Хрысьціянская царква

Царква (па-грэцку: Ἐκκλησία, літаральна — Збор ці пакліканы) — у хрысьціянскім сэнсе супольнасьць людзей, якія вызнаюць Ісуса Хрыста Богам і Збаўцам ад рабства д’ябла й граху.

Агульная характарыстыка

Усьлед за св. Паўлам хрысьціяне лічаць Царкву «Целам Езуса Хрыста», у прыватнасьці праз сакрамэнт прычашчэньня Цела й Крыві Пана — сакрамэнт яднаньня вернікаў з Хрыстом.

Разьдзел хрысьціянскай тэалёгіі, які распрацоўвае вучэньне аб Царкве, называецца эклезіялёгіяй. Хрысьціянская тэалёгія разглядае Царкву ў адзінстве зямнога (бачнага) і нябеснага (нябачнага). Пад зямной Царквой разумеюць усіх хрысьціян, якія жывуць на зямлі, а таксама герархічную структуру царквы. Галавой Нябеснай Царквы зьяўляецца Езус Хрыстус, як яе заснавальнік, у яе ўваходзяць таксама сьвятыя хрысьціяне, якія адышлі да вечнай асалоды, анёлы й Дзева Марыя.

Царква лічыцца хрысьціянамі самым важным і неабходным інстытутам хрысьціянства. Згодна з вучэньнем Кіпрыяна, выратаваньне душы па-за царквой лічыцца немагчымым (па-лацінску: Extra Ecclesіam nulla salus — па-за царквой выратаваньня няма). У гэтым асьпекце Касьцёл становіцца аб’ектам хрысьціянскай веры, у прыватнасьці Нікейскі сымбаль веры, які вызнаюць Каталіцкая, Праваслаўная й большасьць пратэстанцкіх Цэркваў, уключае наступныя словы:

                 Веру ў адзіную, сьвятую, саборную, апостальскую Царкву.

Станаўленьне Царквы

Хрысьціянства ўзьнікла ў І стагодзьдзі ў Юдэі, тагачаснай правінцыі Рымскай імпэрыі, яго заснавальнікам быў Езус з Назарэта. Зьяўленьне Езуса Хрыста было прадказана многімі прарокамі, пра што гаворыцца ў Старым Запавеце, а непасрэдна пачатку пропаведзі Езуса папярэднічала дзейнасьць Яна Хрысьціцеля, які, чакаючы Хрыста, з кастрычніка 27 году нашай эры прапаведаваў і хрысьціў людзей на рацэ Ярдан.

Багасловы вылучаюць некалькі этапаў устанаўленьня Касьцёла Хрыстом. Езус паклікаў сваіх вучняў [4], выбраў зь іх ліку апосталаў [5] і паслаў іх прапаведаваць «Валадарства Божае». Важным этапам было ўстанаўленьне сакрамэнтаў, у прыватнасьці хросту [7], сьвятой Камуніі [8], пакаяньня [9] і сьвятарства [10]. Перад сьмерцю Езус Хрыстус абяцаў свайму вучню Пятру, што пабудуе на ім «Царкву Сваю» [11] і абяцаў Пятру «ключы» «Валадарства Нябеснага» [12]

Кульмінацыйным момантам хрысьціянства лічыцца пакутніцкая сьмерць і ўваскрасеньне Хрыста. Хрысьціяне вераць, што дзякуючы ахвярнай сьмерці Езуса Хрыста кожны чалавек атрымаў магчымасьць збаўленьня, і, паводле словаў самога Езуса, «ніхто не прыходзіць да Айца, як толькі праз Мяне» [13]. Уваскрасеньне Хрыста непарыўна зьвязана з будучым уваскрасеньнем памерлых [14], «бо калі мёртвыя не ўваскрасаюць, то й Хрыстус не ўваскрос. А калі Хрыстус не ўваскрос, то вера твая дарэмная — ты яшчэ ў грахах» [15].

Ушэсьце й сыходжаньне Сьвятога Духа зьяўляецца завяршальным этапам стварэньня Касьцёла, лічыцца, што з гэтага моманту Хрыстус пастаянна дзейнічае ў Касьцёле праз Сьвятога Духа [3]. Першымі сьвятарамі сталі апосталы, якім Езус загадаў перад унебаўшэсьцем зрабіць вучнямі «ўсе народы, хрысьцячы іх у імя Айца й Сына й Сьвятога Духа» [7], абяцаючы быць зь імі «ва ўсе дні да сканчэньня веку» [16]. У сваю чаргу апосталы надзялялі сьвятарскую ўладу іншых, пасьвячалі іх у біскупы [3], завяшчаючы ім наступнае:

«Сьцеражыце сябе й увесь статак, у якім Дух Сьвяты паставіў вас біскупамі пасьвіць Касьцёл Божы, які Ён набыў уласнай крывёю» [17].

Адзінства й падзелы Касьцёла

Хрыстус завяшчаў хрысьціянам еднасьць, пра што, у прыватнасьці, сьведчаць наступныя словы: «Але ня толькі за іх малюся, але й за тых, што вераць у Мяне дзеля слова іхняга, каб усе былі адно: як Ты, Ойча, ува Мне, і Я ў Табе, каб яны былі адно у Нас, каб паверыў сьвет, што Ты паслаў Мяне» [18].

Тэолагі таксама падкрэсьліваюць, што слова Касьцёл у Бібліі ўжываецца ў адзіночным ліку [19], у прыватнасьці, Езусам у запавеце апосталу Пятру [11]. Апостал Павел перасьцерагаў хрысьціян, «каб усе вы гаварылі адно й каб не было паміж вамі падзелу, але каб вы былі адзіныя ў адным розуме й у адной думцы!» [20].

Аднак у гісторыі хрысьціянскай царквы было некалькі расколаў, якія можна прасачыць з наступнай табліцы:

Схема, изображающая «теорию ветвей» в христианстве

Найбуйнейшым у гісторыі хрысьціянскай царквы стаў раскол 1054 г., які падзяліў хрысьціянства на дзьве асноўныя канфесыі — каталіцтва й праваслаўе. У пэрыяд Рэфармацыі пратэстантызм адзьдзяліўся ад каталіцтва, якое ў сваю чаргу таксама распалася на некалькі плыняў. Унутрыцаркоўныя расколы адбываліся й унутры найбуйнейшых канфесій, напрыклад, папскі раскол у канцы XІV ст., альбо ўзьнікненьне «некананічных» праваслаўных цэркваў.

На працягу гісторыі неаднаразова рабіліся спробы пераадолець царкоўныя падзелы. Так, на Канстанцкім саборы быў пераадолены папскі раскол. На Фларэнтыйскім саборы рабіліся спробы пераадолець раскол паміж каталіцызмам і праваслаўем. Фларэнтыйскую унію падпісалі, у прыватнасьці, Канстантынопальскі патрыярх Ёсіф ІІ і мітрапаліт Кіеўскі й усяе Русі Ісідар, але гэтую унію не прызнала маскоўскае духавенства, а пазьней ад яе адмовіліся й іншыя ўсходнія праваслаўныя цэрквы. Каталіцкія багасловы разглядаюць Берасьцейскую унію 1596 году як спробу аб’яднаньня хрысьціян[3], вынікам якой стала ўзьнікненьне Ўкраінскай Грэка-Каталіцкай Царквы, у той жа час, на думку гісторыкаў, гэтая унія паглыбіла раскол грамадзтва, паклала пачатак новы ўзровень стратыфікацыі[21]

У 20 стагодзьдзі рух за збліжэньне цэркваў стаў экуменізмам. Пераломным момантам у гісторыі праваслаўна-каталіцкіх адносін стаў 1965 год, калі Патрыярх Канстантынопальскі Атэнагор І і Папа Павел VІ адмянілі ўзаемныя анатэмы, накладзеныя ў 1054 годзе. Аднак у экуменічнага руху ёсьць як прыхільнікі, так і праціўнікі, напрыклад, протаіерэй Аляксандар Лебедзеў называе экуменізм «духоўнай хваробай»[22].

Межы царквы

Межы царквы ў Бібліі

Вобраз цела, указваючы на ​​арганічную еднасьць вернікаў з галавой Хрыстом і паміж сабой (Рым. 12, 5), у той жа час мае на ўвазе наяўнасьць мяжы (мяжы), якая адзьдзяляе іх ад астатняга чалавецтва.. Немагчыма ўдзельнічаць у жыцьці цела, не будучы яго членам. Тыя, хто належыць да Касьцёла, ап. Павел называе іх «унутранымі», супрацьпастаўляючы «вонкавым» сынам гэтага сьвету (1 Кар. 5, 12-13). У той жа час магчымыя выпадкі, калі, захоўваючы бачную прыналежнасьць да Касьцёла, чалавек фактычна апынаецца па-за ім (пар. 1 Кар. 5, 1-11). Гэта значыць, што сам факт далучэньня да Касьцёла праз хрост не гарантуе сталага ўдзелу ва ўласьцівым Ёй дабрадатным жыцьці. Дар Хрыста трэба ня толькі захоўваць, але й памнажаць (пар. Мц. 25, 14-27). Яна патрабуе дынамічнага ўспрыманьня й няспыннага разьвіцьця, «сагрэву» (2 Цім. 1, 6) перадусім праз захаваньне запаведзяў (Ян. 15, 10) і годнае эўхарыстычнае прычашчэньне (Ян. 6, 56). Наадварот, адступаючы ад эвангельскай праўды, чалавек ізноў становіцца закладнікам гэтага сьвету, становіцца «рабом тленнасьці» (2 Пят. 2, 19-21) і такім чынам выключаецца зь Цела Касьцёла (Ян. 15, 6). Адступніцтва ад Касьцёла не заўсёды зьвязана з адлучэньнем як бачным касьцёльным актам (1 Кар. 5, 2, 5, 13), адступленьне ад Цела Хрыстовага можа быць і нябачным (пар. Ап. 3, 1). Аднак разрыў з Касьцёлам не незваротны. Праз пакаяньне можа быць адноўлены дар жыцьця Хрыста (пар. Ап. 3, 3), гэта сьведчыць аб тым, што нейкая таямнічая сувязь паміж Касьцёлам і грэшнікам, які ад яго адпаў, усё яшчэ захоўваецца.