Фіджы

Фі́джы, Рэспу́бліка Фі́джы (па-фіджыйску: Matanitu Tu-Vaka-i-koya ko Viti, на гіндзі і урду: फ़िजी) — дзяржава разьмешчаная на архіпэлягу ў паўднёвай частцы Ціхага акіяна, на ўсход ад Вануату, на захад ад Тонга і на поўдні ад Тувалу.

Фіджы Matanitu ko Viti फ़िजी Republic of the Fiji
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui
Дзяржаўны гімн: «God Bless Fiji»
Афіцыйная мова	фіджыйская, гіндзі, ангельская
Сталіца	Сува
Найбуйнейшы горад	Сува
Форма кіраваньня Прэзыдэнт Прэм’ер-міністар	Прэзыдэнцкая рэспубліка Джордж Конрат Фрэнк Байнімарама
Плошча  • агульная  • адсотак вады	155 месца ў сьвеце 18 274 км² нязначны
Насельніцтва  • агульнае (2009)  • шчыльнасьць	156 месца ў сьвеце 849 000 46,4/км²
СУП  • агульны (2008)  • на душу насельніцтва	155 месца ў сьвеце $3,678 млрд $4196
Валюта	Фіджыйскі даляр (FJD)
Незалежнасьць — ад Вялікабрытаніі	10 кастрычніка 1970 году
Аўтамабільны знак	FJI
Дамэн верхняга ўзроўню	.fj
Тэлефонны код	++679
Мапа Фіджы

Гісторыя

Першыя людзі прыбылі на Фіджы з Паўднёва-Ўсходняе Азіі задоўга да таго, як астравы былі вынайдзеныя эўрапейскімі дасьледнікамі ў 17 стагодзьдзі. Сталыя эўрапейскія пасяленцы зьявіліся на астравах толькі ў 19 стагодзьдзі. Астравы сталі брытанскай калёніяй у 1874 годзе.

У 1970 годзе Фіджы атрымалі незалежнасьць. Дэмакратычнае кіраваньне было перарванае двума вайсковым пераваротамі ў 1987 годзе. Іх падставай стала незадаволенасьць урадам, у якім дамінавалі прадстаўнікі індыйскай супольнасьці.

Канстытуцыя 1990 году гарантавала фіджыйскай супольнасьці кантроль над Фіджы, але прывяла да моцнай эміграцыі індыйцаў; спад насельніцтва выклікаў эканамічныя цяжкасьці, але мэлянэзійцы сталіся найбольшай складовай часткай насельніцтва. Папраўкі 1997 году зрабілі Канстытуцыю больш раўнапраўнай. Вольныя і мірныя выбары 1999 году прывялі да таго, што ва ўрадзе дамінуюць інда-фіджыйцы. Праз год ён быў зрынуты ў выніку перавароту, узначаленага Джорджам Спэйтам, вядомым фіджыйскім нацыяналістам. Да канца 2000 году дэмакратыя была адноўленая, і Ляйсэнія Нгарасэ, які ўзначальваў часовы ўрад, быў абраны прэм’ер-міністрам.

Палітыка

Унутраная палітыка

Главой дзяржавы зьяўляецца прэзыдэнт, які абіраецца Вялікай Радай Правадыроў на пяцігадовы тэрмін. Хоць яго роля хутчэй намінальная, прэзыдэнт валодае вызначанай уладай, але яна можа быць ужытая толькі ў выпадку нацыянальнага крызісу. Ён таксама зьяўляецца галоўнакамандуючым узброеных сіл Фіджы.

Прэзыдэнт фармальна прызначае прэм’ер-міністра, які павінен атрымаць падтрымку большасьці ў Палаце Прадстаўнікоў. На практыцы гэта азначае, што лідэр найбуйнейшай палітычнай партыі або кааліцыі звычайна становіцца прэм’ер-міністрам, робячы ролю прэзыдэнта ў прызначэньні фармальнасьцю. Аднак часам парлямэнт ня можа прыйсьці да згоды з-за раздробленасьці. У такіх выпадках прэзыдэнт бярэ на сябе ролю арбітра і, пасьля абмеркаваньня з усімі палітычнымі фракцыямі, павінен прызначыць прэм’ер-міністрам чалавека, які па яго меркаваньні будзе прыняты большасьцю чальцоў Палаты Прадстаўнікоў. Пры прызначэньні прэм’ер-міністра прэзыдэнт фармальна прызначае Кабінэт Міністраў зь дзесяці — дваццаці пяці міністраў, якія ёсьць выканаўчай ўладай Фіджы. У адпаведнасьці з Канстытуцыяй Кабінэт павінен адлюстроўваць палітычны склад Палаты Прадстаўнікоў — кожная партыя з больш за 8 месцамі ў Палаце атрымоўвае месца ў Кабінэце прапарцыянальна колькасьці месцаў. На практыцы, аднак, гэтае правіла ніколі строга не ўжывалася. Таксама існуе Прэзыдэнцкая Рада, які дае парады прэзыдэнту па пытаньнях дзяржаўнай важнасьці і Вялікая Рада Правадыроў, што складаецца з самых уплывовых племянных лідэраў.

Заканадаўчая ўлада — Парлямэнт зьяўляецца дзьвюхпалатным. Палата прадстаўнікоў налічвае 71 чальца. 25 зь іх абіраюцца на агульных выбарах (кожныя 5 гадоў). Астатнія 46 месцаў зарэзэрваваныя для этнічных супольнасьцяў Фіджы і выбіраюцца зь іх кандыдатаў: 23 фіджыйцы, 19 інда-фіджыйцаў, 1 ратумец і 3 іншыя кандыдаты (эўрапейцы, кітайцы і іншыя меншасьці). У верхняй палаце парлямэнту, Сэнаце Фіджы, налічваецца 32 чальцы, фармальна прызначаных Прэзыдэнтам па намінацыі Вялікай Рады Правадыроў — 14, прэм’ер-міністра — 9, лідэра апазыцыі — 8, і Радай выспы Ратума — 1. Сэнат валодае меншай уладай, чым Палата прадстаўнікоў, і ня можа ініцыяваць прыняцьце законаў, але мае права аспрэчваць або карэктаваць іх.

Судовая ўлада — Вярхоўны суд. Судзьдзі прызначаюцца прэзыдэнтам. Прававая сыстэма заснаваная на брытанскім праве.

Вонкавая палітыка

Для краіны такога памеру Фіджы валодае выключна моцнымі ўзброенымі сіламі і зьяўляецца значным удзельнікам міратворчых місіяў ААН у розных частках сьвету.

Геаграфія

Фіджы падзеленая на тры рэгіёны: Усходні рэгіён (цэнтральны рэгіён краіны), Паўночны рэгіён, Заходні рэгіён. Выспа Ратума, на поўнач ад галоўнага архіпэляга, валодае статусам залежнай тэрыторыі з унутранай аўтаноміяй.

Фіджы складаюцца з 322 выспаў, зь якіх адна траціна заселеная. Дзьве галоўныя выспы — гэта Выці Леву (Viti Levu) і Вануа Леву (Vanua Levu). На Выці Леву знаходзіцца сталіца — Сува і пражывае каля трох чвэрцяў насельніцтва. Астатнія важныя гарады — Лябаса (Labasa), Ляўтока (Lautoka), Надзі (Nadi) і Савусаву (Savusavu).

У рэльефе выспаў пераважаюць плято, перасечаныя хрыбтамі. Найвышэйшы пункт: гара Таманіві (1322 мэтры) на высьпе Выці Леву. Горы маюць вульканічнае паходжаньне. Трапічны акіянічны клімат. Сярэдняя тэмпэратура 25—28 °C. Ападкаў ад 1700 да 3500 мілімэтраў. Зь лістапада па студзень магчымыя штормы. Прадстаўленыя вільготныя трапічныя лясы і саваны.

Эканоміка

Фіджы, багатыя лясамі, мінэраламі і рыбнымі рэсурсамі, зьяўляецца адной з самых разьвітых эканомік выспаў у Ціхім акіяне. Пры гэтым захоўваецца вялікая ўдзельная вага натуральнай гаспадаркі. Структура землекарыстаньня (паводле зьвестак 1993 году): ворныя землі (10%), пасеўныя землі (4%), пашы (10%), лясы (65%), іншыя (11%). На выспах шматлікія прыродныя рэзэрваты.

Экспарт цукру і разьвіваючаяся індустрыя турызму з штогадовымі 500 000 турыстаў зьяўляюцца асноўнымі крыніцамі валюты. Перапрацоўка цукру складае траціну ўсёй індустрыі краіны. Доўгатэрміновыя праблемы ўключаюць у сябе нізкі ўзровень інвэстыцыяў і няўпэўненасьць у правах уласнасьці. Палітычная нестабільнасьць на Фіджы аказала сур’ёзны ўплыў на эканоміку, якая зьнізілася на 2,8% у 2000 годзе і вырасла ўсяго толькі на 1% у 2001 годзе. Аднак, турыстычны сэктар адрадзіўся хутка і ўжо ў 2002 годзе дасягнуў дапераваротнага ўзроўню, што прывяло да ўмеранага эканамічнага адраджэньня. Здольнасьць ураду кіраваць бюджэтам, дэфіцыт якога склаў 6% у 2002 годзе, залежыць ад вяртаньня палітычнай стабільнасьці і ўпэўненасьці інвэстараў.

Дэмаграфія

Насельніцтва Фіджы падзеленае пароўну паміж этнічнымі фіджыйцамі, народам зьмяшанага (палінэзійскага і мэлянэзійскага) паходжаньня (51%) і інда-фіджыйцамі (43,7%), нашчадкамі індыйскіх кантрактных працаўнікоў, прывезеных на выспы вяликабрытанцамі ў 19 стагодзьдзі. Каля 1,2 % складаюць ратумцы — жыхары выспы Ратума, чыя культура мае больш агульнага з такімі краінамі як Тонга або Самоа, чым з астатнімі выспамі Фіджы. Таксама на Фіджы пражываюць невялікія, але значныя ў вобласьці эканомікі групы эўрапейцаў, кітайцаў і іншых меншасьцяў. Адносіны паміж этнічнымі фіджыйцамі і інда-фіджыйцамі часта бываюць нацягнутымі; свары паміж двума гэтымі суполкамі зьяўляліся асноўнай тэмай палітыкі краіны пры папярэднім пакаленьні.

Рэлігія

Большасьць этнічных фіджыйцаў зьяўляюцца хрысьціянамі. Мэтадысцкая царква зьяўляецца найбуйнейшай канфэсіяй — каля 25% агульнага насельніцтва (уключаючы каля 48 адсоткаў этнічных фіджыйцаў). На Фіджы да гэтае царквы належыць валодае доля насельніцтва большая чым у любой іншай краіне сьвету. Іншыя значныя канфэсіі сярод этнічных фіджыйцаў уключаюць у сябе Рымска-Каталіцкую царкву (19 %), Царква Збораў Гасподніх (11 %) і Царква Адвэнтыстаў Сёмага Дня (6 адсоткаў). Прадстаўленыя таксама каля 30 меншых канфэсіяў, уключаючы лютэранаў і англіканаў. У большасьці гэтых цэркваў ёсьць і інда-фіджыйскія вернікі, але яны складаюць малаважную дзель. Невялікая колькасьць этнічных фіджыйцаў прыняло іслам. Большасьць інда-фіджыйцаў зьяўляецца індуістамі (75 %) або мусульманамі (16 %). Каля 6 % зьяўляюцца хрысьціянамі (у асноўным мэтадыстамі і вернікамі царквы Збораў Гасподніх), і 1 % зьяўляецца сікхамі. Каля 2 % не вызнаюць якой-небудзь рэлігіі.

Культура

Мовы

У Канстытуцыі запісаныя тры афіцыйных мовы: ангельскі, якая была прыўнесеная брытанцамі, фіджыйская, на якой гавораць этнічныя фіджыйцы, і гіндзі, галоўная мова зносін інда-фіджыйцаў. Грамадзяне Фіджы валодаюць канстытуцыйным правам мець зносіны з урадавымі органамі на любой з афіцыйных моваў.

Выкарыстаньне ангельскай мовы зьяўляецца спадчынай практычна працяглага кіраваньня Вялікабрытаніі. Ангельская мова зьяўляецца галоўнай пры зносінах паміж дзьвюма суполкамі, як і з астатнім сьветам, бо на ёй гаворыць большасьць этнічных фіджыйцаў і інда-фіджыйцаў. Урад вядзе справы ў асноўным на ангельскай мове, яна зьяўляецца галоўнай мовай адукацыі, камэрцыі і судоў. Фіджыйская мова належыць да Аўстранэзійскай сям’і моваў. Хоць на яе аказалі ўплыў працяглыя зносіны з носьбітамі палінэзійскіх моваў, такіх як танганская мова, яна больш роднасная Мэлянэзійскай галіне Аўстранэзійскай сям’і, якая ўключае ў сябе мовы народаў заходняй Акіяніі, такіх як Вануату і Новая Каледонія. Існуе шмат дыялектаў, але афіцыйным стандартам зьяўляецца мова Баў — каралеўства, якое валодала вялікай палітычнай і ваеннай уладай у 19 стагодзьдзі.

«Індыйская мова» зьяўляецца абагульняючым назовам для гіндзі (упадабанага індуістамі) і роднаснай ёй ўрду (упадабанай мусульманамі). Шматлікія інда-фіджыйцы лічаць, што фіджыйская індыйская набыла ўнікальныя рысы, якія адрозьніваюць яе ад гіндзі і ўрду Індыйскага субкантынэнту, што, аднак, не замінае ўзаемнаму разуменьню.

У дадатак да трох афіцыйных на Фіджах гавораць на шматлікіх іншых мовах. Некаторыя фіджыйскія дыялекты, асабліва на захадзе краіны, прыкметна адрозьніваюцца ад афіцыйнага стандартнага Баў і напэўна лічыліся б асобнымі мовамі пры наяўнасьці вызначанай граматыкі або літаратуры. Акрамя індыйскай мовы, шматлікія інда-фіджыйцы гавораць на тамільскай мове, некаторыя невялікія суполкі гавораць на біхарскай мове, бэнгальскай мове і іншых мовах. На высьпе Ратума выкарыстоўваецца ратуманская мова, якая належыць да палінэзійскіх моваў.

Вонкавыя спасылкі

Фіджы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў