DOS

DOS (па-ангельску: Disk Operating System — дыскавая апэрацыйная сыстэма) — сямейства апэрацыйных сыстэмаў для пэрсанальных кампутараў, арыентаваных на выкарыстаньне дыскавых назапашвальнікаў інфармацыі, такіх як цьвёрды дыск або дыскета^[1]. Любая дыскавая АС падтрымлівае адну або некалькі файлавых сыстэмаў для арганізацыі захоўваньня, чытаньня і запісу інфармацыі з назапашвальнікаў. Сучасныя графічныя АС, такія як Windows або Linux, таксама трапляюць пад гэтае паняцьце. У выпадку бяздыскавай загрузкі апэрацыйная сыстэма ўсё адно працуе зь сеткавымі назапашвальнікамі^[2].

Першыя кампутары ня мелі дыскавых назапашвальнікаў, і кіраваліся бяздыскавымі АС^[3]. Галоўным недахопам пры працы зь імі была неабходнасьць загрузкі карыстальніцкіх праграмаў з стужкі, пэрфакарт, клавіятуры, усталяваньнем перамычак. Са зьяўленьнем дыскавых назапашвальнікаў (магнітнага тыпу) спатрэбілася распрацаваць падпраграмы кіраваньня імі. Дыскавая апэрацыйная сыстэма ўяўляе сабою аб’яднаньне АС і дыскавага інтэрфэйсу^[4].

Акрамя доступу да дыскаў, ДАС прадстаўляе карыстальніку і звычайныя сыстэмныя функцыі, такія як увод і вывад на кансоль/клявіятуру, парты, апэрацыі з памяцьцю, працэсамі. Існавалі апэрацыйныя сыстэмы з такой назвай для вялікіх ЭВМ вытворчасьці IBM і іх клонаў у 1960—1980-х гадах. З прычыны шырокага распаўсюду адназадачнай тэкставай MS-DOS і яе канкурэнтаў на пэрсанальных кампутарах паняцьце «DOS» звычайна ўжывалі толькі ў гэтым сэнсе^[5].

DOS для IBM PC-сумяшчальных кампутараў

DOS зьяўляецца адназадачнай апэрацыйнай сыстэмаю^[6]. Пасьля запуску кіраваньне перадаецца дастасоўнай праграме, якая атрымлівае ў сваё распараджэньне ўсе рэсурсы кампутара і можа ажыцьцяўляць увод-вывад з дапамогаю як функцый, якія прадстаўляюцца апэрацыйнай сыстэмаю, так і функцый базавай сыстэмы ўводу-вываду (BIOS), а таксама працаваць з прыладамі напрамую.

DOS мае кансольную сыстэму ўводу-вываду і падтрымлівае тры стандартныя струмені: stdin, stdout і stderr.

DOS — 16-бітная апэрацыйная сыстэма, якая працуе ў рэальным рэжыме працэсара, таму для пашырэньня магчымасьцяў і пераадоленьня абмежаваньняў рэальнага рэжыму былі створаныя так званыя пашыральнікі DOS. Яны запускаюць праграмы ў абароненым 32-бітным рэжыме і эмулююць крынічныя сэрвісы апэрацыйнай сыстэмы. Звычайна яны падтрымліваюць стандарт DOS Protected Mode Interface (DPMI). Самы вядомы і шырока выкарыстоўваны (у кампутарных гульнях) пашыральнік — DOS/4GW.

Існуе некалькі галінаў DOS для ПК. Усе яны падобныя па наборах каманд і базавай функцыянальнасьці, але адрозьніваюцца прадукцыйнасьцю, стабільнасьцю працы і дадатковымі функцыямі.

АДАС — савецкі клон для ПК Іскра-1030.
Альфа-ДАС — савецкі клон для ПК ЕС-1840.
ЯНУС — савецкі клон для для ПК ЕС-1840.
DR-DOS (Novell DOS, Caldera DR-DOS, OpenDOS) — выдадзена Digital Research у 1991 годзе, перакуплена кампаніяй Novell у 1993 годзе, потым кампаніяй Caldera.
FreeDOS — выдадзена ў 1994 годзе. Вольная DOS, пачаткова мела назву PD-DOS.
FreeDOS-32 — вольная 32-бітная DOS. Не патрабуе пашыральнікаў для запуску 32-бітных праграмаў.
LZ-DOS — рэпак MS-DOS 7.1 — зь ядра сыстэмы выдалены малюнак зь вітаньнем Windows, файлы IO.SYS і COMMAND.COM сьціснуты. Маецца магчымасьць запуску Windows 3.1. У цэлым сыстэма зроблена больш сумяшчальнай і аптымізавана так, каб займаць мінімальны аб’ём дыскавай прасторы^[7].
MS-DOS — выдадзена кампаніяй Microsoft у 1981 годзе.
Paragon DOS Pro (першапачатковая назва — PT$-DOS). Галіна PTS-DOS, выдадзеная кампаніяй Paragon Software пасьля таго, як яе заснавальнікі, уключаючы вядучага распрацоўшчыка PTS-DOS, сыйшлі з «Фізтэх-Софт», заснаваўшы ўласную кампанію. Апошнія вэрсіі гэтай галіны зьмяшчаюць падтрымку FAT32.
PC DOS — выдадзена кампаніяй IBM у 1981 годзе.
PTS-DOS — выдадзена кампаніяй «Фізтэх-Софт» у 1991 годзе ці раней.
QDOS (Quick and Dirty Operating System) — клон CP/M, створаны ў 1980 кампаніяй Seattle Computer Products (SCP) для новых працэсараў Intel 808x, быў куплены Microsoft за 50 тыс. даляраў і стаў MS-DOS/PC-DOS.
ROM-DOS^[8] — АС ад Datalight для ўбудаваных сыстэмаў.

DOS для іншых плятформаў

ANDOS, MK-DOS, CSI-DOS — АС для БК-0010, PDP-11 (падрабязьней: Апэрацыйныя сыстэмы БК-0010/11).
MSX-DOS — для кампутараў MSX.
Atari TOS — Atari.
Apple DOS — Apple II.
C-DOS, TR-DOS, iS-DOS — ZX Spectrum.
DOS 360 — IBM/360.
DOS ES — сэрыя ES.
Спрайт-ОС — кампутары «Агат»

Дыстрыбутывы DOS

Зьяўленьне FreeDOS, а таксама разьвіцьцё вольнага праграмнага забесьпячэньня і асабліва DJGPP, прывяло да зьяўленьня цалкам вольнага дыстрыбутыва DOS GNU/DOS. У яго склад уваходзяць папулярныя GNU-дастасункі, такія як vim (тэкставы рэдактар), Arachne (вэб-браўзэр, паштовы кліент і файлавы мэнэджар), OpenGEM (графічны інтэрфэйс), розныя сродкі распрацоўкі праграмнага забесьпячэньня для DOS. Яго аб’ём складае больш за 70 Мб двайковых праграмаў, а таксама больш за 200 Мб двайковых праграмаў і іх зыходнікаў. GNU/DOS можа спатрэбіцца карыстальнікам старых кампутараў, якія жадаюць карыстацца самымі сучаснымі вэрсіямі праграмаў, а таксама распрацоўшчыкам, якім неабходна поўнае кіраваньне абсталяваньнем кампутара.

Эмулятары DOS для ПК

DOSBox
DOSEMU (з падтрымкай віртуалізацыі)

Плюсы і мінусы DOS

Практычна ўсе згаданыя DOS зьяўляюцца адназадачнымі 16-разраднымі сыстэмамі з маналітным ядром і тэкставым уводам-вывадам. Графічныя абалонкі адсутнічаюць, але некаторыя маюць тэкставыя псэўдаграфічныя (Dos shell і падобныя). Доступ да хуткіх графічных працэдураў у DOS звычайна адсутнічае, так што распрацоўшчыкі праграмаў, дзе час мае крытычнае значэньне (гульні, вытворчае праграмнае забесьпячэньне…) выкарыстоўвалі сыстэму як просты загрузчык, зьвяртаючыся да рэсурсаў кампутара праз працэдуры BIOS, парты, чытаючы і запісваючы відэапамяць наўпрост.

Перавагамі сямейства DOS зьяўляліся:

Малая патрэба ў апэратыўнай памяці.
Прастата прылады і суправаджэньня.
Малы час устаноўкі/пераўсталёўкі.
Лёгкасьць доступу да нізкаўзроўневых рэсурсаў.

Недахопы:

Нерээнтэрабэльнасьць DOS, якая абцяжарвала стварэньне рэзыдэнтных праграмаў.
Адсутнасьць падтрымкі Plug and Play.
Адсутнасьць убудаваных файлавых мэнэджараў, графічных абалонак.
Худасьць сыстэмных бібліятэкаў.

Глядзіце таксама

Сьпіс камандаў DOS

Крыніцы

^ http://marklv.narod.ru/book/urok2.htm
^ Evgeny S. Borisov Бездисковые станции и терминалы. mechanoid.kiev.ua. Праверана 2017-12-08 г.
^ Дисковые операционные системы — allRefs.net Праверана 2017-12-08 г.
^ Первые дисковые операционные системы. 5informatika.net. Праверана 2017-12-08 г.
^ Введение в операционную систему MS-DOS. www.edu.yar.ru. Праверана 2017-12-08 г.
^ Современные операционные системы основные возможности и отличия — реферат по информатике. Docus.me. Праверана 2017-12-08 г.
^ Афіцыйны сайт LZ-DOS v7.1
^ https://web.archive.org/web/20100106033328/http://www.datalight.com/products/romdos/

Вонкавыя спасылкі

Агляд каманд і драйвэраў MS-DOS 6.2 — разгорнуты артыкул на CIT-Forum

[1] ttp://marklv.narod.ru/book/urok2.htm

[2] Evgeny S. Borisov Бездисковые станции и терминалы. mechanoid.kiev.ua. Праверана 2017-12-08 г.

[3] Дисковые операционные системы — allRefs.net Праверана 2017-12-08 г.

[4] Первые дисковые операционные системы. 5informatika.net. Праверана 2017-12-08 г.

[5] Введение в операционную систему MS-DOS. www.edu.yar.ru. Праверана 2017-12-08 г.

[6] Современные операционные системы основные возможности и отличия — реферат по информатике. Docus.me. Праверана 2017-12-08 г.

[7] Афіцыйны сайт LZ-DOS v7.1

[8] ttps://web.archive.org/web/20100106033328/http://www.datalight.com/products/romdos/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]