць малаважную дзель. Невялікая колькасьць этнічных фіджыйцаў прыняло іслам. Большасьць інда-фіджыйцаў зьяўляецца індуістамі (75 %) або мусульманамі (16 %). Каля 6 % зьяўляюцца хрысьціянамі (у асноўным мэтадыстамі і вернікамі царквы Збораў Гасподніх), і 1 % зьяўляецца сікхамі. Каля 2 % не вызнаюць якой-небудзь рэлігіі.
Культура рэдагаваць
Мовы рэдагаваць
У Канстытуцыі запісаныя тры афіцыйных мовы: ангельскі, якая была прыўнесеная брытанцамі, фіджыйская, на якой гавораць этнічныя фіджыйцы, і гіндзі, галоўная мова зносін інда-фіджыйцаў. Грамадзяне Фіджы валодаюць канстытуцыйным правам мець зносіны з урадавымі органамі на любой з афіцыйных моваў.
Выкарыстаньне ангельскай мовы зьяўляецца спадчынай практычна працяглага кіраваньня Вялікабрытаніі. Ангельская мова зьяўляецца галоўнай пры зносінах паміж дзьвюма суполкамі, як і з астатнім сьветам, бо на ёй гаворыць большасьць этнічных фіджыйцаў і інда-фіджыйцаў. Урад вядзе справы ў асноўным на ангельскай мове, яна зьяўляецца галоўнай мовай адукацыі, камэрцыі і судоў. Фіджыйская мова належыць да Аўстранэзійскай сям’і моваў. Хоць на яе аказалі ўплыў працяглыя зносіны з носьбітамі палінэзійскіх моваў, такіх як танганская мова, яна больш роднасная Мэлянэзійскай галіне Аўстранэзійскай сям’і, якая ўключае ў сябе мовы народаў заходняй Акіяніі, такіх як Вануату і Новая Каледонія. Існуе шмат дыялектаў, але афіцыйным стандартам зьяўляецца мова Баў — каралеўства, якое валодала вялікай палітычнай і ваеннай уладай у 19 стагодзьдзі.
«Індыйская мова» зьяўляецца абагульняючым назовам для гіндзі (упадабанага індуістамі) і роднаснай ёй ўрду (упадабанай мусульманамі). Шматлікія інда-фіджыйцы лічаць, што фіджыйская індыйская набыла ўнікальныя рысы, якія адрозьніваюць яе ад гіндзі і ўрду Індыйскага субкантынэнту, што, аднак, не замінае ўзаемнаму разуменьню.
У дадатак да трох афіцыйных на Фіджах гавораць на шматлікіх іншых мовах. Некаторыя фіджыйскія дыялекты, асабліва на захадзе краіны, прыкметна адрозьніваюцца ад афіцыйнага стандартнага Баў і напэўна лічыліся б асобнымі мовамі пры наяўнасьці вызначанай граматыкі або літаратуры. Акрамя індыйскай мовы, шматлікія інда-фіджыйцы гавораць на тамільскай мове, некаторыя невялікія суполкі гавораць на біхарскай мове, бэнгальскай мове і іншых мовах. На высьпе Ратума выкарыстоўваецца ратуманская мова, якая належыць да палінэзійскіх моваў.
Вонкавыя спасылкі рэдагаваць
Фіджы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў