Тройдзень (імя)
Тройдзень, Тройдзен[1] (Тройдзін) — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча.
| Тройдзень лац. Trojdzień | |
| Trodden | |
| Паходжаньне | |
|---|---|
| Мова(-ы) | германскія |
| Утворанае ад | Treydte + суфікс з элемэнтам -н- (-n-) treud- + суфікс з элемэнтам -н- (-n-) |
| Іншыя формы | |
| Варыянт(ы) | Тройдзен, Тройдзін |
| Вытворныя формы | Труцень |
| Зьвязаныя артыкулы | |
| якія пачынаюцца з «Тройдзень» | |
Паходжаньне
рэдагавацьТродэн, Труйтэн або Тротэйн (Trodden, Truitjen[2], Trottein[3][4]) і Тройтын (Troitín[5][6]) — імёны германскага паходжаньня[7]. Іменная аснова -друд- (-трут-, -трот-) (імёны ліцьвінаў Гаўдрут, Гендрута, Кондрут; германскія імёны Gautrude, Genedrudis, Cundrud) паходзіць ад гоцкага і германскага þruþs 'мажнасьць, веліч'[8], іменная аснова дройт- (тройт-) — ад гоцкага drauhti 'вайсковы аддзел'[9][a]. Існаваў старажытны шляхецкі род нямецкага паходжаньня Трэйдэны фон Трота (Treyden)[b]. У ВКЛ адзначалася бытаваньне германскага прозьвішча Трэйдэр: Iacobo Treyder (1 студзеня 1792 году)[12][c].
Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае усходнегерманскую этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Тройдзень паходзіць ад старагерманскага treud- 'цяжар'[14].
Гісторык Павал Урбан у сваёй кнізе «Старажытныя ліцьвіны» адзначае, што імя Тройдзень, мае славянскае паходжаньне (але выводзіць яго зь індаэўрапейскіх моваў)[15]. Павал Урбан зьвяртае ўвагу на ўспадкаваньне гэтага імя мазавецкімі князямі — нашчадкамі Гаўдземунды, дачкі вялікага князя літоўскага Тройдзеня[16].
У Прусіі бытавала імя Tride[17][d].
У Польшчы адзначаецца прозьвішча Тройдан (Trojdan)[19].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Троидеи… при животе Троиденеве… Троидени… Троидении… Тридъ (Галіцка-Валынскі летапіс)[20]; Konig Theuderin (1278 год)[21]; et Troydino Ducibus (4 траўня 1278 году)[22]; Traydene (5 лютага 1286 году)[23]; kunic Thoreiden (Старэйшая рыфмаваная хроніка)[24]; Boleslaus autem de Lithuana Gaudemunda, devotissima domina genuit Troydenum (XIII ст.)[25]; filio Troydeni ducis Mazovie… Boleslao filio Troydeni (запісы пад 1333 і 1339 гадамі)[26][27]; domino Symuito et domino Troydano, Ducibus Masouie (30 красавіка 1334 году)[28]; dominus Troydinus dux Mazovie («Kalendarz Władysławski» пад 1341 годам)[29]; Tridden dem littowe (1372 год)[30]; Nos Semouitus Troijdem Dei gratia Dux totius Terrae Masouiae (14 сакавіка 1378 году)[31]; Trojden… Troyden (Хроніка Быхаўца); Тройдень… Тройден (Хроніка літоўская і жамойцкая)[32]; p. Jerzy Treyden (1690 год)[33]; przez Michała Trejdana, dworzanina Szorcza, łowczyca bielskiego (5 лютага 1765 году)[34]; Michał Troydon x porucznik J.K.M., Onufry Troydon (9 лютага 1785 году)[35]; Michał Trayden, Onufry Trayden (18 жніўня 1788 году)[36]; Michał Tryden (9 лютага 1791 году)[37].
Носьбіты
рэдагаваць- Тройдзень (1220-я — 1282) — вялікі князь літоўскі
- Тройдзень I († 1341) — князь чэрскі і варшаўскі
- Тройдзень II († 1427) — князь плоцкі (супольна з братам)
Заўвагі
рэдагаваць- ^ Адзначаліся старажытныя германскія імёны Troitegundia (Troite-gundia), Truitemirus (Truite-mirus)[10], Throitbold (Throit-bold), Droitmund (Droit-mund), Droitold (Droit-old)[11]
- ^ Гэтае прозьвішча выводзяць ад нямецкай назвы замка Турайды ў Курляндыі
- ^ Таксама бытавала імя Тройдзь: селцо Тройдевичы… у Тройдевичах… у Тройдевичов… село Тройдевичи (1552 год)[13]
- ^ У Пскове адзначалася імя Трайдзіла: убиша неколико мужь на Запсковьи, Акима Троидилова (Пскоўскі другі летапіс)[18]
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Урбан П. У сьвятле гістарычных фактаў. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.
- ^ Graaf J. J. Nederlandsche doopnamen naar oorsprong en gebruik. — Bussum, 1915. S. LXXIX.
- ^ Debrabandere F. Woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk. — Amsterdam, 2003.
- ^ T, Dictionnaire de tous les noms de famille belges
- ^ Piel J. M., Kremer D. Hispano-gotisches Namenbuch. Der Niederschlag des Westgotischen in den alten und heutigen Personen- und Ortsnamen der Iberischen Halbinsel. — Heidelberg, 1976. S. 271.
- ^ El Nombre de los Antepasados: Toponimia Gallega de Origen Antroponímico (I v2.0), Celtiberia.net — Prehistoria, Protohistoria e Historia antigua
- ^ Ferguson R. The Teutonic Name-system Applied to the Family Names of France, England, & Germany. — London, 1864. P. 271.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 74.
- ^ Meyer-Lübke W. Romanische Namenstudien. I. Die altportugiesischen Personennamen germanischen Ursprungs // Sitzungsberichte der Philosophisch-Historischen Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Bd. 149. — Wien, 1905. S. 23.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 430.
- ^ Sẽnosios Pasvalio bažnyčios knygos. X. 1776—1793 metų jungtuvių metrikų knyga. — Savilaida, 2016. P. 62.
- ^ Полоцкая ревизия 1552 года. — Москва, 1905. С. 33, 36—37, 42, 178.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 26.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 49—50, 54, 203.
- ^ Урбан П. Пра нацыянальны характар Вялікага Княства Літоўскага й гістарычны тэрмін «Літва» // Запісы. № 3 (9), 1964. С. 35—90.
- ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 107.
- ^ ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. С. 15.
- ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 333.
- ^ ПСРЛ. Т. 2. — СПб., 1845. С. 204—207.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 202.
- ^ Codex diplomaticus Poloniae. T. 1. — Varsaviae, 1847. P. 101, 104.
- ^ Послание рижского архиепископа Иоганна по поводу мира с в. к. л. Тройденем (1286), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Livländische Reimchronik. — Paderborn, 1876. S. 188, 189, 215.
- ^ Monumenta Poloniae historica. Pomniki dziejowe polski. T. 3. — Lwów, 1878. S. 47.
- ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 716.
- ^ Monumenta Poloniae historica. Pomniki dziejowe polski. T. 2. — Lwów, 1872. S. 629.
- ^ Codex diplomaticus Poloniae. T. 2. — Varsaviae, 1852. P. 666.
- ^ Monumenta Poloniae historica. Pomniki dziejowe polski. T. 2. — Lwów, 1872. S. 942.
- ^ Blažienė G. Was man nicht alles in den Folianten des deutschen Ordens findet // Индоевропейское языкознание и классическая филология. № 23 (1), 2019. С. 75.
- ^ Codex diplomaticus Poloniae. T. 1. — Varsaviae, 1847. P. 247.
- ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 32.
- ^ Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa. Województwo wileńskie 1690 r. — Warszawa, 1989. S. 259.
- ^ Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733—1795. — Warszawa, 2019. S. 176.
- ^ Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733—1795. — Warszawa, 2019. S. 400.
- ^ Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733—1795. — Warszawa, 2019. S. 437.
- ^ Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733—1795. — Warszawa, 2019. S. 462.
Літаратура
рэдагаваць- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)