Імануіл Кант
Імануіл Кант (па-нямецку: Immanuel Kant) (22 красавіка 1724 – 12 лютага 1804) — нямецкі філёзаф з Прусіі, заснавальнік нямецкае клясычнае філязофіі.
Кант нарадзіўся й жыў у Кёнігсбэрґу (Прусія, цяпер Калінінград, Расея), выкладаў у Кёнігсбэрґскім унівэрсытэце. Вядомы як стваральнік канцэпцыі трансцэдэнтальнага ідэалізму. Шмат у чым згаджаўся з Русо, цікавіўся праблемамі маралі, зьвязваў культуру з узроўнем маральнасьці.
Кант — заснавальнік вучэньня аб маральных каштоўнасьцях. Ён адрозьнівае Розум практычны (мараль) і Розум тэарэтычны.
Паводле ягонага азначэньня, чалавек — істота, што адрозьніваецца ад зьявы (фэномэну). Падзяляе фэномэны й ноўмэны — сьвет прыроды й сьвет свабоды (ноўмэн — істота, якая мысьліць). Чалавек часткова належыць да прыроды, але ён становіцца сапраўдным чалавекам, калі імкнецца перайсьці са сьвету прыроды ў сьвет свабоды. А культура, паводле Канта, і ёсьць шлях са сьвету прыроды ў сьвет свабоды.
Кант напісаў працу «Крытыка здольнасьці разважаць». Ён сфармуляваў свой катэгарычны імпэратыў: абыходзься зь іншым так, як ты хацеў бы, каб ён абыходзіўся з табой (падобная думка была яшчэ ў Канфуцыя, таксама ў Бібліі сустракаюцца падобныя словы: «І вось усё, што хочаце, каб рабілі вам людзі, тое й вы рабіце ім», Мацьвей 7:12). Кант сьцьвярджае, што гэты закон выходзіць ад Абсалюту, гэта значыць, ён аб'ектыўны, і чалавек мусіць яго засвоіць.
Чалавек — мэта, а ня сродак. У гэтым сэнс маральных законаў.
Кант разьдзяляе культуру й цывілізацыю й кажа, што «мы цывілізаваныя, але маральна недасканалыя». Ідэі маральнасьці ўласьцівыя культуры, цывілізацыя — толькі падабенства гэтае ідэі.
Філязофія
рэдагавацьМаральнае вучэньне й праблема рэлігіі
рэдагавацьБог — «абсалютна неабходная існасьць». Шчыра верыць у Бога — значыць быць добрым і ўвогуле па-сапраўднаму маральным. У філязофіі Канта маральнае злучана з ідэяй боскага. Царква, паводле ідэалу веры, ёсьць усеагульнае й неабходнае маральнае злучэньне ўсіх людзей і ўяўляе сабой царства Божае на зямлі. Імкненьне ж да дамінаваньня маральнага сьветапарадку ў зямным і пачуцьцёвым жыцьці, ёсьць найвышэйшае дабро.
Уяўная мараль — тая, якая заснаваная на прынцыпах карыснасьці, прыемнасьці, інстынкту, зьнешнім аўтарытэце й рознага кшталту пачуцьцяў.
Пра наяўнасьць у чалавека маральных пачуцьцяў ці дастойнасьцяў можна судзіць па тым, як чалавек свае асабістыя інтарэсы ці ўвесь дастатак жыцьця падпарадкоўвае маральнаму абавязку — патрабаваньням сумленьня.
Абавязак
рэдагавацьЧалавек, які імкнецца да дабрачыннасьці, меў душы пэўны прарыў, волю, якая штурхае яго да добрых справаў. Гэта чыстая, добрая воля. Яна разумная, бо мае ў сабе здольнасьць дзейнічаць згодна ўяўленьня аб тым, як ўсе мусіць быць, — то бок аб законе правільнасьці. Чалавек выяўляе сваё стаўленьня да закону праз ступень павагі. Павага, як пачуцьцё ўласьцівае чалавеку, цалкам залежыць ад розуму й можа быць выказанае ў форме жаху ці схільнасьці. Неабходнасьць дзеяньня праз павагу да маральнага закону ёсьць абавязак.
Абавязак выказвае альбо пэўныя схільнасьці індывіда, якія альбо прыемныя, выгодныя, альбо адлюстроўваюць маральныя ўяўленьні, няхай нават і супярэчлівыя эмпірічным інтарэсам індывіда.
Публікацыі Канта
рэдагавацьНекаторыя публікацыі Канта:
- 1755 Allgemeine Naturgeschichte und Theorie Des Himmels (Агульная гісторыя прыроды й тэорыя нябёсаў)
- 1763 Der einzig mögliche Beweisgrund zu einer Demonstration des Daseins Gottes (Адзіны магчымы ґрунт для доказу дэманстрацыі існаваньня Бога)
- 1764 Beobachtungen über das Gefühl des Schönen und Erhabenen (Назіраньні што да адчуваньня прыгожага й ўзьнёсьляга)
- 1781 Kritik der reinen Vernunft (Крытыка чыстага розуму)
- 1783 Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung? (Адказ на пытаньне: што такое Асьвета?)
- 1783 Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik (Пралегомэны да будучае мэтафізыкі. Бел. пер. Л.Баршчэўскага, 2006)
- 1784 Idee zu einer allgemeinen Geschichte in weltbürgerlicher Absicht (Ідэя да супольнае гісторыі з касмпаліцкім намерам)
- 1785 Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (Падмурак да мэтафізыкі маралі)
- 1786 Metaphysische Anfangsgründe der Naturwissenschaft (Мэтафізычныя асновы прыродазнаўчых навук)
- 1788 Kritik der praktischen Vernunft (Крытыка практычнага розуму)
- 1790 Kritik der Urteilskraft (Крытыка разумовых здольнасьцяў)
- 1793 Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft (Рэлігія ў межах голяга розуму)
- 1795 Zum ewigen Frieden (Да вечнага міру)
- 1797 Metaphysik der Sitten (Мэтафізыка маралі)
- 1798 Anthropologie in pragmatischer Hinsicht (Антрапалёгія з прагматычнага гледзішча)
- 1798 Der Streit der Fakultäten (Сутыкненьне здольнасьцяў)
- 1803 Über Pädagogik (Пра пэдагогіку)
- 1804 Opus Postumum
Беларускія пераклады
рэдагаваць- Адказ на пытанне: што такое Асвета? / Перакл. Я. Бяласіна, 1997;
- Пралегомены да любой будучай філасофіі: Трактат / Перакл. Л. Баршчэўскі, 2006
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Immanuel Kant // Матэматычная генеалогія (анг.) — 1997.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Імануіл Кант // Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік / Уклад. Дубянецкі Э. — Менск: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6. с. 154-155.