Франц Кафка

	Франц Кафка
	ням. Franz Kafka
	Франц Кафка, фатаздымак 1906 году
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	3 ліпеня 1883; Прага
Памёр	3 чэрвеня 1924 (40 гадоў); Вена
Пахаваны	Новыя жыдоўскія могілкі[d]; магіла Франца Кафкі[d];
Бацькі	Герман Кафка[d]; Юлія Кафка[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	празаік, страхавы чыноўнік, кіраўнік фабрыкі
Гады творчасьці	1904—1924
Кірунак	мадэрнізм, літаратура абсурду, экзыстэнцыялізм
Жанр	прытча, раман, малая проза
Мова	нямецкая
Дэбют	першыя празаічныя накіды ў мюнхэнскім часопісе «Гіпэрыён», 1909
Значныя творы	Працэс; Замак; Ператварэньне;
Подпіс
	Творы ў Вікікрыніцах
	Творы на сайце Knihi.com
	Франц Кафка ў Вікісховішчы
	https://www.franzkafka.de

Франц Ка́фка (па-нямецку: Franz Kafka; 3 ліпеня 1883, Прага — 3 чэрвеня 1924, Кірлінг, каля Вены) — адзін з асноўных нямецкамоўных пісьменьнікаў XX ст., большая частка працаў якога была апублікаваная пасьмяротна. Ягоныя творы, прасякнутыя абсурдам, страхам перад вонкавым сьветам і вышэйшым аўтарытэтам здольныя выклікаць у чытача адпаведныя трывожныя эмоцыі, — зьява ўнікальная ў сусьветнай літаратуры.

Жыцьцё

Фрац Кафка нарадзіўся ў габрэйскай сям’і, якая жыла ў праскім раёне Юзэфаў (былое гета гораду Прагі — тады ў складзе Аўстра-Вугорскай Імпэрыі). Франц быў першым дзіцём у сям’і Германа й Юліі Кафкаў (у дзявоцтве Леві). Сям’я Кафкі належала да сярэдняй клясы: бацька, сам будучы чацьвертым дзіцём у беднай правінцыйнай сям’і, пасьля прыезду ў Прагу адкрыў галянтэрыйную краму, маці была родам з забясьпечанай сям’і півавараў з Подэбрадаў. Сына, народжанага меней чым год пасьля шлюбу, назвалі Францам у гонар Імпэратара Франца Ёсіфа. Франц Кафка меў двух братоў, Георга і Гайнрыха — яны памерлі ў год пасьля нараджэньня, а таксама тры сястры: Элі, Валі і Отлу (загінулі падчас ІІ сусьветнай вайны).

Прозьвішча «Кафка» па-чэску (kavka) азначае літаральна птушку каўку (галку). Выява гэтай птушкі была эмблемай фірмы Германа Кафкі.

З 1889 да 1893 году Франц наведваў нямецкую (Deutsche Knabenschule), а не чэскую, пачатковую школу, што адлюстроўвала жаданьне яго бацькі пасунуцца вышэй па сацыяльнай лесьвіцы. Хаця большасьць насельніцтва Прагі ў тыя часы размаўляла па-чэску, мовай эліты была нямецкая. Франц свабодна валодаў чэскай, а таксама няблага ведаў францускую (адным зь яго ўлюбёных пісьменьнікаў быў Флябэр). Будучы габрэям, ён аднак амаль ня ведаў ідыш і стаў цікавіцца традыцыйнай культурай свайго народу толькі ў дваццаць гадоў, а іўрыт пачаў вывучаць толькі ў канцы жыцьця.

У 1901 годзе Кафка скончыў гуманітарную гімназію на староўцы (Altstädter Gymnasium). У жніўні таго ж году распачаў навучаньне ў Карлавым унівэрсытэце Прагі. Прысьвяціўшы два тыдні хіміі, ён аднак перавёўся на факультэт права. У 1906 годзе атрымаў ступень доктара права і распачаў стажыроўку ў судзе.

Менавіта падчас навучаньня ва ўнівэрсытэце Кафка пазнаёміўся са сваім лепшым сябрам, вядомым тады праскім пісьменьнікам жыдоўскага паходжаньня, Максам Бродам. Дзякуючы Броду большасьць твораў Кафкі і пабачыла сьвет.

З 1908 да 1922 году Кафка працаваў у страхавой фірме ў Празе і меў шмат службовых падарожжаў па Чэхіі. У час, калі ён сышоў з працы, ён займаў добрааплачваемае становішча старэйшага інспэктара.

Магіла Франца Кафкі ў Празе

Да 35 гадоў Кафка жаў разам з бацькамі. Ён меў складаныя адносіны са сваім дэспатычным айцом і да канца жыцьця застаўся кавалерам. У пэрыяд паміж 1912 і 1917 гадамі ён заляцаўся да бэрлінскай сакратаркі Фэліцыі Баўэр, двойчы быў зь ёй заручаны і двойчы зрываў шлюб. Істотнай жанчынай у жыцьці Кафкі была Мілена Есэнская — чэская журналістка, пісьменьніца й перакладчыца ягоных твораў. Апошняй жанчынай Кафкі была Дора Дымант, габрэйка з артадаксальнай сям’і з Пабяніцаў, якая зацікавіла яго вывучэньнем Талмуду.

У 1922 годзе праз прагрэсуючыя сухоты Кафка быў вымушаны сысьці з працы. У 1923 годзе ён перабраўся ў Бэрлін, каб жыць разам з Дорай Дымант. У той час ён імкнуўся займацца толькі творчасьцю. Праз год Франц Кафка памёр у санаторыі Кірлінг каля Вены, імаверна ад зьнясіленьня: болі ў горле не дазвалялі яму прымаць ежу, а ўнутраная тэрапія была ў той час няразьвітая. Яму было 40 гадоў.

Творчасьць

Першы зборнік апавяданьняў і фрагмэнтаў прозы Кафкі быў выдадзены ў 1913 годзе пад назвай Сузіраньне (Betrachtung). У той жа час паўстала першая глава няскочанага раману Амэрыка. Агулам, падчас жыцьця Кафка апублікаваў толькі чатыры зборнікі: вышэйзгаданае Сузіраньне, Вясковы доктар, Кары і Мастак голаду. Галоўныя яго творы — Амэрыка, Працэс і Замак — выйшлі з друку ўжо пасьля яго сьмерці і насуперак апошняму жаданьню (Кафка прасіў Макса Брода зьнішчыць рукапісы). Таксама пасьля сьмерці былі выдадзеныя дзёньнікі і ліставаньні Кафкі з Бродам, Фэліцыяй Баўэр і некаторымі іншымі асобамі. Броду ўдалося папулярызаваць творчасьць Кафкі на хвалі захапленьня экзыстэнцыялізмам у 1940-х і 1950-х гадах.

У сваіх аповесьцях Кафка стварыў мадэль сытуацыі, якую называюць кафкаўскай (у нямецкай мове існуе нават адмысловы прыметнік kafkaesk). Істотай кафкаўскай сытуацыі ёсьць канфлікт паняволенай самотнай адзінкі з вышэйшай інстанцыяй, ананімнай і недасяжнай^[2].

Выбраныя творы

Помнік Францу Кафку ў Празе

Апавяданьні і фрагмэнты

1913 — Прысуд (Das Urteil)
1914 — У калёніі для зьняволеных (In der Strafkolonie)
1914 — Перад законам (Vor dem Gesetz)
1915 — Ператварэньне (Die Verwandlung)
1917 — Рапарт для акадэміі (Ein Bericht für eine Akademie)
1922 — Досьледы сабакі (Forschungen eines Hundes)

Раманы

1925 — Працэс (Der Prozess); няскончаны раман, пісаўся ў 1914—1915 гадах, выдадзены пасьля сьмерці
1926 — Замак (Das Schloß); няскончаны раман, распачаты ў 1922 годзе, выдадзены пасьля сьмерці
1927 — Амэрыка (Der Verschollene); няскончаны раман, распачаты ў 1912 годзе, выдадзены пасьля сьмерці

Беларускія пераклады

Франц Кафка. Апавяданні і мініяцюры. Пераклаў з нямецкай мовы Лявон Баршчэўскі. // Крыніца : часопіс. — 1995. — № 6 (11). — С. 81—96.
Франц Кафка. Прысуд: апавяданнi і мініяцюры / Пераклад зь нямецкай Лявона Баршчэўскага, прадмова Пятра Васючэнкі. — Менск: Мастацкая літаратура, 1996. — 246 с. — (Бібліятэка замежнай прозы). — 3000 ас. — ISBN 5-340-01368-5
Не спадзявайся! (Апавяданні) // Arche, 2011, №9.
Выбраныя творы. У 2 тамах: раман «Працэс», апавяданьні. Пераклад зь нямецкай Л. Баршчэўскага. — Мн.: Выд. Зьміцер Колас, 2020. — 284+308 с.
Замак: раман. Пераклад зь нямецк. Л.Баршчэўскага. — Мн.: Выд. Зьміцер Колас, 2022. — 420 с.
Зьніклы: раман; Восем сшыткаў in octavo. Пераклад зь нямецк. Л.Баршчэўскага. — Мн.: Выд. Зьміцер Колас, 2022. — 368 с.

Некалькі кароткіх твораў даступныя на сайце «Беларуская палічка»^[3].

Крыніцы

^ Kafka F. The Metamorphosis (анг.): The Translation, Backgrounds and Contexts, Criticism / S. Corngold, S. Corngold — 1 — W. W. Norton & Company, 1996. — P. 213. — ISBN 978-0-393-96797-5
^ Мілан Кундэра, Недзе па-за(недаступная спасылка)
^ Творы Франца Кафкі на сайце «Беларуская палічка»

Літаратура

Пятро Васючэнка. Ператварэньні Франца Кафкі. // Крыніца : часопіс. — 1995. — № 6 (11). — С. 81—96.
Лявонава Е. А. Кафка (Kafka) Франц. // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т.. — Мн.: 1999 Т. 8: Канто — Кулі. — С. 188.
Ірына Шаблоўская. Зялёная галінка. Яраслаў Гашак і Франц Кафка. Антыгероі абсурду. // Крыніца : часопіс. — 1995. — № 6 (11). — С. 73—80.

Вонкавыя спасылкі

[_97cbb7613402b48e-1] Kafka F. The Metamorphosis (анг.): The Translation, Backgrounds and Contexts, Criticism / S. Corngold, S. Corngold — 1 — W. W. Norton & Company, 1996. — P. 213. — ISBN 978-0-393-96797-5

[2] Мілан Кундэра, Недзе па-за(недаступная спасылка)

[3] Творы Франца Кафкі на сайце «Беларуская палічка»

[1]

[2]

[3]