Вэпская мова

мова фіна-вугорскай галіны

Вэ́пская мова — мова прыбалтыйска-фінскае падґрупы фіна-волскае ґрупы фіна-вугорскае галіны ўральскае моўнае сям’і, на якой размаўляе фіна-вугорскі народ вэпсы.

Вэпская мова
vepsän kel'
Ужываецца ў Расеі
Рэгіён Карэлія, Ленінградзкая і Валагодзкая вобласьці
Колькасьць карыстальнікаў 3613 чалавек[1]
Клясыфікацыя Уральская сям'я
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў Вэпскае нацыянальнае сельскае паселішча (Валагодзкая вобласьць)
Шокшынскае вэпскае сельскае паселішча (Карэлія)
Дапаможная мова ў
Рэгулюецца
Статус: 6b Пад пагрозай[d][2]
Пісьмо лацінскае пісьмо і вэпская пісьмовасьць[d]
Коды мовы
ISO 639-1
ISO 639-2(Б)
ISO 639-2(Т)
ISO 639-3 vep
SIL vep

Распаўсюджаная галоўным чынам на паўднёвым усходзе рэспублікі Карэлія (Прыанескі раён), Валагодзкай вобласьці (Выцягорскі і Бабаеўскі раёны), Ленінградзкай вобласьці (Баксітагорскі, Ладзейнапольскі, Падпароскі й Ціхвінскі раёны), а таксама ў некаторых асобных вёсках вэпскіх перасяленцаў у Кемераўскай і Іркуцкай абласьцёх.

Колькасьць носьбітаў

рэдагаваць

У 2010 годзе паводле Ўсерасейскага перапісу насельніцтва адзначана прыкладна 3600 чалавек, якія размаўляюць на вэпскай мове. У 2002 годзе гэтая колькасьць складала 5750 чалавек[3]. Паводле перапісу насельніцтва СССР у 1989 годзе гэтая колькасьць складала прыкладна 6400 чалавек.

Улучана ў Атляс зьнікаючых моваў паводле вэрсіі ЮНЭСКО[4].

Агульная характарыстыка

рэдагаваць

Пісьмовасьць

рэдагаваць

Першыя працы па стварэньні літаратурнага стандарту й артаґрафіі мовы пачаліся ў 1930 гадох. Ужо ў тыя часы вэпская пісьмовасьць базавалася на лацінскай ґрафіцы. У 1937 годзе альфабэт быў пераведзены на кірыліцу, але ў нашыя часы на практыцы ён ужываецца вельмі рэдка.

У нашыя часы вэпская пісьмовасьць таксама засноўваецца на лацінскім альфабэце, але сёньняшні альфабэт адрозьніваецца ад альфабэту 1930 гадоў.

Сучасны вэпскі альфабэт

рэдагаваць
A a B b C c Č č D d E e F f G g
H h I i J j K k L l M m N n O o
P p R r S s Š š Z z Ž ž T t U u
V v Ü ü Ä ä Ö ö

Дыялекты

рэдагаваць

Існуе 4 дыялекты вэпскае мовы, адзін зь якіх ужо зьяўляецца мёртвым.

  • † Ісаеўскі — дыялект, на якім размаўлялі на тэрыторыі сучаснага Каргапальскага раёну (Архангельская вобласьць). Вымер на мяжы ХІХ і ХХ стагодзьдзяў
  • Паўднёвы — распаўсюджаны на тэрыторыі Баксітагорскага раёну Ленінградзкае вобласьці
  • Паўночны — распаўсюджаны на крайнім паўночным усходзе і паўднёвым усходзе Карэліі (бераг Анескага возера)
  • Сярэдні — распаўсюджаны ў значнай частцы паўночнага ўсходу Ленінградзкае вобласьці (Ладзейнапольскі, Падпароскі, Ціхвінскі раёны) і паўночнага захаду Валагодзкае вобласьці (Выцягорскі й Бабаеўскі раёны).

Гісторыя вывучэньня

рэдагаваць

Вэпскую мову вывучаў у 20-х гадох ХІХ стагодзьдзя расейскі лінґвіст і этноґраф Андрэас Шогрэн, які і вынайшоў гэтую мову падчас сваіх экспэдыцыяў. Пазьней, у 50 гадох гэтага ж стагодзьдзя мову вывучаў фінскі лінґвіст Эліяс Лёнрат. У савецкія часы вэпская мова дасьледвалася карэльскімі і эстонскімі лінґвістамі.

Грамадзкае жыцьцё

рэдагаваць
 
Указальнік у сяле Шалтозера, прадубляваны па-вэпску (жоўтая шыльда), Прыанескі раён Карэліі.

Вэпская мова зьяўляецца афіцыйнай мовай нароўні зь дзяржаўнай расейскай у Вэпскім нацыянальным і Шокшынскім вэпскім сельскіх паселішчах. Таксама мова была афіцыйнай у Вэпскай нацыянальнай воласьці у пэрыяд яе існаваньня (з 1994 па 2005 гады). У месцах традыцыйнага пражываньня вэпсаў дарожныя ўказальнікі прадубляваныя на вэпскай мове.

Выкладаньне мовы ў савецкія часы не вялося з 1937 году. Зараз вэпская мова выкладаецца ў Фіна-вугорскай школе імя Э. Лёнрата (Петразаводзк), у Інстытуце народаў Поўначы, Карэльскай дзяржаўнай пэдаґаґічнай акадэміі і ў Петразаводзкім дзяржаўным унівэрсытэце. У якасьці школьнага прадмэта выкладаньня мова вывучаецца ў некалькіх школах Ленінградзкае вобласьці і Карэліі.

На вэпскай мове штомесяц выходзіць ґазэта Kodima.

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць