Пэдра III Арагонскі

Пэдра III (па-каталянску: Pere III d'Aragó; 1239 — 2 ці 11 лістапада 1285, Вільяфранка-дэль-Пэнэдэс) — кароль Арагону і Валенсіі, граф Барсэлёны з 27 ліпеня 1276 году, кароль Сыцыліі (пад імем Пэдра I) з 4 верасьня 1282 году. З Барсэлёнскай дынастыі. Сын Хаймэ I Заваёўніка, караля Арагона, Валенсіі і Маёркі, графа Барсэлёны, і яго другой жонкі Яланды Вугорскай.

Пэдра III Арагонскі
па-каталянску: Pere III el Gran па-гішпанску: Pedro III el Grande па-аксытанску: Pèire III lo Grand
кароль Сыцыліі
4 верасьня 1282 — 11 лістапада 1285
Папярэднік:	Карл I Анжуйскі
Наступнік:	Хаймэ II Справядлівы
Кароль Арагону
27 ліпеня 1276 — 11 лістапада 1285
Папярэднік:	Хаймэ I Заваёўнік
Наступнік:	Альфонса III Шчодры
Граф Барсэлёны
27 ліпеня 1276 — 11 лістапада 1285
Папярэднік:	Хаймэ I Заваёўнік
Наступнік:	Альфонса II Шчодры
Кароль Валенсіі
27 ліпеня 1276 — 11 лістапада 1285
Папярэднік:	Хаймэ I Заваёўнік
Наступнік:	Альфонса I Шчодры
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	1239(1239) Валенсія
Памёр:	2 або 11 лістапада 1285 Вільяфранка-дэль-Пэнэдэс, Каталёнія
Сужэнец:	Канстанцыя Сіцылійская[d]
Дзеці:	Альфонса III Шчодры, Хаймэ II, Фэдэрыга II, Пэдра, Ізабэла, Яланда;
Бацька:	Хаймэ I Заваёўнік
Маці:	Яланда Вугорская
Род:	Барсэлёнскі дом
Пэдра III Арагонскі ў Вікісховішчы

Біяграфія

Першыя гады валадараньня

У маладосьці Пэдра браў удзел у войнах бацькі супраць маўраў.

13 чэрвеня 1262 году Пэдра жаніўся з Канстанцыяй, дачкой сыцылійскага караля Манфрэда.

У 1276 годзе ўспадкоўваў бацьку ў Арагоне, Валенсіі і Каталёніі. На базе Балеарскіх выспаў і паўднёвафранцускіх графстваў Манпэлье і Русільён, якія таксама належалі Арагонскаму дому, было створана каралеўства Маёрка, перададзенае Хаймэ II Маёркскаму — другому сыну Хаймэ I Заваёўніка.

У лістападзе 1276 году Пэдра III каранаваўся ў Сарагосе, адмовіўшыся ад прынясеньня васальнай прысягі Папе (яго дзед Пэдра II і бацька Хаймэ I былі васаламі Сьвятога Стальцу) і заклаўшы тым самым насеньне канфлікту з папствам.

Першыя гады валадараньня Пэдра III быў вымушаны ваяваць зь незадаволенымі васаламі. Хаймэ I, скарыстаўшыся канфліктам вакол спадчыны графства Урхэль, акупаваў большую частку гэтага графства. Пэдра III атрымаў у спадчыну ад бацькі Ўрхэль і неўзабаве сутыкнуўся з сынам апошняга графа Армэнголем IV. У 1278 годзе Пэдра III вярнуў Армэнголю IV яго ўладаньні ва Ўрхэлі, а граф прызнаў сюзерэнітэт караля.

У 1280 годзе супраць караля паўстала каталёнская знаць, якая патрабавала ад караля неадкладнага скліканьня мясцовых картэсаў і пацьверджаньня ранейшых вольнасьцяў — фуэрас. Пэдра III аблажыў мяцежнікаў у Балагэры і празь месяц вымусіў іх капітуляваць. Большасьць мяцежнікаў былі арыштаваныя, але неўзабаве амніставаныя, а кіраўнік мецяжу Ражэр-Бэрэнгарыяў III дэ Фуа правёў у няволі чатыры гады.

Афрыканская кампанія

У 1277 годзе памёр тунізкі эмір, які прызнаў раней сюзерэнітэт арагонскага караля, а яго пераемнік адмовіўся ад прынясеньня васальнай прысягі. Пэдра III накіраваў у Туніс ваенную экспэдыцыю ў 1280 годзе, а ў 1281—1282 гадох кароль сабраў флёт са 140 караблёў, каб асабіста пакараць эміра. У 1282 годзе Пэдра III узяў альжырскі горад Алькойль і ператварыў яго ў базу для далейшага заваяваньня Паўночнай Афрыкі. Але распачатае на Сыцыліі паўстаньне супраць Карла I Анжуйскага (Сыцылійская вячэрня) прымусіла Пэдра III зьмяніць пляны.

Сыцылійская вячэрня і вайна з Карлам I Анжуйскім

Асноўны артыкул: Вайна Сыцылійскай вячэрні

Жыхары Сыцыліі, заваяванай Карлам I Анжуйскім у 1266 годзе, даўно праяўлялі незадаволенасьць акупацыйным францускім рэжымам. Карл I Анжуйскі, у адрозьненьне ад папярэдніх сыцылійскіх каралёў Атвіляў і Гогэнштаўфэнаў, кіраваў краінай з Нэапаля і не надаваў увагі патрэбам вострава, а яго намесьнікі і васалы займаліся рабаваньнямі і гвалтам.

Карл Анжуйскі

Незадаволеныя сыцылійцы згуртаваліся вакол графа Джавані Прачыды, які пасьля 1268 году быў вымушаны бегчы з краіны і наведаў Бізантыю, Рым і Арагон, молячы пра падтрымку сыцылійскага вызваленчага руху. Папа Мікалай III, занепакоэны незвычайным узмацненьнем свайго намінальнага васала Карла I Анжуйскага, ухваліў пляны Прачыды. Імпэратар Міхаіл VIII Палеалог, на чыю карону Карл I Анжуйскі замахваўся, аказаў сыцылійцам фінансавую дапамогу. Пэдра III, які як зяць апошняга Гогэнштаўфэна меў права на карону Сыцыліі, таксама быў гатовы ўступіць у барацьбу за востраў. Шматлікія дасьледчыкі лічаць, што афрыканскі паход Пэдра III быў нагодай для ўмацаваньня флёту і арміі для наступнай высадкі ў Сыцыліі.

30 сакавіка 1282 году ў Палерма пачалося паўстаньне супраць французаў — Сыцылійская вячэрня. Паўстаньне неўзабаве ахапіла ўвесь востраў, французы былі перабіты. Карл I Анжуйскі, які зьбіраўся пачаць вайну супраць Бізантыі, быў вымушаны зьмяніць пляны і высадзіўся ў Мэсыне, абсадзіўшы яе з мора і сушы. Паўсталыя накіравалі дэлегацыю ў Алькойль, молячы Пэдра III прыняць карону Сыцыліі і абараніць яе ад Карла I Анжуйскага. Пэдра III, як відаць, гатовы да такога павароту падзей, пагадзіўся. 30 жніўня 1282 году ён высадзіўся ў Трапані, па шляху ў Палерма сыцылійцы віталі яго, і ўжо 4 верасьня 1282 году ён каранаваўся ў Палерма як кароль Сыцыліі (Пэдра I).

18 лістапада 1282 году Папа Мартын IV, настроены прафранцуску ў адрозьненьне ад Мікалая III, адлучыў Пэдра III ад Царквы. Пад анафэму падпаў і новы бізантыйскі імпэратар Андронік II Палеалог, які разам з бацькам нябачна стаяў за сыцылійскімі падзеямі, што азначала канец недаўгавечнай Ліёнскай уніі.

У верасьні — кастрычніку 1282 году Пэдра ўзяў пад свой кантроль усю Сыцылію, а Карл I Анжуйскі быў вымушаны зьняць аблогу з Мэсыны і адплысьці на кантынент. У наступныя месяцы сыцылійскі флёт пад камандаваньнем Руджэра дзі Лаўрыа некалькі разоў разьбіваў неапалітанцаў, а зь лютага 1283 году Пэдра III заняў значную частку ўзьбярэжжа Калябрыі.

Карл I Анжуйскі быў вымушаны пакінуць Нэапаль і адправіцца ў Праванс, каб сабраць там новыя флёт і армію. Намесьнікам Карла ў Нэапалі застаўся яго сын — будучы Карл II. У чэрвені 1284 году сыцылійцы на чале з Ражэрам дэ Лорыа прытворным адступленьнем выбавілі неапалітанскі флёт з Салерна і ўшчэнт разьбілі яго. Будучы Карл II патрапіў у палон і быў выратаваны ад пакараньня сьмерцю толькі ўмяшаньнем Канстанцыі, жонкі Пэдра III. Сам Пэдра знаходзіўся тым часам у Арагоне, дзе сутыкнуўся зь небывалым дагэтуль супраціўленьнем знаці.

Барацьба з Уніяй. Генеральныя прывілеі

Канфлікт з Карлам I Анжуйскім і магчымая вайна з Францыяй вымусілі Пэдра III у 1283 годзе склікаць картэсы ў Тарагоне, каб атрымаць падтрымку знаці і гарадоў. Замест гэтага картэсы абвінавацілі караля ў тым, што ён неабачліва пачаў рызыкоўную вайну і абцяжарвае краіну незаконнымі паборамі. Пэдра III напышліва адпрэчыў крытыку картэсаў. У адказ прадстаўнікі знаці і гарадоў утварылі Унію — саюз для абароны традыцыйных вольнасьцяў — фуэрас. Новыя картэсы ў Сарагосе зноў запатрабавалі ад караля пацьверджаньня фуэрас. Пэдра III, якому цяпер патрабна была падтрымка сваіх падданых, саступіў.

Вынікам картэсаў у Сарагосе стала падпісаньне Пэдра III Privilegio General — Генэральных прывілеяў. Гэты дакумэнт меў асноватворнае значэньне для Арагона на працягу наступных чатырох валадараньняў, аж да кіраваньня Пэдра IV Цырымоннага.

Генэральнымі прывілеямі была ўзмоцнена ўлада хустысьі — судзьдзі-пасродніка паміж каралём і Ўніяй. Па ўсіх спрэчных пытаньнях рашэньне хустысьі было абавязковым. Кароль абавязаўся склікаць картэсы не радзей за адзін раз на год і раіцца зь імі па ўсіх бягучых справах. У каралеўскі савет былі ўведзены прадстаўнікі ўсіх трох саслоўяў, без ухваленьня гэтага савета кароль ня мог ні аб’яўляць вайну, ні заключаць мір. Усе ўведзеныя Пэдра III падаткі былі скасаваны, увядзеньне новых падаткаў бяз згоды савета і картэсаў не дапушчалася.

Крыжовы паход супраць Пэдра III

Асноўны артыкул: Арагонскі крыжовы паход

Адлучэньне Пэдра III ад Царквы аўтаматычна рабіла яго ізгоем сярод эўрапейскіх манархаў і вызваляла яго падданых ад прысягі. Першым гэта даў адчуць родны брат Пэдра III — Хаймэ II Маёркскі. У 1283 годзе ён прызнаў францускага караля Філіпа III Сьмелага сеньёрам графства Манпэлье, а таксама дазволіў францускім арміі і флёту свабодны праход праз Русільён.

У траўні 1284 году Папа Мартын IV абвясьціў пра зьвяржэньне Пэдра III і падаў арагонскую карону Карлу Валуа, другому сыну Філіпа III Францускага (Карл Валюа даводзіўся па сваёй маці Ізабэле Арагонскай пляменьнікам Пэдра III). Паколькі Пэдра III не зьбіраўся падпарадкоўвацца вердыкту Папы і не адмаўляўся ад арагонскай і сыцылійскай карон, Мартын IV абвясьціў супраць караля крыжовы паход.

У 1284 годзе армія Філіпа III і Карла Валюа, якая прайшла Русільён і перавалілася празь Пірэнэі, уварвалася ў Каталёнію. У 1285 годзе французы пасьля доўгай аблогі ўзялі Жырону — першы буйны горад Каталёніі. Тут папскі легат каранаваў Карла Валюа ў якасьці караля Арагона. Паколькі далёка ня ўсе васалы падтрымалі Пэдра III, яго становішча было крытычным. Але неўзабаве ход вайны зьмяніўся: сыцылійскі флёт пад камандаваньнем Ражэра дэ Ларыа разьбіў французаў, што пазбавіла Філіпа III магчымасьці атрымліваць падмацаваньні і харч з Францыі, а ў лягеры самой францускай арміі пачалася эпідэмія дызэнтэрыі.

Французы прасілі ў Пэдра III перамір’я, каб мець магчымасьць адступіць за Пірэнэі. Але Пэдра III адмовіў у перамір’і і арганізаваў ворагам засаду ля перавала Панісар (Panissars), у якой французы былі разьбіты. 5 кастрычніка 1285 году Філіп III памёр у Пэрпіньяне, яго сын Філіп IV Прыгожы аддаў перавагу спыніць баявыя дзеяньні. Цяпер ужо Пэдра III перайшоў Пірэнэі і заняў Русільён, яго брат Хаймэ II Маёрцкі зноў прызнаў сябе васалам Арагона і, асьцерагаючыся брата, бег пад абарону французаў у Нарбон. Пэдра III пачаў падрыхтоўку да экспэдыцыі на Маёрку, але падчас яе падрыхтоўкі памёр 2 (або 11) лістапада 1285 году.

Да моманту сьмерці Пэдра III небясьпека, якая пагражала Арагонскаму дому, зьнікла. Філіп III памёр, яго сын Філіп IV, прагматычны палітык, адмовіўся працягваць авантурны крыжовы паход. 7 студзеня 1285 году памёр і Карл I Анжуйскі, а яго сын Карл II, хоць і абвешчаны ў Нэапалі каралём, знаходзіўся з 1284 году ў арагонскім палоне.

Пэдра III — кароль-трубадур

Пэдра III, апроч палітычных і ваенных талентаў, валодаў яшчэ й паэтычным дарам. Ён ня толькі заступаўся за трубадураў, але і сам быў паэтам. Вядомы два яго вершаваных творы. Нечаканым чынам гэты дар Пэдра III знайшоў адлюстраваньне ў «Боскай камедыі». У Дантэ Педра III і яго выкляты вораг Карл I Анжуйскі разам сьпяваюць ля варот Чысьцілішча.

Сям’я і дзеці

Пэдра III быў жанаты з 13 чэрвеня 1262 году на Канстанцыі, дачцы Манфрэда Гогэнштаўфэна (1232 — 26 лютага 1266), караля Сыцыліі. Ад гэтага сапраўды венцаноснага шлюбу нарадзілася чацьвёра сыноў (зь якіх трое былі каралямі) і дзьве дачкі (абедзьве каралевы):

• Альфонса III (1265 — 18 ліпеня 1291), кароль Арагона з 1285 году
• Хаймэ (10 жніўня 1267 — 2 лістапада 1327), кароль Сыцыліі (Хаймэ I) у 1285—1295, кароль Арагону (Хаймэ II) з 1291 году.
• Фэдэрыга II (13 сьнежня 1272 — 25 ліпеня 1337), кароль Сыцыліі з 1295 году.
• Пэдра (1275 — 25 жніўня 1296)
• Сьвятая Ізабэла Партугальская (1271—1336) — жонка караля Партугаліі Дыніша, кананізаваная Рымска-Каталіцкай Царквой у 1625 годзе.
• Яланда (1273—1302) — жонка Робэрта, караля Нэапалю.

Вынікі валадараньня

Арагонская імпэрыя

Адносна кароткае валадараньне Пэдра III у шмат у чым стала пераломным у гісторыі Эўропы і Міжземнамор’я.

Пэдра III стаў першым каралём пасьля Гогэнштаўфэнаў, які адкрыта процістаяў папству, адмовіўся прызнаць сюзерэнітэт Пап і перамог у гэтай барацьбе.

Пэдра III, апынуўшыся ў складанай замежнапалітычнай сытуацыі, быў вымушаны саступіць Уніі — саюзу арагонскай, валенсійскай і каталёнскай знаці, накіраванаму на абарону фуэрас супраць караля. Пераемнікі Пэдра III атрымалі зь яго рук абмежаваную картэсамі і Ўніяй уладу. Скасаваць Унію і павярнуць арагонскую гісторыю ў бок абсалютызму ўдалося пасьля жорсткай барацьбы толькі чацьвёртаму пераемніку Пэдра III — Пэдра IV Цырымоннаму, які кіраваў у 1336—1387 гадах.

Пэдра III, умяшаўшыся ў барацьбу сыцылійцаў супраць Карла I Анжуйскага, дамогся распаду магутнага Сыцылійскага каралеўства. Гэтага не ўдалося дасягнуць ні Бізантыі, ні папству, ні Сьвятой Рымскай імпэрыі. Пасьля Пэдра III гегемонія на Міжземнамор’е паступова перайшла ад Анжуйскай дынастыі да Арагонскага дому. Пераемнікам Пэдра III удалося на працягу XIV стагодзьдзя далучыць да сваіх уладаньняў Сардынію, Корсіку, Атэны, а ў XV стагодзьдзі і Нэапаль.

Разгром Пэдра III Карла I Анжуйскага выратаваў Бізантыю ад паўтору Чацьвёртага крыжовага паходу і дазволіў ёй прадоўжыць існаваньне яшчэ на паўтара стагодзьдзя. Адначасова канфлікт Арагонскага і Анжуйскага дамоў аб’ектыўна адцягнуў Эўропу ад увагі да Ўсходняга Міжземнамор’я, што прывяло да хуткага падзеньня апошніх анкляваў, якія ўтрымліваліся крыжакамі на Ўсходзе.

Пэдра III, а па яго сьлядах і яго пераемнікі, для захаваньня кантролю над Сыцыліяй былі вымушаны зрабіць шэраг саступак сыцылійскай знаці. У выніку моцная цэнтралізаваная дзяржава Атвіляў і Гогэнштаўфэнаў саступіла месца слабой манархіі, якую разьдзіралі міжўсобіцы.

У культуры

• Кароль згадваецца ў адной з навел «Дэкамэрону» (X, 7): «Кароль П’етра, даведаўшыся пра гарачае каханьне да яго хворай Лізы, суцяшае яе, выдае яе пасьля за радавітага юнака і, пацалаваўшы яе ў лоб, назаўжды потым кліча сябе яе рыцарам».

Вонкавыя спасылкі

• Біяграфія на сайце Бібліятэкі Іберыйскіх рэсурсаў. H. J. Chaytor. Праверана 7 чэрвеня 2009 г. Архіўная копія ад 2012-05-19 г.
• Біяграфія на сайце «La Monarquia Hispanica». José Hinojosa Montalvo. Праверана 7 чэрвеня 2009 г. Архіўная копія ад 2012-05-19 г.