Эрыс (карлікавая плянэта)
136199 Эры́с (па-лацінску: Eris; раней выкарыстоўваліся часавыя назвы: афіцыйнае — 2003 UB313, неафіцыйныя — Ксэ́на, Зэ́на (па-ангельску: Xena) і Лі́ла (па-ангельску: Lilah); сымбаль: .svg){kind=small}
)[5] — карлікавая плянэта, транснэптунавы аб’ект, які, паводле дадзеных астраномаў з Палямарскай абсэрваторыі (Каліфорнія), мае большы памер, чым Плютон, які да 24 жніўня 2006 году лічыўся плянэтай (раней меркавалася, што аб’ект можа быць нават буйней за Мэркурый). Першаадкрывальнікі, а ўсьлед за імі НАСА і некаторыя СМІ абвясьцілі гэты аб’ект дзясятай плянэтай Сонечнай сыстэмы, аднак 24 жніўня 2006 году МАЗ зацьвердзіў азначэньне плянэты, па якім 2003 UB313 не зьяўляецца такой. Аб’ект быў аднесены да разраду «карлікавых плянэт».
 | |
| Гісторыя адкрыцьця | |
|---|---|
| Першаадкрывальнік | Майкл Эдвардз Браўн[d][1], Чэд Трухільё[d][1] і Дэйвід Лінкальн Рабіновіц[d][1] |
| Дата адкрыцьця | 21 кастрычніка 2003[1] |
| Месца адкрыцьця | Палямарская абсэрваторыя[2] |
| Арбітальныя характарыстыкі | |
| Вялікая паўвось | 10 133 759 761 218 м[2] |
| Эксцэнтрысытэт | 0,43883[2] і 0,434655467193 |
| Арбітальны пэрыяд | 557,55 год[2] |
| Нахіл арбіты | 0,77 радыян[2] |
| Даўжыня ўзыходнага вузла | 0,63 радыян[2] |
| Апацэнтар | 14 581 005 261 388 м[2] |
| Пэрыцэнтар | 5 686 663 858 919,1 м[2] |
| Аргумэнт пэрыцэнтру | 2,65 радыян[2] |
| Сярэдняя анамалія | 3,6 радыян[2] |
| Фізычныя характарыстыкі | |
| Дыямэтар | 2326 ± 12 км[3] |
| Маса | 16,6 ± 0,2 Ёг[4] |
| Шчыльнасьць | 2,52 ± 0,07 грамаў на кубічны сантымэтар |
| Пэрыяд вярчэньня вакол сваёй восі | 25,9 ± 7,77 г[2] |
| Альбэда | 0,96 |
| Абсалютная зорная велічыня | −1,1[2] |
| Бачная зорная велічыня | 18,7 |
| Атмасфэра | адсутнічае |
Гэты аб’ект ня варта блытаць зь іншымі буйнымі транснэптунавымі аб’ектамі, у прыватнасьці з Сэднай і 2003 EL61.
Гісторыя адкрыцьця
рэдагавацьПершаадкрывальнікамі гэтага аб’екта сталі Майк Браўн (па-ангельску: Michael E. Brown) з Каліфарнійскага тэхналягічнага інстытуту, Чэд Трухільлё (па-ангельску: Chad Trujillo) з абсэрваторыі Джэміні і Дэйвід Рабіновіч (па-ангельску: David L. Rabinowitz) зь Ельскага ўнівэрсытэту. Аб’ект быў упершыню сфатаграфаваны 21 кастрычніка 2003 г. з дапамогай 48-дзюймовага (122-см) тэлескопа імя Самуэля Ошына (па-ангельску: Samuel Oschin), разьмешчанага ў абсэрваторыі Палямар. Для таго, каб знайсьці аб’ект на гэтых фатаграфіях, спатрэбілася складаная апрацоўка выяваў. Толькі 5 студзеня 2005 году аб’ект быў выяўлены на фатаграфіях. Запатрабавалася яшчэ некалькі месяцаў дасьледаваньняў, каб вызначыць парамэтры арбіты і прыблізны памер аб’екта. Вынікі дасьледаваньняў былі апублікаваныя 27 ліпеня 2005 году.
Уласьцівасьці
рэдагаваць
Цяпер аб’ект знаходзіцца за 97 а. а. (14,5 мільярду кілямэтраў) ад Сонца. Арбіта моцна выцягнутая, максымальная адлегласьць да Сонца складае 97,61 а. а. (14,6023 мільярду км), мінімальнае — 37,808 а. а. (5,65598 мільярду км). Пэрыяд звароту вакол Сонцы складае 557 гадоў, а арбіта нахіленая пад кутом 44,177° да плоскасьці экліптыкі.
Памеры аб’екта вызначыць значна цяжэй. Бачная яркасьць аб’екта прапарцыйная плошчы паверхні, памножанай на альбеда (дзель сонечных прамянёў, адбіваных аб’ектам). Такім чынам, каб разьлічыць дыямэтар, трэба ведаць бачную яркасьць (якую лёгка вымераць) і альбеда (якое невядома). Але 2003 UB313 так яркі, што нават калі альбеда роўна 1, яго дыямэтар павінен быць больш дыямэтра Плютона (2274 км).
Па назіраньнях касьмічнага тэлескопа «Сьпітцэр» у канцы жніўня 2005 [2], дыямэтар аб’екта складаў каля 2700 км.
У лютым 2006 у часопісе Nature апублікаваныя вынікі вымярэньня цеплавыдзяленьня плянэтоіда, зыходзячы зь якіх яго дыямэтар быў вызначаны як 3000±300 км [3]
У красавіку 2006 быў апублікаваны электронны прэпрынт astro-ph/0604245, у якім прадстаўленыя вынікі вымярэньняў дыямэтра й альбеда аб’екта, выкананыя з дапамогай касьмічнага тэлескопа імя Хабла. Апынулася, што дыямэтар Эрыс роўны 2400±100 км (толькі на 6% больш дыямэтар Плютона), а альбеда — 86±7%. Такім чынам, паверхня Эрыса мае больш высокае альбеда, чым паверхня любога іншага аб’екта Сонечнай сыстэмы, за выключэньнем Энцэлада.
Спэктраскапічныя назіраньні паказваюць, што на паверхні аб’екта ляжыць мэтанавы сьнег, чым і тлумачыцца высокае альбеда. Гэтым Эрыс падобны на Плютон і спадарожнік Нэптуна Трытон. Аднак Плютон і Трытон чырванаватыя, а Эрыс шэрага колеру. Невядома, з чым зьвязаная такая розьніца колераў.
Маса Эрыс вызначаная дзякуючы наяўнасьці спадарожніка, яна на 27% больш масы Плютона. Яго шчыльнасьць блізкая па значэньні да шчыльнасьці як Плютона, так і розных астэроідаў пояса Койпэра.
Назва
рэдагаваць
Папярэдняя назва 2003 UB313 было прысвоена аўтаматычна.
У СМІ распаўсюдзілася інфармацыя аб тым, што Майк Браўн прапанаваў назваць гэтую плянэту імем сваёй дачкі — Ліла (па-ангельску: Lilah). Паводле іншых дадзеных, плянэтоід меркавалася назваць Ксэна (Зэна) (па-ангельску: Xena), у гонар галоўнай гераіні сэрыяла «Зэна — каралева ваяроў». Аднак, па словах першаадкрывальнікаў, раней у МАЗ была адпраўлена ня гэтыя назва.
Да пачатку 2006 г. у СМІ і ў астранамічнай грамадзкасьці зацьвердзілася імя Ксэна, якое згадваецца практычна гэтак жа часта, як самы «папулярны» транснэптунавы аб'ект Сэдна.
Назва «Эрыс» (па-лацінску: Eris) у гонар грэцкай багіні разладу было прынята Міжнародным астранамічным зьвязам 13 верасьня 2006[6].
Спадарожнік
рэдагавацьУ плянэты адкрыты спадарожнік Дыcномія ((136199) Eris I Dysnomia), першапачаткова названы S/2005 (2003 UB313). Першаадкрывальнікі далі спадарожніку часавую назву Габрыела (Gabrielle) у гонар спадарожніцы Зэны.
Пэрыяд звароту Дысноміі вакол Эрыс складае прыкладна 16 зямных сутак.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б в г https://web.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/
- ^ а б в г д е ё ж з і к л JPL Small-Body Database
- ^ Sicardy B., Moreno J. L. O., Assafin M., Jehin E., Maury A., Lellouch E., Gil-Hutton R., Lecacheux J., Roques F., Widemann T. et al. Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation (анг.) — 2011.
- ^ http://hubblesite.org/pubinfo/pdf/2007/24/pdf.pdf
- ^ JPL/NASA (2015-04-22) What is a Dwarf Planet?
- ^ [1]