Вікіпэдыя

ZX Spectrum

ZX Spectrum — 8-разрадны[2] дамашні кампутар, створаны ангельскай кампаніяй Sinclair Research на аснове мікрапрацэсару Z80 фірмы «Zilog». У працэсе распрацоўкі кампутар называўся «ZX81 Colour» і «ZX82»[3], назва «ZX Spectrum» мела падкрэсьліць адно з галоўных адрозьненьняў ад ягонага папярэдніка ZX81 — каляровае адлюстраваньне. Прыхільнікі гэтага кампутара часта называюць яго «Спэкі» (анг. Speccy).

ZX Spectrum
Тып хатні кампутар
Распрацоўнік Sinclair Research Ltd
Вытворца Timex Corporation
Пакаленьне 8-разрадны
Дата выхаду 23 красавіка 1982
Сканчэньне падтрымкі 1992[1]
Прададзена 5 млн
Апэрацыйная сыстэма Sinclair BASIC
Цэнтральны працэсар Z80 @ 3,5 МГц
Аб’ём памяці 16 КБ / 48 КБ / 128 КБ
Зьменны носьбіт аўдыёкасэта, дыскета
Папярэднік ZX81
Наступнік QL
ZX Spectrum у Вікісховішчы

На пачатку 1980-х «ZX Spectrum» быў адным з найпапулярнейшых кампутараў у Эўропе, а ягоныя шматлікія клоны на пачатку 1990-х займелі шырокі распаўсюд на тэрыторыі былога СССР/СНД. Дзякуючы невысокаму кошту за першыя 17 месяцаў было прададзена больш за мільён гэтых машынаў. Нізкі кошт быў абумоўлены шэрагам фактараў: выкарыстаньнем тэхналёгіі ULA (Uncommitted Logic Array), з дапамогаю якой большая частка схемы зьмяшчалася ў адным чыпе; нізкімі тэхнічнымі і карыстальніцкімі характарыстыкамі ў параўнаньні з больш дарагімі кампутарамі; выкарыстаньнем бытавога тэлевізара ў якасьці манітору і магнітафону ў якасьці зьнешняга накапляльніка[4].

У 1980-х асноўным канкурэнтам ZX Spectrum на эўрапейскім рынку быў Commodore 64. Іншымі значнымі супернікамі былі 8-бітныя Atari, BBC Micro, Amstrad CPC і ў некаторых краінах MSX.

Тэхнічныя характарыстыкі

рэдагаваць

«Sinclair ZX Spectrum» быў прэзэнтаваны ў красавіку 1982 году ў двух варыянтах — з 16 і 48 КБ апэратыўнай памяці[5].

 
Плата ZX Spectrum 48

«ZX Spectrum 48» меў 16 КБ ПЧД, куды быў прашыты дыялект мовы праграмаваньня BASIC, гэтак званы Sinclair BASIC[6]. Гэтая ж праграма ПЧД забясьпечвала базавы ўвод-вывад і карыстальніцкі інтэрфэйс. Сыстэмнымі працэдурамі (напрыклад, друкам на экран) можна было скарыстацца з машыннага коду, выклікаўшы іх па абсалютных адрэсах[7]. Архітэктары кампутара прынялі палітыку не зьмяняць праграму ПЧД, нягледзячы на наяўнасьць у ёй памылак[8][9]. Разьмяшчэньне такой «апэрацыйнае сыстэмы» і мовы праграмаваньня ў пастаяннай памяці забясьпечвала перазагрузку кампутара за некалькі сэкундаў, улучна з тэставаньнем ПАД і, што істотна, зьмяншала памер праграмаў (праграмоўца мог выкарыстоўваць «стандартныя» працэдуры ПЧД, не выдаткоўваючы даступную апэратыўную памяць і не губляючы пры гэтым сумяшчальнасьць)[10].

Першая мадэль «ZX Spectrum» мела недарагую ў вырабе клявіятуру, якая складалася з 40 гумовых клявішаў[5]. Ейнай характэрнай адметнасьцю была шматфункцыянальнасьць: альфабэтна-лічбавыя клявішы мелі да сямі значэньняў у розных рэжымах. Пры гэтым рэжым уводу адлюстроўваўся з дапамогаю курсору. Такімі рэжымамі былі:

  • L — для ўводу малых літараў;
  • C — для ўводу вялікіх;
  • K — для ўводу асноўных ключавых словаў BASIC;
  • E — для ўводу дадатковых ключавых словаў і апэратараў;
  • G — для ўводу псэўдаграфічных, кіраўнічых сымбаляў і сымбаляў, вызначаных карыстальнікам.

Рэжым пераключаўся як аўтаматычна, так і з дапамогаю кіраўнічых клявішаў Caps Shift і Symbol Shift. Напрыклад, у пачатку набору BASIC чакае нумар радку або каманду, таму курсор знаходзіцца ў рэжыме K. Аднаразовае націсканьне клявішы G у гэтым рэжыме спрычыніць аўтаматычны ўвод апэратара GO TO. Пасьля гэтага курсор пераходзіць у рэжым L і дазваляе набіраць лік, імя зьменнай альбо матэматычны выраз (у тым ліку з дапамогаю рэжыму Е)[11]. Пазьнейшыя мадэлі (пачынаючы ад ZX Spectrum 128) дазвалялі ў якасьці альтэрнатывы набіраць каманды мовы па літарах[12].

 
Здымак экрану, які паказвае ўсе 15 магчымых колераў: 8 розных колераў з двума ўзроўнямі яркасьці, чорны колер аднолькавы пры абодвух узроўнях.

Ня менш характэрным быў адзіны графічны рэжым кампутара пры адсутнасьці тэкставага. Колеры (8 колераў і два ўзроўні яркасьці плюс атрыбут мігценьня) і ўласна графіка захоўваліся ў розных месцах памяці[13]. Пры гэтым, хоць графічнае разьдзяленьне складала 256×192 пунктаў, колеравыя атрыбуты задаваліся па знакамесцах. Кожнае знакамесца памерам 8×8 піксэлаў магло мець толькі два прыпісныя яму колеры (гэтак званыя колеры «атраманту» і «паперы» ў Sinclair BASIC) і па адным атрыбуце яркасьці і мігценьня[14]. Такім чынам, вобласьць 8×8 піксэлаў кадавалася 9 байтамі ПАД (8 байтаў — пабітавы малюнак, 1 байт — атрыбуты колеру: 3 біты — колер знаку, 3 біты — колер фону, 1 біт яркасьці і 1 біт мігценьня знакамесца). Такая арганізацыя выклікала пэўныя праблемы пры стварэньні кампутарнае графікі[15]. Зь іншага боку, малы аб’ём экраннае памяці (каля 7 КБ) дазваляў хутчэй перамалёўваць экран і павялічыць дзелю ПАД для выкарыстаньня «ўласна праграмай»[15], што было істотным для кампутарных гульняў. Акрамя таго, асаблівая арганізацыя графічнага рэжыму дазваляла значна аптымізаваць вывад тэксту пры адсутнасьці тэкставага рэжыму[16].

Першыя мадэлі ZX Spectrum мелі аднабітны выхад гуку праз убудаваны дынамік[17]. Прайграваньне музыкі, асабліва шматгалоснае, патрабавала выкарыстаньня амаль усяго часу працэсару, бо гук цалкам генэраваўся праграмна[18]. У мадэлі ZX Spectrum 128 была дададзеная мікрасхема гукагенэратару AY-3-8912, што дазваляла прайграваць трохканальны гук без вялікіх выдаткаў працэсарнага часу[19][20]. Падключэньне гэтае мікрасхемы было магчымае і для мадэляў з аб’ёмам памяці 48 КБ[21][22][23].

Мадэлі

рэдагаваць
 
ZX Spectrum+ (1984)
 
ZX Spectrum 128K (1986)

Sinclair Research

рэдагаваць

Арыгінальныя мадэлі «ZX Spectrum», выпушчаныя «Sinclair Research»:

  • ZX Spectrum 16K/48K (1982)
  • ZX Spectrum+ (1984)
  • ZX Spectrum 128 (1986)

Апаратную частку ZX Spectrum 16K/48K распрацаваў Рычард Альтвасэр з «Sinclair Research», корпус машыны быў створаны прамысловым дызайнэрам Рыкам Дыкінсанам[8]. Праграмнае забесьпячэньне для новага кампутара распрацаваў Стыў Вікерс па кантракце з кампаніяй «Nine Tiles Ltd», у якой быў створаны «Sinclair BASIC»[6]. Мадэль мела гумовыя клявішы, мініятурны корпус і характэрны лягатып у выглядзе спэктру[5]. Кампутар быў выпушчаны на рынак у 1982 року па кошце ў 125 фунтаў за мадэль з 16 КБ ПАД і 175 фунтаў — за мадэль з 48 КБ; гэтыя цэны пазьней былі зьніжаныя да £99,95 і £129,95 адпаведна[8]. Уласьнікі мадэлі з 16 КБ памяці маглі набыць абнаўленьне на 32 КБ; для абнаўленьня карыстальнікі маглі даслаць свой «Spectrum» у «Sinclair Research» па пошце[5][24]. Староньнія фірмы таксама прапаноўвалі ПАД-модуль на 32 КБ, які падключаўся ў порт пашырэньня[25][26].

З чэрвеня 1984 року распрацоўнікі рыхтавалі ZX Spectrum+, які выйшаў у кастрычніку таго ж року[8]. Гэта быў «Spectrum» з 48 КБ ПАД, абноўленым корпусам і клявіятурай; на корпусе зьявілася кнопка скіду[27]. Даволі хутка новая мадэль стала прадавацца ўдвая лепей за папярэднюю[28]; тым ня меней, некаторыя прадаўцы паведамлялі пра высокі адсотак паломак[29].

«Sinclair Research» распрацоўвала ZX Spectrum 128 супольна са сваім гішпанскім дыстрыб’ютарам «Investrónica»[30]. «Investrónica» дапамогла адаптаваць «ZX Spectrum+» да гішпанскага рынку пасьля таго, як гішпанскі ўрад абклаў асобным падаткам усе кампутары з памяцьцю 64 КБ і меней, якія не падтрымліваюць гішпанскую мову[31]. Новая мадэль зьмяшчала 128 КБ ПАД, трохканальны гук праз AY-3-8912, сумяшчальнасьць зь MIDI, порт RS-232, RGB-выхад на манітор, а таксама 32 КБ ПЧД з палепшаным Бэйсік-рэдактарам[19]. Машына была ўпершыню прэзэнтаваная і выпушчаная ў продаж у верасьні 1985 року ў Гішпаніі[30]. У Вялікабрытаніі пачатак продажу быў адкладзены да лютага 1986 з-за вялікае колькасьці нераспрададзеных «Spectrum+»; пачатковы кошт «ZX Spectrum 128» быў устаноўлены ў £179,95[8].

Працэсар Z80 мае 16-разрадную шыну адрасу, таму можа адрасаваць наўпрост толькі 64 КБ памяці. Дзеля доступу да дадатковых 80 КБ ПАД ужывалася тэхніка пераключэньня банкаў памяці, такім чынам апэратыўная памяць была дасяжная ў выглядзе васьмі старонак, падключаных у верхнюю частку адраснае прасторы. Падобным чынам выконвалася пераключэньне між новымі 16 КБ ПЧД і арыгінальнымі 16 КБ ПЧД у ніжняй частцы адраснае прасторы[20].

Дзеля выкарыстаньня новых гукавых магчымасьцяў у «Sinclair BASIC» зьявілася інструкцыя PLAY, дзеля пераключэньня ў рэжым «Spectrum 48K» — SPECTRUM[19]. Новыя інструкцыі занялі месца двух існуючых «сымбалеў, вызначаных карыстальнікам»[32], што выклікала праблемы сумяшчальнасьці з некаторымі старымі BASIC-праграмамі.

Amstrad

рэдагаваць
 
ZX Spectrum +2 (1986)
 
ZX Spectrum +3 (1987)
 
ZX Spectrum +2A

Мадэлі «ZX Spectrum», выпушчаныя кампаніяй «Amstrad» пасьля перадачы правоў на ўсю лінейку машынаў:

  • ZX Spectrum +2 (1986)
  • ZX Spectrum +3 (1987)
  • ZX Spectrum +2A / +2B (1987)

У 1986 року, неўзабаве пасьля набыцьця брэнду «Sinclair» і правоў на ўсю лінейку «Spectrum»[33], кампанія «Amstrad» выпусьціла ZX Spectrum +2. Машына мела шэры корпус са спружыннай клявіятурай, двума партамі джойстыкаў, а таксама ўбудаваным касэтным магнітафонам, менаваным «Datacorder» (як у «Amstrad CPC 464»), аднак у астатнім машына была цалкам ідэнтычная «ZX Spectrum 128». Цана вытворчасьці была зьніжаная, у выніку чаго раздробавыя цэны зьнізіліся да £139-£149.

Новая клявіятура ня мела надпісаў з ключавымі словамі BASIC, за выняткам LOAD, CODE і RUN, якія былі патрэбныя для запуску праграмаў. Аднак гэта не зьяўлялася вялікай праблемай, паколькі ў «+2» прысутнічала сыстэма мэню, падобнага да «ZX Spectrum 128», дзе можна было пераключацца між старым BASIC 48K і BASIC 128K з наборам ключавых словаў палітарна[34].

ZX Spectrum +3 выглядаў падобна да мадэлі «+2», аднак замест магнітафону меў прывад 3-цалявых гнуткіх дыскаў (як у «Amstrad CPC 6128»); корпус был чорнага колеру. Мадэль была выпушчаная ў 1987 року з пачатковым коштам у £249, які пазьней упаў да £199[35][36]. Гэта быў першы «Spectrum», здольны запускаць апэрацыйную сыстэму CP/M без дадатковага абсталяваньня[37].

Ня выйшлі на рынак

рэдагаваць

У 1983 року Мартын Брэнэн распрацоўваў у Sinclair Research гульнявую прыстаўку LC3 (Low Cost Colour Computer), рэалізаваную ўсяго на дзьвюх мікрасхемах, з гульнямі на катрыджах. Стыў Бэры распрацоўваў для LC3 шматзадачную апэрацыйную сыстэму з аконным графічным інтэрфэйсам. Пасьля перанакіраваньня высілкаў на Sinclair QL праект быў спынены ў лістападзе 1983[38].

У сярэдзіне 1980-х Sinclair Research распрацоўвала праект Loki[39] ў якасьці нашмат таньнейшага (каля £200) канкурэнта кампутара Amiga. Плянавалася, што Loki будзе працаваць на Z80H з частасьцю 7 МГц і мець ня меней як 128 КБ ПАД. Для гуку і відэа выкарыстоўваліся дзьве спэцыялізаваныя мікрасхемы. Праект быў зачынены ў 1986 року пасьля ўгоды з Amstrad.

Вытворныя і клёны

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Клёны ZX Spectrum
 
Timex Sinclair 2068
 
SAM Coupé

«Sinclair» ліцэнзавала «Spectrum» амэрыканскай кампаніі «Timex». Яе мадэлі, пароджаныя ад «Spectrum»:

  • Timex Sinclair 2068 (TS2068) — значна болей складаная машына: дадаўся порт катрыджа, гукавы чып AY-3-8912, а таксама палепшаная ULA зь некалькімі графічнымі рэжымамі. Мадэль прадавалася збольшага ў ЗША, хоць амаль ідэнтычныя вэрсіі распаўсюджваліся ў Партугаліі і Польшчы пад назвамі «Timex Computer 2068» (TC2068) і «Unipolbrit Komputer 2086» (UK2086).
  • Timex Computer 2048 — з палепшанай ULA, якая дазваляла пераключацца ў іншыя графічныя рэжымы; прадавалася толькі ў Партугаліі.
  • Timex Sinclair 2048 — вэрсія TS2068 з 16 КБ ПАД; ня выйшла на рынок.

Напрыканцы 1989 году ў Вялікабрытаніі кампанія «Miles Gordon Technology» (вытворца пэрыфэрыі) выпусьціла кампутар «SAM Coupé» ў якасьці патэнцыйнага спадчыньніка «Spectrum», сумяшчальную зь ім. Аднак на той час ужо выйшлі на рынак «Commodore Amiga» і «Atari ST».

Дзякуючы таніне і прастэчы канструкцыі шырокі распаўсюд займелі «неафіцыйныя» клёны «Spectrum» на тэрыторыі былога СССР адразу пасьля падзеньня «жалезнае заслоны». Дзясяткі варыянтаў кампутара выпускаліся на прадпрыемствах і зьбіраліся радыёаматарамі. Неліцэнзійныя клёны выпускаліся таксама ў Польшчы, Усходняй Нямеччыне, Румыніі, Чэхаславаччыне, Аргентыне, Бразыліі і шэрагу іншых краін.

Дадатковыя зьвесткі

рэдагаваць

Крыніцы і заўвагі

рэдагаваць
  1. ^ How the Spectrum began a revolution (анг.) BBC News. Бі-Бі-Сі (23 красавіка 2007). Праверана 1 жніўня 2017 г. Архіўная копія ад 23 жніўня 2011 г.
  2. ^ Справочное пособие по процессору Z80(недаступная спасылка) — Минск, УКИК «Центр», 1991 г.
  3. ^ specLOGO02 і specModel01 у фотаархіве Рыка Дыкінсана
  4. ^ Vickers, Steven and Bradbeer, Robin. 6. Using the cassette recorder // Sinclair ZX Spectrum: Introduction. — Sinclair Research Ltd, 1982. — 21 с.
  5. ^ а б в г Owen, Chris ZX Spectrum 16K/48K (анг.) Planet Sinclair Праверана 2009-03-23 г. Архіўная копія ад 2011-08-23 г.
  6. ^ а б Andrew Owen. Sinclair BASIC History (анг.) Архіўная копія ад 2011-08-23 г.
  7. ^ Machine Code // Sinclair User. — 1986. — № 47.
  8. ^ а б в г д Ian Adamson, Richard Kennedy. The Spectrum of Success // Sinclair and the "Sunrise" Technology: The Deconstruction of a Myth. — Penguin Books Ltd, 1986. — ISBN 0140087745
  9. ^ Шэраг памылак прыведзены ў тэксьце The Complete Spectrum ROM Disassembly(недаступная спасылка); у апісаньні Spectrum +4 ROM паведамляецца пра выпраўленьне 14-ці памылак.
  10. ^ Ian Logan, Frank O’Hara. The executive routines // The Complete Spectrum ROM Disassembly. — С. 59.
  11. ^ Steven Vickers. A description of the ZX Spectrum for reference // Sinclair ZX Spectrum BASIC Programming. — Sinclair Research Ltd, 1982.
  12. ^ Launch of the Spectrum 128 in Spain // Sinclair User. — 1985. — № 44.
  13. ^ Steven Vickers. The memory // Sinclair ZX Spectrum BASIC Programming. — Sinclair Research Ltd, 1982.
  14. ^ Steven Vickers. Colours // Sinclair ZX Spectrum BASIC Programming. — Sinclair Research Ltd, 1982.
  15. ^ а б Mike James. An Expert Guide to the Spectrum. — Granada Publishing, 1984. — С. 74—76. — ISBN 0-246-12278-1
  16. ^ Иван Рощин. (2002-12-15) Секреты текстового вывода (рас.). zxdn.narod.ru. Праверана 2009-11-01 г. Архіўная копія ад 2011-08-23 г.
  17. ^ Steven Vickers. BEEP // Sinclair ZX Spectrum BASIC Programming. — Sinclair Research Ltd, 1982.
  18. ^ Евдокимов А., Капульцевич А., Капульцевич И. Глава 10 // Как написать игру на ассемблере для ZX Spectrum. — 1995.
  19. ^ а б в Hands on the 128 // Sinclair User. — 1986. — № 47.
  20. ^ а б Inside the 128 // Sinclair User. — 1986. — № 49.
  21. ^ Ю. Дудник. ZX Spectrum 128K — что это такое? // Радиолюбитель. — Минск: Белорусский Дом печати, 1991. — № 11. — С. 8—9.
  22. ^ Ю. Дудник. ZX Spectrum 128K — что это такое? Ответы на вопросы // Радиолюбитель. — Минск: Белорусский Дом печати, 1992. — № 5. — С. 8.
  23. ^ Г. Шепелев. Особенности подключения AY-3-8910 к «Спектруму» // Радиолюбитель. — Минск: Белорусский Дом печати, 1994. — № 3. — С. 13.
  24. ^ News // Sinclair User. — 1983. — № 14.
  25. ^ Hewson's Helpline // Sinclair User. — 1986. — № 50.
  26. ^ Hardware World // Sinclair User. — 1983. — № 16.
  27. ^ Spectrum+ // Sinclair User. — 1984. — № 33.
  28. ^ Sue Denham. The Secret That Was Spectrum+ // Your Spectrum. — 1984. — № 10.
  29. ^ Owen, Chris ZX Spectrum+ (анг.) Planet Sinclair Праверана 2009-05-09 г. Архіўная копія ад 2011-08-23 г.
  30. ^ а б Your New Spectrum // Your Spectrum. — 1985. — № 21.
  31. ^ David Crookes. Why QWERTY? // Micro Mart.
  32. ^ Spectrum character set // ZX Spectrum+3 Manual. — Amstrad Plc., 1987.
  33. ^ Sir Clive Sinclair & Sinclair Research Ltd (анг.). Sinclair Research Limited. Праверана 2009-05-20 г.
  34. ^ Max Phillips. ZX Spectrum +2 // Your Sinclair. — 1986. — № 11.
  35. ^ It’s here… the Spectrum +3 // Your Sinclair. — 1987. — № 19.
  36. ^ Tech Niche: The Spectrum Family // CRASH. — 1988. — № 50.
  37. ^ CP/M Emancipation // CRASH. — 1988. — № 53.
  38. ^ The Quantum Leap — to where?
  39. ^ SuperSpectrum! Amstrad has Sinclair’s secret weapon — the £200 SuperSpectrum. It’s everything the Amiga should have been
  40. ^ Planet Sinclair
  41. ^ ZX Spectrum +4 Unofficial ROM

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць

  ZX Spectrum — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=ZX_Spectrum&oldid=2388878»