Эльзас-Лятарынгія

Імпэрская зямля Эльзас-Лятарынгія (па-нямецку: Reichsland Elsaß-Lothringen, па-француску: Alsace-Lorraine) — «імпэрская зямля» Нямецкай імпэрыі, што знаходзіцца на тэрыторыі сёньняшняй Усходняй Францыі. Уключала Эльзас і ўсходнюю Лятарынгію, зьвязаныя агульнай гісторыяй.

Эльзас-Лятарынгія па-нямецку: Elsass-Lothringen
← 10 траўня 1871 — 1918 →
Сьцяг Герб
Афіцыйная мова	нямецкая, француская
Сталіца	Страсбург
Плошча  • агульная	14 522 км² км²
Насельніцтва  • агульнае (1910)  • шчыльнасьць	1 874 014 129,3 /км²/км²
Валюта	марка, франк

Дзяржаўны лад

У адрозьненьне ад дзяржаваў ці прускіх правінцыяў, якія ўваходзілі ў склад імпэрыі, Эльзас-Лятарынгія непасрэдна падпарадкоўвалася імпэратару, прадстаўленаму намесьнікам (па-нямецку: Statthalter); у 1871—1879 гадах яго функцыі выконваў обэр-прэзыдэнт (па-нямецку: Oberpräsident). З 1911 году ў Эльзасу-Лятарынгіі зьявіўся ляндтаг, які складаўся зь першай палаты і другой палаты. Да гэтага яго функцыі выконваў зямельны камітэт (па-нямецку: Landesausschuss), якія выбіраўся трыма бэцырктагамі. Выканаўчым органам зьяўлялася міністэрства (Ministerium), на чале якога стаяў дзяржаўны сакратар (Staatssekretär), вышэйшым судовым органам — Вышэйшы зямельны суд Кальмара (Oberlandesgericht Colmar), прадстаўнікоў у Бундэсраце Эльзас-Лятарынгія ня мела, у Райхстаг прамым галасаваньнем абірала 15 чальцоў. Тэрыторыя Эльзасу-Лятарынгіі была падзелена на адміністрацыйныя акругі (па-нямецку: Regierungsbezirk), прадстаўнічыя органы адміністрацыйных акругаў — бэцыркстагі (па-нямецку: Bezirkstag), інтарэсы імпэратара прадстаўлялі ўрадавыя прэзыдэнты (па-нямецку: Regierungspräsident).

Гісторыя

Утварэньне «імпэрскай зямлі»

Лятарынгія плача на плячы Эльзасу. Помнік у Нансі

Пасьля франка-прускай вайны значная частка Лятарынгіі і амаль увесь Эльзас былі перададзены Нямеччыне. У Францыі тады ўзрастаў рэваншысцкі рух у падтрымку аднятых правінцыяў, у гонар Эльзасу і Лятарынгіі ў многіх гарадах краіны называліся вуліцы, у Нансі — старажытнай сталіцы Лятарынгіі, якая засталася ў складзе Францыі — быў адкрыты алегарычны помнік дзьвюм правінцыям.

Супрацьпраўныя і правакацыйныя дзеяньні ваенных колаў Нямеччыны ў стаўленьні да жыхароў эльзаскага гораду Цабэрн (цяпер — Савэрн) (Цабэрнскі інцыдэнт) у 1913 г. прывялі да палітычнай крызы Нямеччыны.

У часы Першай сусьветнай вайны эльзасцы і лятарынгцы адмаўляліся ваяваць у нямецкай арміі, іх дэвізам быў ляканічны выраз: «Бяз нас!». У лістападзе 1918 году была абвешчана Эльзаская Савецкая Рэспубліка, але да канца вайны хаўрусьнікі занялі значную частку Эльзасу і Лятарынгіі. Паводле ўмоваў Вэрсальскай мірнай дамовы, Францыя ў 1918 годзе вярнула сабе гэтыя землі.

Далейшая гісторыя

Пасьля акупацыі Францыі ў 1940 годзе, Эльзас і Лятарынгія зноў перайшлі пад кантроль Нямеччыны. У 1944 годзе яны былі заняты саюзнымі войскамі, і пасьля вайны афіцыйна вернуты Францыі. На тэрыторыі Эльзасу і Лятарынгіі сёньня знаходзяцца францускія дэпартамэнты Верхні Райн, Ніжні Райн і Мазэль.

Гарады

• Страсбург (па-француску: Strasbourg, па-нямецку: Straßburg).
• Мэц (па-француску: Metz, па-нямецку: Metz).
• Кальмар (па-француску: Colmar, па-нямецку: Colmar, радзей Kolmar).

Літаратура

• Baumann, Ansbert. « Die Erfindung des Grenzlandes Elsass-Lothringen », in: Burkhard Olschowsky (ed.), Geteilte Regionen — geteilte Geschichtskulturen? Muster der europäischen Identitätsbildung im europäischen Vergleich, Munich: Oldenbourg 2013, ISBN 978-3-486-71210-0, S. 163–183.
• Höpel, Thomas: The French-German Borderlands: Borderlands and Nation-Building in the 19th and 20th Centuries, European History Online, Mainz: Institute of European History, 2010, retrieved: December 17, 2012.
• Putnam, Ruth. Alsace and Lorraine from Cæsar to Kaiser, 58 B.C.–1871 A.D. New York: G.P. Putnam's Sons, 1915.
• Roth, François. Alsace-Lorraine, De 1870 À Nos Jours: Histoire d'un "pays perdu". Nancy: Place Stanislas, 2010. ISBN 978-2-35578-050-9.