Аднародныя часьціны сказу

Аднаро́дныя часьці́ны ска́зу — часьціны сказу, якія выконваюць аднолькавую задачу, адносяцца да аднаго агульнага для іх слова й вымаўляюцца спакойна, як пералічэньне. Аднароднымі могуць быць галоўныя й даданыя члены сказа. У сказе могуць быць рады аднародных дзейнікаў, выказьнікаў, дапаўненьняў, азначэньняў, акалічнасьцей: Вясна ў ядвабах, аксамітах прыйшла на пушчы й палі, зімы даношаную сьвіту зьняла з набраклае зямлі. (П. Броўка). У гэтым сказе тры рады аднародных членаў (выказьнік: прыйшла, зьняла; недапасаваныя азначэньні: у ядвабах, аксамітах; акалічнасьці месца: на пушчы й палі).

Аднародныя часьціны выражаюць пералічэньне прадмета, зьяў, дзеяньняў, прымет. У гэтым выпадку яны зьвязваюцца паміж сабой:

• бяззлучнікавай сувязьзю: Вада падмывала пясчаны бераг, вірылася вакол вярбы. (І. Шамякін). Добра, што цягне яго да людзей, да вучобы, да працы. (Я. Брыль)
• пры дапамозе злучальных злучнікаў: Вясной і ўвосень тут нельга было прайсьці ні балотам, ні лесам. (І. Шамякін). Пяе пясок балтыйскіх дзюн то шумам хваль, то звонам струн. (М. Танк).

Знакі прыпынку

Аднародныя часьціны сказу, зьвязаныя вымаўленьнем пералічэньня, на пісьме разьдзяляюцца коскамі: І рака дыхнула вольна, паднялася, паплыла. (М. Лужанін). Зямля буяла пад шчодрым сонцам, пад лаголным небам. (І. Мележ). Пры бяззлучнікавым супрацьпастаўленьні паміж аднароднымі членамі ставіцца працяжнік: Ня едзем — плывем. (Р. Барадулін). Перад спалучальнымі злучнікамі і, ды якія зьвязваюць два аднародныя члены або паказваюць, што пералічэньне закончана, коска ня ставіцца: Век наш любіць дакладнасьць і мужнасьць. (П. Панчанка). Каласіцца на палетку жыта ды пшаніца. (К. Крапіва). Працуй, дружы й радуйся за наш вялікі дом.(П. Панчанка). Ня ставіцца коска й перад адзіночнымі злучнікамі ці, або: Ля кожнай маладой таполі яблынька ці вішня расьцвіла. (П. Панчанка).

Злучнік і паўтараецца перад усімі або некалькімі аднароднымі часьцінамі, коска паміж імі ставіцца: І сэрцы, і воля, і думы народа злучыліся ў плыні адной... (Я. Колас). А ў нас цьвітуць каштаны, і вішні, і агрэст. (П. Панчанка). Калі злучнік і зьвяўвае аднародныя члены парамі, то коска ставіцца паміж парамі аднародных часьцінаў: Нам пакараюцца моры і рэкі, горы і нетры зямлі. (Я. Колас).

Перад супраціўнымі злучнікамі коска ставіцца заўсёды: Час быў нялёгкі, але вясёлы. (І. Шамякін). Не васількамі, а буйным калосьсем, лета нам сэрца крані. (К. Кірэенка).

Калі аднародныя часьціны сказу злучаны паўторнымі злучнікамі, коска ставіцца перад другім зь іх: Не патрэбна забітым ні славы, ні вечнасьці. (П. Панчанка). Ці то вецер, ці то агонь сарваў вялікі кавалак даху з пакгаўза. (М. Лынькоў).

Калі аднародныя часьціны сказу злучаюцца парнымі састаўнымі злучнікамі (як, так і; ня толькі, але; хоць і, але; калі не, то), коска ставіцца перад другой часткай злучнікаў: Як дзень, так і ноч ідуць паязды ды йдуць. (А. Якімовіч). Наша рэспубліка ня толькі выконвае, але і перавыконвае плянавыя заданьні. Хоць і стомлены быў дзед Талаш, але заснуў не адразу. (Я. Колас).

Выключэньні

У сярэдзіне ўстойлівых выразаў ні даць ні ўзяць, ні канца ні краю, ні праехаць ні прайсьці, і сьмех і грэх, ні тое ні сёе коска ня ставіцца.

Глядзіце таксама

• Даданыя часьціны сказу
• Галоўныя часьціны сказу