Вікіпэдыя

Дзір

(Перанакіравана з «Тыр»)

Дзір, Ды́ра, Тыр  — мужчынскае імя і вытворнае прозьвішча.

Дзір
лац. Dzir
Diehr
Паходжаньне
Мова(-ы) германскія
Іншыя формы
Варыянт(ы) Дыра, Тыр
Зьвязаныя імёны Дзярэйка, Тырольдзь, Дэрвінь, Дзірман, Дзірмант, Дзерамер, Дзірсун
Зьвязаныя артыкулы
якія пачынаюцца з «Дзір»

Паходжаньне

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Дзіра, Дзір, Дзера або Цір, пазьней Дыр або Тыр (Dioro, Dýri[1], Deora[2], Tier, Diehr[3], Thier) — імя германскага паходжаньня[4]. Іменная аснова дзір- (дзер-, цір-) паходзіць ад гоцкага dius, германскага tiur 'зьвер'[5][a]. Сярод ліцьвінаў бытавалі імёны Дзярэйка, Тырольдзь, Дэрвінь (Дзеравін), Дзірман (Дырымен, Дзерман, Цірман), Дзірмант (Дзермант), Дзерамер. Адзначаліся германскія імёны Diericke, Tirold (Deorwald), Derwine (Direwine), Direman (Deormann, Derman, Tiermann), Dyrmond (Deormund, Tiermunt), Diormerus (Deormar).

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, адзначае гістарычнае бытаваньне ў Польшчы германскага імя Derwinus[8].

У Прусіі бытавалі імёны Dirke[b] (1299 год), Tyrune / Terune / Derune[c] (1262 і 1299 гады), Dirgethe (1371 год)[11].

У Польшчы ў 1637 годзе і ў XVIII ст. адзначалася прозьвішча Dyr[12].

У Польшчы адзначаецца прозьвішча Тыр (Tir, Tyr)[13].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: тяглыхъ людеи у Высокодворъскомъ жо повете на имя… Енчука Дыревича (29 траўня 1511 году)[14]; Степану Диру (1542 год)[15]; Der (1636 год)[16]; na miejscu… Józefa Thirewicza (1667 год)[17][d].

Носьбіты

рэдагаваць
  • Дзір († 882) — вараг з дружыны Рурыка, кіеўскі князь у 864—882 гадох (кіраваў разам з Аскольдам)
  • Сьцяпан Дзір — браслаўскі мешчанін, які ўпамінаецца ў 1542 годзе
  • Якуб Тырэвіч (Jakub Tyrewicz) — вольны чалавек у Інфлянтах, які ўпамінаецца ў 1774 годзе[47]

Дыры (Dyra) — прыгонныя з ваколіцаў Сьвянцянаў і вёскі Сьвінкі (каля Кабыльніку), якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[48].

Дыры (Dyro) — прыгонныя зь вёскі Маркоўцаў (каля Данюшава), якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[49].

Тыры[50] (Tyr, Thier) — літоўскія шляхецкія роды зь Віленскага павету[51].

На 1904 год існавала вёска Ціры ў Смаленскім павеце Смаленскай губэрні[52].

У гістарычнай Прусіі існуе вёска Тырова.

Заўвагі

рэдагаваць
  1. ^ Польска-летувіская аўтарка Юстына Вальковяк прызнае брак пэўнасьці пры тлумачэньні іменнай асновы -дзір- зь летувіскай мовы, адзначаючы магчымасьць повязі з dìrti 'рабаваць; біць', а для іменнай аснова -дзер- за найбольш адэкватнае тлумачэньне прызнае derė́ti 'пладаносіць; квітнець', dẽrinti 'дапасоўваць, дастасоўваць'[6] (не адзначаючы, аднак, часу першай фіксацыі адпаведных словаў і іх значэньняў у летувіскіх слоўніках, тым часам слова derė́ti з значэньнем 'пладаносіць; квітнець' упершыню фіксуецца толькі ў слоўніку 1897 году[7])
  2. ^ Адзначалася германскае імя Diericke[9], Deorca[10]
  3. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Teoruni[4]
  4. ^ Таксама:
    • Тырэль, Тырыль, Дэрэла (адзначалася германскае імя Tyrell[18]): у Василишъском повете… земль пустовских… Тирилишка (16 ліпеня 1521 году)[19], Jur Tyrel (1738 год)[20], Tyryliszki (1744 год)[21]; Казиміръ Станиславовичъ Дерелло (1887 год)[22];
    • Тырыш: з людми… з Наркомъ Тыришевичомъ… а Бутвиломъ Тиришевичомъ… Яна Тиришевича (13 траўня 1525 году)[23];
    • Дзербут, Дырбут, Цірбут (адзначалася германскае імя Direbodes[24]): людеи у Вилкеискомъ жо повете… Юрка Дырбутовича (2 сьнежня 1522 году)[25], Юри Тирбутович (1537—1538 гады)[26], у перапісу харугваў 1421 году ўпамінаецца баярын Дзербут[27];
    • Тырвід: Тырвидъ Довкговичъ (1528 год)[28];
    • Дзірвіл: Дирвил Мижутович (1538 год)[29];
    • Дзіргел, Дыргайла (адзначалася старажытнае германскае імя Deorrigilo[30]): чоловека, на ймя Диркгела (1449—1485 гады)[31][32], людеи… Мицка Дыркгаиловича (13 траўня 1523 году)[33], Нарвоиш Диркгелович (1538 год)[34];
    • Дзеркін (адзначалася старажытнае германскае імя Derechin, Derkin[35]): у актах Вялікага Княства Літоўскага ўпаміналася каралеўская дзяржава Дзеркіны ў Жамойцкім старостве[36];
    • Дзіргінт, Дзеркінт: Диркгинъту чоловекъ (22 чэрвеня 1415 году[37] паводле выпісу 9 чэрвеня 1614 году)[38], Якубъ Диркгинтовичъ (1528 год)[39], Милош Диркинтович… Матей Деркинтович (1537—1538 гады)[40], Jan Dirgint… Malcher Dirgint (1690 год)[41];
    • Дзергуць: Деркгутю, Ерхову брату, чоловекъ (20 чэрвеня 1413—1424 гадоў[42] паводле выпісу 30 студзеня 1607 году)[43];
    • Дзірмент: Родъ Дирментовъ (1567 год)[44], з роду Дирментовъ (15 верасьня 1568 году)[45];
    • Гарвіддзір: з волости Моишекгалское… Гарвиддир Бутвич (1535 год)[46]

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Jónsson F., Jørgensen E. Nordiske pilegrimsnavne i broderskabsbogen fra Reichenau // Aarbøger for nordisk oldkyndighed og historie. Ser. 3, vol. 13, 1923. S. 18.
  2. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 66.
  3. ^ Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 126.
  4. ^ а б Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 408.
  5. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
  6. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 22.
  7. ^ derė́ti (2), Lietuvių kalbos žodynas
  8. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 289.
  9. ^ Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 126.
  10. ^ Briggs K. An index to personal names in English place-names. — Nottingham, 2023. P. 100.
  11. ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 24—25, 106.
  12. ^ Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. T. 1: A—G. — Kraków, 2007. S. 408.
  13. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 329, 338.
  14. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 8 (1499—1514). — Vilnius, 1995. P. 446.
  15. ^ Метрыка Вялікага Княства Літоўскага: Кніга 560 (1542 год). — Менск, 2007. С. 50.
  16. ^ Paknys M. Vilniaus miestas ir miestieèiai 1636 m.: namai, gyventojai, sveèiai. — Vilnius, 2006. P. 182.
  17. ^ Błaszczyk G. Herbarz szlachty żmudzkiej. T. 6. — Warszawa, 2016. S. 39.
  18. ^ Ray O. Vore navne: en etymologisk navnebok med fyldige utredninger. — Chicago, 1944. S. 358.
  19. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 10 (1440—1523). — Vilnius, 1997. P. 86—87.
  20. ^ Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской, хранящихся в Центральном архиве в Витебске. Вып. 27. — Витебск, 1898. С. 171.
  21. ^ Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
  22. ^ Памятная книжка Ковенской губернии на 1887 год. — Ковна, 1888. С. 119.
  23. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 12 (1522—1529). — Vilnius, 2001. P. 381.
  24. ^ Debrabandere F., Gysseling M. Persoonsnamen in Hulster Ambacht, 1300—1400: Persoonsnamen in de vier ambachten, 14e en 15e eeuw // Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie: Overdrukken van de Vlaamse Afdeling. 4 (1999). P. 343.
  25. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 12 (1522—1529). — Vilnius, 2001. P. 173.
  26. ^ Mackavičius A. Žemaitijos valsčių surašymas 1537—1538 m. — Vilnius, 2003. P. 124, 305.
  27. ^ Архив Юго-Западной России. Ч. 7, т. 1. — Киев, 1886. С. 48.
  28. ^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 76.
  29. ^ Mackavičius A. Žemaitijos valsčių surašymas 1537—1538 m. — Vilnius, 2003. P. 303.
  30. ^ Barthélémy A. Liste des noms d'hommes gravés sur les monnaies de l'époque mérovingienne. — Paris, 1881. P. 11.
  31. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 225 (6) (1528—1547). — Vilnius, 1995. P. 56.
  32. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 225 (6) (1528—1547). — Vilnius, 1995. P. 277.
  33. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 12 (1522—1529). — Vilnius, 2001. P. 222.
  34. ^ Mackavičius A. Žemaitijos valsčių surašymas 1537—1538 m. — Vilnius, 2003. P. 99.
  35. ^ Reaney P. H., Wilson R. M. A Dictionary of English Surnames. — London and New York, 1991. P. 858.
  36. ^ Indeks alfabetyczny miejscowości dawnego wielkiego Księstwa Litewskiego: A—K (Abakanowicze — Kujany). Wilno, 1929. S. 240.
  37. ^ Saviščevas E. Polityka nadań wielkich książąt litewskich na Żmudzi w pierwszej połowie XV wieku // Prace historyczne 141, z. 2 (2014). S. 495.
  38. ^ Jablonskis K. Nauji Vytauto laikotarpio aktai // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 383.
  39. ^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 171.
  40. ^ Mackavičius A. Žemaitijos valsčių surašymas 1537—1538 m. — Vilnius, 2003. P. 126, 255, 307.
  41. ^ Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa. Księstwo Żmudzkie 1690 r. — Warszawa, 2009. S. 83.
  42. ^ Saviščevas E. Polityka nadań wielkich książąt litewskich na Żmudzi w pierwszej połowie XV wieku // Prace historyczne 141, z. 2 (2014). S. 499.
  43. ^ Jablonskis K. Nauji Vytauto laikotarpio aktai // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 386.
  44. ^ Литовская метрика. Отд. 1. Ч. 3. — Петроград, 1915. С. 730.
  45. ^ Jablonskis K. Archyvinės smulkmenos // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 415.
  46. ^ Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524—1566). — Białystok, 2018. S. 60.
  47. ^ Szlachta polsko-inflancka wobec przełomu: Materiały z dyneburskich akt grodzkich i ziemskich z lat 1764—1775. — Toruń, 2018. S. 101.
  48. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 43, 74.
  49. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 67.
  50. ^ Сьпіс шляхецкіх родаў, прозьвішчы якіх пачынаюцца на Т, Згуртаваньне беларускай шляхты
  51. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2016. S. 823, 831.
  52. ^ Список населенных мест Смоленской губернии. — Смоленск, 1904. С. 396.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Дзір&oldid=2570256»