Рамантычнасьць (баляда)
Рамантычнасьць — баляда Адама Міцкевіча, паўсюдна ўзнаваная за літаратурны маніфэст польскага рамантызму.
| Рамантычнасьць | |
| Romantyczność | |
 Рамантычнасьць З тому Балядаў і рамансаў | |
| Жанр: | баляда |
|---|---|
| Аўтар: | Адам Міцкевіч |
| Мова арыгіналу: | польская |
| Год напісаньня: | 1821 |
| Публікацыя: | 1822 |
| Выдавецтва: | Юзэф Завадзкі |
| Электронная вэрсія | |
 Вікікрыніцы зьмяшчаюць поўны тэкст гэтага твору | |
_(cropped).jpg)
Баляда была напісана ў канцы студзеня 1821 у Вільні, выдана як першы − калі не лічыць сэнтымэнтальнага ўступу пад назвай Ключыкі (па-польску: Pierwiosnek) − твор тому Балядаў і рамансаў з 1822. Такім чынам, верш стаў унікальным крэда й адкрыцьцём, ня толькі дэбютанцкага твору паэзыі Міцкевіча, але таксама цэлага будучага творчага шляху паэта[1]. Працягам гэтай кароткай баляды зьяўляецца матыў пакутаў віны Густава з IV часткі Дзядоў.
Сюжэт твору заснаваны на матыве каханьня ашалелай з каханьня Карусі й памерлага Ясенька (Яся), стала для таго часу падствай гучнай спрэчкі за новыя аўтарытэты маралі й пазнаньня(pl). Гэта таксама быў дыялёг паміж галасамі эпохі, паміж голасам, што сыходзіць у эпоху асьветніцтва(pl), і маладым пакаленьнем рамантыкаў, што ўносіла экзыстэнцыйную якасьць, заснаваную на «пачуцьцю й веры». У тым часе твор выклікаў скандал, бо ўтрымліваў свайго роду разьлічэньне паэта са сваім былым прафэсарам −Янам Сьнядэцкім(pl), а таксама нібы залішнюю эротыку[2].
Сюжэт
рэдагавацьУ цэнтры баляды «Рамантычнасьць» Адама Міцкевіча дзяўчына Каруся, у якой два гады таму памёр яе нарачоны Ясенька. Дзяўчына бачыць яго ноччу й размаўляе зь ім, але людзі ёй ня вераць. Яна просіць Ясенку застацца да раніцы, каб людзі ўбачылі яго й не лічылі яе вар’яткай. Але Ясенка сыходзіць яшчэ да сьвітаньня. Людзі зьбіраюцца й выклікаюць старога мудраца, які заяўляе, што ў дзяўчыны галюцынацыі. Людзі вераць мудрацу, а не дзяўчыне.
Чытач можа альбо паверыць Карусі й яе рамантычнай аргумэнтацыі, альбо мудрацу — ягоннай рацыяналістычнай аргумэнтацыі. Тэма прывідаў працягнецца і ў наступных творах Адама Міцкевіча[3]. У Рамантычнасьці Ясенька як ў народных паданьнях адыходзіць зь першымі сьпевамі пеўня.
Агульная інфармацыя
рэдагавацьНекаторыя дасьледнікі прапануюць падзел рамантызму на дзьве фазы[4].
- нэгатыўны рамантызм
- пазытыўны рамантызм
Рамантычнасьць зьяўляецца першасным творам раньняй фазы разьвіцьця польскага рамантызму, абумоўленага «нэгатыўным рамантызмам»[4]. Гэтая клясыфікацыя вынікае з адмаўленьня, якім напоўнены твор; асноўны элемэнт пасланьня — бунт і «зварот да ўяўленьня». Такім чынам, асноўны пасыл рамантызму — гэта заклік да разбурэньня асьветніцкага парадку замест жаданьня пабудаваць новы, заснаваны на паэтычным геніі і шатабрыянаўскага «генія хрысьціянства», якім было імкненьне, што характарызавала пазьнейшы рамантызм, званым «пазытыўным рамантызмам»[4].
Філязофскія асновы
рэдагаваць
Mind’s eyes − «пачуцьцё й вера»
рэдагавацьДэвізам твору Міцкевіч абраў цытату з Гамлета Шэксьпіра:
|
Аднак міцкевічаўскія «Вочы душы» не абмяжоўваюцца толькі шэксьпіраўскай сытуацыяй, бо іх роля ў творы пацьвярджаецца найперш багатай філязафічнай традыцыяй[5].Рамантычныя размовы аб кагнітыўных здольнасьцях чалавека ў нерацыянальных катэгорыях мелі свой фармальны пачатак у дуалістычнай філязофіі Плятона. У яго падыходзе «вочы душы» — гэта бесьцялесная сутнасьць, здольная непасрэдна бачыць плятонаўскія ідэі, «форма вернага быцьця». Гэтае разважаньне працягнулі Цыцэрон і Люкрэцыюс, уводзячы паняцьце «ўнутранага вока», а таксама хрысьціянская рэлігія з пасланьнем Паўла з Тарсу.
У раньні новы час гэтай зьявай займалася філязофія Асьветніцтва. Нікаля Буалё-Дэпрэа казаў пра «духоўныя вочы», але пад гэтым тэрмінам ён меў на ўвазе ня менш як — душу, якая можа бачыць толькі дзякуючы розуму. У сваю чаргу, паводле Жана Батыста Расіна «бачыць у духу» азначала прарочае бачаньне, такое ж, як тое, што паказвалі вялікія біблейскія дзеячы. Але ўсе гэтыя канцэпцыі адрозьніваліся ад бачаньня Міцкевіча, а за ім — і польскіх рамантыкаў. Першым мысьляром, які заклаў асновы новай якасьці пазнаньня, быў Сэм’юэл Тэйлар Колрыдж[5]. Далейшымі апорамі апынуліся: апалягет «уяўленьня» Ўільям Блэйк і Ёган Готліб Фіхтэ.
У першую чаргу, «вочы душы» Рамантычнасьці пагарджалі пачуцьцёвым пазнаньнем. Побач паэты ў першых шэрагах той крытыкі стаяў Маўрыцы Махнацкі, які пісаў, што «звычайнае вока» не ў стане пранікнуць ані да «ядра натуры», ані да «таямніцаў сэрца»[5]. Міцкевічаўскія «пачуцьцё й вера мацьней гавораць мне» выяўляе асаблівасьці ірацыянальныя. У гэтым кантэксьце духоўныя бачаньне Карусі становіцца нейкай звышнатуральнай ласкай спасьціжэньня сутнасьці схаванага ад «зьнешняга бачаньня», абмежаванага пачуцьцямі ці розумам. Назіраецца ўзаемасувязь «вока душы» і паэтычнага уяўленьня — (творчай — imagination, а пераймальнай − fancy), творчая сіла пераўтварэньня фантазыі ў рэальнасьць. У гэтай якасьці Міцкевіч вызначаў і рамантычнае «Абсалютнае Я».
Эротыка Рамантычнасьці
рэдагавацьБаляда Міцкевіча калісьці выклікала скандал ня толькі таму, што сьмела скінула з п’едэсталаў найвялікшых асьветніцкіх аўтарытэтаў. Спрыялі гэтаму − пэрвэрсыйныя на той час − тэмы эратызму[2] у паводзінах галоўнай гераіні твору, пастаўленыя аўтарам у цэнтар увагі. Каруся, якая замяніўшы дзень у ноч, ап’яняла свае пачуцьці і лашчылася са сваім памерлым каханым, больш за тое — на людзкім гарадзкім рынку, тым самым выклікала абурэньне старэйшага пакаленьня, якое ахоўвала старое разуменьне маралі[2].
|
Як напісаў Адам Важык, «гэты эксьгібіцыянізм быў тым больш гарачым, бо быў чульлівы, усеяным ласкавымі памяншальнымі словамі»[2].
Адсылкі
рэдагавацьУ пэўным сэнсе працягам Рамантычнасьці стаў маналёг роспачы Густава з IV часткі Дзядоў.
— пераклад Сержа Мінскевіча[6] |
У сусьветнай літаратуры XIX стагодьдзя падобнай да Рамантычнасьці была баляда францускага парнасіста − Леконта дэ Ліля, Christine (1862).
Рамантычнасьць стала крыніцай шматлікіх адсылак і згадак у пазьнейшай польскай літаратуры. Спасылаліся на яе між іншым Юльюш Славацкі, Антоні Лянгэ і Ўладзіслаў Бранеўскі.
Пераклад на беларускую мову
рэдагавацьНа беларускую мову баляду пераклала вядомая беларуская пісьменьніца Ніна Тарас[7].
Пераклад на ангельскую мову
рэдагавацьНа ангельскую мову баляду пераклаў вядомы ангельскі паэт Ўістан Г’ю Одэн(en)[8].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Mickiewicz. Domowy i daleki. W: Adam Mickiewicz ; Stefan Treugutt: Wiersze. Warszawa: Czytelnik, 1999, s. 24. ISBN 83-07-02666-0.
- ^ а б в г Kilka myśli o romantykach. W: Adam Ważyk: Cudowny kantorek. Warszawa: PIW, 1979, s. 18. ISBN 83-06-00039-0.
- ^ Upiór Mickiewicza
- ^ а б в Kosmos Adama Mickiewicza. W: Włodzimierz Szturc: O obrotach sfer romantycznych. Bydgoszcz: Homini, 1997, s. 94. ISBN 83-909040-9-8.
- ^ а б в Czasy Królestwa Kongresowego (1815—1830). Zakończenie. Spór romantyków z klasykami. W: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa: PWN, 2003, s. 201. ISBN 83-01-13848-3.
- ^ Адам Міцкевіч, Дзяды, пераклад Серж Мінскевіч, Менск, Медысонт, 1999, 985-6530-08-3, С. 82-83.
- ^ Міцкевіч А. «Зямля навагрудская, краю мой родны…», Мінск, «Беларусь», 1968. 184 с, с. 39-41.
- ^ Тэкст Рамантычнасьці на ангельскай мове ў перакладзе Ў. Г. Одэна
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Рамантычнасьць — беларускі пераклад.
- Рамантычнасьць у зборах Бібліятэкі Polona.pl
- Рамантычнасьць у бібліятэцы Wolne Lektury