Юрай Янашык
Юра́й Я́нашык (па-славацку: Juraj Jánošík, вымаўляецца ˈjuraj ˈjaːnɔʃiːk, па-польску: Jerzy Janosik, па-вугорску: Jánosik György ; хрышчаны 25 студзеня 1688 — 17 сакавіка 1713) — вядомы славацкі злачынец, герой шматлікіх легендаў і мастацкіх твораў, дзе ягоны вобраз значна міталягізаваны. З XIX стагодзьдзя Янашык стаў сымбалем супраціву прыгнёту ня толькі на поўначы каралеўства Вугоршчына (цяперашняя Славаччына), але таксама й сярод гураляў і палякаў з Падгальля. Падчас антынацысцкага паўстаньня ў Славаччыне імя Янашыка насіла адна з партызанскіх групаў.
Юрай Янашык | |
 | |
| Дата нараджэньня | 25 студзеня 1688 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 17 сакавіка 1713 (25 гадоў) |
| Месца сьмерці | |
| Сайт | jurojanosik.com |
Жыцьцяпіс рэдагаваць
Юрай Янашык нарадзіўся ў вёсцы Церхава пад Габсбурскай манархіяй (цяпер у раёне Жыліна) у сям’і Марціна Янашыка і Ганны Чышнікавай. Ахрышчаны ў касьцёле Найсьвяцейшай Тройцы ў Варыне, хроснымі бацькамі Юрая сталі Якуб Мэр’яд і Барбара Крыштафікава. Меў старэйшую сястру Барбару і малодшых братоў Яна, Марціна і Адама[1].
У пятнаццацігадовым узросьце далучыўся да куруцкіх паўстанцаў. Пасьля паразы пад Трэнчынам быў прызваны ў габсбурскае войска[2]. Увосень 1710, служачы ахоўнікам у Бітчы, дапамог уцячы вязьню Томашу Вугарчыку[3], зь якім яны стварылі бандыцкую ватагу. Пасьля выхаду Вугарчыка Янашык стаў яе аднаасобным правадыром[4]. Банда дзейнічала пераважна ў паўночна-заходняй Вугоршчыне (цяперашняя Славаччына), уздоўж ракі Ваг між Важцам і Віхаднай[5], хоць часам даходзілі нават да Польшчы і Маравіі[2]. Па большай частцы іхнімі ахвярамі станавіліся заможныя купцы. Пад даводзтвам Янашыка банда цьвёрда прытрымлівалася прынцыпу не забіваць сваіх ахвяраў; аднойчы яны дапамаглі выпадкова параненаму сьвятару[5]. Таксама часткова мае пацьверджаньне легенда пра тое, што яны дзяліліся нарабаваным дабром зь бедакамі[5].
Увосені 1712 Янашык быў схоплены, аднак праз пэўны час адпушчаны з грахаўскага маёнтку[6]. Увесну 1713 ізноў арыштаваны ў маёнтку свайго сябра Вугорчыка ў Кленаўцы[7][8]. Паводле легенды, яго схапілі ў карчме Томаша Вугорчыка, калі ён пакаўзнуўся на гарошынах, кінутых яму пад ногі здрадніцай.
Суд над ім адбываўся ў Ліптаўскім Сьвятым Мікулашы 16—17 сакавіка 1713 року. Ён атрымаў сьмяротны вырак, аднак дакладная дата яго выкананьня невядомая. Паводле легенды, якая стала прапагандавацца ў XIX стагодзьдзі, яго падчапілі левым бокам на крук і такім чынам пакінулі паміраць. Гэты спосаб забойства ўжываўся ў дачыненьні да завадатараў ватагаў[5]. Аднак існуюць таксама зьвесткі, што ён быў павешаны[7].
Памяць рэдагаваць
У 1947 року ў Чэхаславаччыне была выдадзеная дзьвюхкронавая манэта з партрэтам Янашыка[9].
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Zuzana Križková, Margaréta Horváthová. Juraj Jánošík: rozprávanie o zbojníckom kapitánovi. — Perfekt, 2004. — 110 с. — ISBN 8080462828
- ^ а б Juraj Jánošík osobnosti.sk | životopisy, diela, tvorba, články, linky
- ^ Kočiš (1986), p. 47 (славацк.)
- ^ Kočiš (1986), p. 50 (славацк.)
- ^ а б в г Odpočíva Jánošík na dne Liptovskej Mary? Aktuality Terchová | terchova-info.sk
- ^ Kočiš (1986), p. 53 (славацк.)
- ^ а б Jaká je pravda o Jánošíkovi a Ilčíkovi? (чэс.). www.ilcik.cz. Праверана 8 студзеня 2009 г.
- ^ Kočiš (1986), p. 56 (славацк.)
- ^ Předpis č. 78/1947 Sb. Vyhláška ministra financí o ražbě a vydání dvoukorun (чэс.) Zákony pro lidi. AION (27.02.2013). Праверана 18 траўня 2013 г.
Літаратура рэдагаваць
- Jozef Kočiš. Neznámy Jánošík. — Martin: Vydavatel´stvo Osveta, 1986.
- Andrej Melicherčík. Juraj Jánošík, hrdina protifeudálného odboja slovenského l´udu. — Martin: 1963.
Вонкавыя спасылкі рэдагаваць
Юрай Янашык — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў