Плятон
Плято́н (па-грэцку: Πλάτων) (427 да н. э. верагодна ў Атэнах (паводле некаторых зьвестак на высьпе Эгіна) – 347 да н. э. у Aтэнах) — адзін з найвыбітнейшых філёзафаў старажытнасьці. Сын Арыстона і Перыкліёны, спачатку насіў імя Арыстокл (па-грэцку: Αριστοκλής).
ЖыцьцяпісРэдагаваць
Арыстакрат з паходжаньня, Плятон быў вучнем Сакрата. Ен стаў сьведкам сьмерці свайго настаўніка, калі той прыняў атруту. Пасьля сьмерці настаўніка філёзаф пачаў вандраваць.
У Сыцыліі Плятон пазнаёміўся з Дыёнам, членам сям'і тырана Сыракузаў. Там ён вырашыў заняцца выхаваньнем сына тырана Дыяніса малодшага, каб выхаваць ідэальнага кіраўніка дзяржавы, які адпавядаў бы тэорыям і поглядам Платона, але бацька Дыяніс старэйшы заўпарціўся, і філёзаф быў вымушаны пакінуць Сіракузы.
Паводле паданьня, падчас плаваньня, карабель, на якім плыў Платон, пацярпеў крушэньне, і філёзаф патрапіў у рукі злодзеяў і быў прададзены ў нявольніцтва. Праз нейкі час ён быў выкуплены і вярнуўся ў Атэны. Там Плятон заснаваў сваю знакамітую школу — "Акадэмію".
Плятон памёр ва ўзросьце 80 гадоў.
СьветапоглядРэдагаваць
Аўтар 34 філязофскіх дыялёгаў (большасьць зь іх — гутаркі Сакрата з вучнямі), прамовы «Апалёгія» (абарона Сакрата), 13 лістоў, а таксама «Вызначэньняў», якія ў антычнасьці прыпісваліся Спэўсіпу. Найбольш вядомыя творы Плятона: «Крытон» (аб павазе да законаў), «Лахет» (аб мужнасьці), «Эўтыфрон» (аб пабожнасьці), «Гіпій меншы» (аб хлусьні і несправядлівасьці), «Краціл» (аб мове), «Фэдон» (аб справядлівасьці), «Тээтэт» (аб ведах), «Тымей» (касмалёгія) і інш.
У філязофскай сыстэме Плятона вылучаныя ўсе асноўныя састаўныя часткі ведаў: анталёгія, касмалёгія, гнасэалёгія, этыка, эстэтыка. Першасным ён называў сьвет вечных, нязьменных, самастойна існуючых сутнасьцей — ідэй. Другаснай, вытворнай ад іх, лічыў усю разнастайнасьць пачуцьцёва ўспрымальнага сьвету; кожная рэч — вынік спалучэньня ідэі (узору) з бясформеннай матэрыяй; пачуцьцёвы сьвет як нараджэньне ідэй і матэрыі займае сярэдзіннае становішча паміж імі. На яго думку, упарадкаванасьць быцьця па-свойму выражае Космас, у якім на кожным кроку сустракаецца боскі розум (дэміург). 3 сумесі ідэй і матэрыі дэміург стварае сусьветную душу, якая распаўсюджана па ўсёй прасторы. Успаміны бесьсмяротнай душы аб ідэях, якія яна сузірала да сьмерці, складаюць сутнасьць працэсу пазнаньня, а яго найбольш правільным мэтадам мысьленьня зьяўляецца дыялектыка. У аснове працэсу пазнаньня ляжыць любоў да ідэі — узыходжаньне ад любові да асобных рэчаў і цел да любові ў сфэры душ, а ад іх — у сфэры чыстых ідэй («Федр», «Пармэнід», «Сафіст»). Паводле Плятона, душа складаецца з трох частак: вышэйшай — розум; сярэдняй — воля і высакародныя ўчынкі; ніжэйшай — захапленьні і пачуцьцёвасьць. У этыцы гэтаму адпавядаюць тры асноўныя дабрачыннасьці — мудрасьць, мужнасьць, разважнасьць і пакорлівасьць; іх носьбітамі зьяўляюцца адпаведна тры саслоўі грамадзтва: філёзафы і правіцелі, воіны і чыноўнікі, земляробы і рамесьнікі. Лагічнае спалучэньне і раўнавага трох дабрачыннасьцей дае пачатак чацьвёртай, агульнадзяржаўнай дабрачыннасьці — справядлівасьці («Горгій», «Палітыка»).
Плятон вылучаў тры асноўныя формы праўленьня: манархію, арыстакратыю і дэмакратыю. На яго думку, манархія (уладараньне аднаго) бывае законная (цар) або насільная (тыран); арыстакратыя (уладараньне нямногіх) — панаваньне лепшых або алігархія (панаванне горшых); дэмакратыя (уладараньне ўсіх) — арганізаваная паводле законаў або беззаконная (насільная). Выступаў супраць палітычнай дакгрыны, якая абапіраецца на «права мацнейшага» і лічыць перамогу над сваімі праціўнікамі адзіным крытэрам легітымнасьці і адзінай крыніцай шчасьця. На яго думку, умацаваньню ідэальнай дзяржавы павінна служыць строгая сыстэма адукацыі і выхавання грамадзянаў, якія не стануць злоўжываць палітычнай дзейнасьцю на ўласную карысьць, будуць кіравацца ідэямі і вызнаваць сапраўднае дабро («Палітыка», «Дзяржава», «Законы»).
Лічыў, што сапраўднай крыніцай жыцьця для ўсяго жывога павінна стаць вечная прыгажосьць, якая ўяўляе сабой зьліцьцё ідэі і матэрыі, або разумнасьці і задавальнення. Пры гэтым прыгажосьць жыцьця і прыгажосьць рэальнага быцьця вышэй за прыгажосьць мастацтва, таму што быцьцё і жыцьцё ёсьць перайманьне вечных ідэй, а мастацтва ёсьць перайманьне быцьця і жыцьця, г. зн. перайманьне перайманьня («Іон», «Геній Большы» і інш.).
АцэнкіРэдагаваць
Плятон атрымаў прызнаньне яшчэ пры жыцьці, што дапамагло ягоным творам дайсьці да нашых дзён. Гістарычная фігура Плятона была заменена на ідэалізаванае ўяўленьне пра ўнівэрсальнага філёзафа ў школе нэаплатанізму Плаціна (3 ст.)[5].
ІканаграфіяРэдагаваць
Сваё папулярнае імя атрымаў за «шырокія плоскія» грудзі і лоб. У эпоху Адраджэньня Плятона ўяўлялі сабе ідэальна прыгожым чалавекам, сьледам за думкай антычных аўтараў[6]. Таму яго партрэтам лічылі прыгожую бронзавую галаву з павязкай на валасах (пазьней імаверна атаясамлена з Дыянісам). Аўтэнтычны партрэт Плятона быў атаясамлены толькі ў канцы 19 ст. з гермай, якую перавезлі ў Бэрлін са збораў Кастэлані ў Рыме (1884), і якая стала асновай усё далейшай, верагоднай іканаграфіі Плятона. Адзначаецца, што від Платона, вонкава неінтэлігентны, «негеніяльны» выклікаў пэўнае расчараваньне ў дасьледчыкаў. Аднак, гэтае ўяўнае разыходжаньне паміж формай і зьместам адпавядала поглядам на мастацтва самога Плятона, які лічыў мастацтва нечым цалкам ілюзорным, падманлівым[5].
Крыніцы і ЗаўвагіРэдагаваць
- ^ Любкер Ф. Theodectes (рас.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1372.
- ^ Теодект (рас.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1901. — Т. XXXIIа. — С. 878.
- ^ Надсон Г., Э. Р. Теофраст (рас.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1901. — Т. XXXIIа. — С. 915—917.
- ^ Любкер Ф. Theophrastus (рас.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1375.
- ^ а б Партрэты...
- ^ Такое меркаваньне ўвасобілася, напрыклад, у фрэсцы Рафаэля «Атэнская школа». Партрэты...
ЛітаратураРэдагаваць
- На іншых мовах
- Гадамер Г. Г. Диалектическая этика Платона. Феноменологическая интерпретация «Филеба» СПб., 2000.- 256 с.
- Йегер В. Пайдейя. Пер. с нем. М. Н. Ботвинника. — М. : Греко-латинский кабинет, 1997.
- Слезак Т. А. Как читать Платона / Пер. с нем.,предисл. и примечания М. Е. Буланенко. СПб., 2008.-314 с. ISBN 978-5-288-04780-0
- Фестюжьер А.-Ж. Созерцание и созерцательная жизнь по Платону. / Пер. с фр. (Серия «Слово о сущем». Т. 57). СПб.: Наука. 2009. 497 стр.
- Эберт Т. Сократ как пифагореец и анамнезис в диалоге Платона «Федон». / Пер. с нем. А. А. Россиуса. СПб.: Издательство СПбГУ. 2005. 158 стр.
- Cherniss H. Aristotle’s Criticism of Plato and the Academy, I (Baltimore, 1944; repr. New York, 1964)
- Cherniss H. The Riddle of the Early Academy. Berkely-Los Angeles,1945.
- Hermann K.F. Geschichte und System der Platonischen Philosophie. Heidelberg, 1839.
- Taylor, A. E. Plato: The Man and his Work (Dover Publishing, 2001).
- Tigerstedt E.N. Interpreting Plato. Stockholm, 1977.
- Francis Macdonald Cornford
- R. Hackforth
Вонкавыя спасылкіРэдагаваць
Плятон — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў