Гадзяцкая унія

	Гадзяцкая унія
	Гадзяцкая дамова
	Рэч Паспалітая трох народаў паводле Гадзяцкай уніі 1658
Тып дамовы	міжнародная
Падпісаная	16 верасьня 1658 (366 гадоў таму)
· месца	Гадзяч
Набыла моц	ад моманту падпісаньня
· умовы	права 5-ці праваслаўных мітрапалітаў браць удзел у паседжаньнях Сэнату.; вяртаньне прыватным уласьнікам валаданьняў, страчаных у часы Хмяльніччыны.; казацкі рэестар меў складацца з 30 тысячаў асобаў. Казакі звальняліся ад сплаты падаткаў.; Права выбару гетмана надавалася каралю з чатырох кандыдатаў, якія прадстаўлялі чыны Кіеўскага, Брацлаўскага і Чарнігаўскага ваяводзтваў.; Іван Вігоўскі атрымаў пасаду ваяводы кіеўскага.;
Бакі	Гетманшчына; Рэч Паспалітая

Гадзяцкая унія (па-польску: Unia hadziacka) — дамова, заключаная 16 верасьня 1658 року ў Гадзячы паміж Рэччу Паспалітай абодвух народаў і Запароскім казацкім войскам, прадстаўленым гетманам Іванам Выгоўскім.

Прадугледжвала пераўтварэньне Рэчы Паспалітай абодвух народаў ва унію трох раўнапраўных суб’ектаў-дзяржаваў: Кароны польскай, Вялікага Княства Літоўскага і Рускага княства, утворанага з Кіеўскага, Брацлаўскага і Чарнігаўскага ваяводзтваў (паводле Люблінскай уніі 1569 адышлі да Кароны). Умовамі уніі было прадугледжана стварэньне асобных установаў улады для Русі (створаныя пасады маршалка рускага паводле аналёгіі з маршалкамі каронным і літоўскім, гетмана рускага, канцлера рускага і іншыя пасады, адпаведныя існуючым у двух астатніх удзельнікаў фэдэрацыі), дапушчэньне рускіх паслоў на Сойм, а праваслаўных біскупаў — у Сэнат. Дзяржава мела права трымаць уласнае войска, уласны скарб, уласныя міністэрствы і ўстановы на чале з гетманам уласнага выбару. Шляхта ўсіх трох дзяржаваў абірала караля. Берасьцейская унія ня мела дзеяньня на тэрыторыі Рускага княства, найвышэйшае праваслаўнае духавенства атрымала роўныя правы з лацінскім, напрыклад права засяданьня ў Сэнаце, у Кіеўскім ваяводзтве права абірацца ў Сэнат зарэзэрваванае для праваслаўных, у Брацлаўскім і Чарнігаўскім паперамен(pl) з каталікамі. Тысяча казакаў атрымалі шляхецкія правы адразу, штогод мелі атрымліваць шляхецтва яшчэ па сто казакаў, зацьверджаных гетманам. Пастановы уніі абумоўлівалі таксама прыняцьце ў штатнае казацтва 30 тысячаў казакаў (тэкст угоды даваў мажлівасьць павелічэньня колькасьці), а таксама вяртаньне польскай і рускай шляхты маёнткаў у Наддняпроўскай Украіне.

Гадзяцкая унія скасоўвала дзеяньне Пераяслаўскай угоды (заключанай паміж Багданам Хмяльніцкім і прадстаўніком цара маскоўскага Аляксея I Васілём Бутурліным, паводле якой Украіна аддалася пад уладу самадзяржаўя.

Гадзяцкая унія была зацьверджаная Соймам Рэчы Паспалітае і ратыфікаваная каралём Янам II Казімерам Вазам. У выніку уніі казацкае войска перайшло на бок Рэчы Паспалітае і 8 ліпеня 1659 року пад даводзтвам Івана Выгоўскага разьбіла маскоўскае войска ў бітве пад Канатопам.

Супрацьдзеяньне Масковіі (падбухторваньне бунту мясцовага сялянства, у якім загінуў канцлер рускі Юры Нямірыч і наўзамен гетманату Івана Выгоўскага быў створаны марыянэткавы ўрад Юрыя Хмяльніцкага) не дазволіла напоўніцу рэалізаваць Гадзяцкую унію. Па сьмерці Нямірыча ніводзін з бакоў не вяртаўся да пастулята Рускага княства як трэцяга дзяржаўнага ўтварэньня (гл. Слабадышчанскі трактат 1660).

Украіна ўвайшла ў пэрыяд г. зв. Руіны.

Глядзіце таксама

Польская Вікікрыніца зьмяшчае арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы гэтага артыкула:

Гадзяцкая дамова

Літаратура

Ludwik Kubala. rozdział IV Ugoda hadziacka // Wojny duskie i pokój oliwski 1657—1660.
Janusz Kaczmarczyk. Rzeczpospolita Trojga Narodów: mit czy rzeczywistość: ugoda hadziacka — teoria i praktyka. — Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007. — ISBN 978-83-7188-954-7
Piotr Kroll. Od ugody hadziackiej do Cudnowa. Kozaczyzna między Rzecząpospolitą a Moskwą w latach 1658—1660. — Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. — ISBN 978-83-235-0496-2