Сымфонія
Сымфо́нія (ад грэц. συμφονία — «сугучча») — твор для аркестра, які складаецца зь некалькіх частак, найбуйнейшая музычная форма сярод канцэртнай аркестравай музыкі.
Клясычная будова
рэдагавацьЗвычайна клясычная сымфонія (як і саната) складаецца з чатырох частак. Першая частка ў хуткім тэмпе, пішацца ў санатнай форме; другая, у павольным, пішацца ў форме рандо, радзей у форме санаты ці варыяцыі; трэцяя — скэрца ці мэнуэт — у трохчасткавай форме, чацьвертая частка, таксама ў хуткім тэмпе — у санатнай форме або ў вялікай форме рандо. Калі першая частка напісаная ва ўмераным тэмпе, то за ёй наадварот, можа сьледваць хуткая другая частка і павольная трэцяя частка (напрыклад, як ў дзявятай сымфоніі Бэтховэна).
Гісторыя
рэдагавацьЗаснавальнікам клясычнай мадэлі сымфоніі лічыцца Ёзэф Гайдн. У клясычнай сымфоніі толькі першая і апошняя часткі маюць аднолькавую танальнасьць, а сярэднія пішуцца ў танальнасьці, якія зьяўляюцца роднаснымі галоўнай, па якой і вызначаецца танальнасьць ўсех сымфоніяў. Выбітныя прадстаўнікі клясычнай сымфоніі — Вольфганг Амадэй Моцарт і Людвіг ван Бэтховэн.
Рамантычная сымфонія стала спалучэньнем клясычнай формы з рамантычнай экспрэсіяй і уплывам песень на характар тэматыкі. Разьвіваецца таксама тэндэнцыя праграмнасьці. Зьяўляюцца лейтматывам. Галоўнай тэндэнцыяй рамантызму зьяўлялася разрастайнасьць формы, складу аркестра і шчыльнасьці гучаньня.
Пачынаючы з другой паловы XIX стагодзьдзя і, асабліва ў XX стагодзьдзі строгія формы сымфоніі сталі разбурацца. Стала неабавязковым чатырохчастковасьць: сымфоніі могуць утрымліваць ад адной (напр. сымфоніі В. Сільвестрава), да адзінаццаці (14-я Сымфонія Д. Шастаковіча). Неабавязковай становіцца выкарыстаньне санатнай формы. Пасьля 9-й сымфоніі Л. Бэтховэна кампазытары сталі ўводзіць у сымфоніі вакальныя партыі. Аднак пастаяннай застаецца маштабнасьць і зьмястоўнасьць музычнага матэрыялу.
Вядомыя аўтары сымфоніяў
рэдагаваць| Ёзэфа Гайдна — | 104 сымфонія |
| Вольфганг Амадэй Моцарт — | 41 (68) сымфоніяў |
| Людвіг ван Бэтговэн — | 9 сымфоніяў |
| Франц Шубэрт — | 9 сымфоніяў |
| Робэрт Шуман — | 4 сымфоніі |
| Фэлікс Мэндэльсон — | 5 сымфоніяў |
| Гектар Бэрліёз — | некалькі праграмных сымфоніяў |
| Антанін Дворжак — | 9 сымфоніяў |
| Яганэс Брамс — | 4 сымфоніі |
| Пётар Чайкоўскі — | 6 сымфоніяў (а таксама сымфонія «Манфрэд») |
| Антон Брукнэр — | 10 сымфоніяў |
| Густаў Малер — | 10 сымфоніяў |
| Караль Шыманоўскі — | 4 сымфоніі |
| Ян Сыбэліюс — | 7 сымфоніяў |
| Сяргей Рахманінаў — | 3 сымфоніі |
| Ігар Стравінскі — | 5 сымфоніяў |
| Сяргей Пракоф’еў — | 7 сымфоніяў |
| Дзьмітры Шастаковіч — | 15 сымфоніяў (таксама некалькі камэрных сымфоніяў) |
| Барыс Лятошынскі — | 5 сымфоніяў |
| Чарлз Айвз — | 4 сымфоніі |
| Вітальд Лютаслаўскі — | 4 сымфоніі |
| Альфрэд Шнітке — | 9 сымфоніяў |
| Гія Канчелі* — | 7 сымфоніяў |
| Кшыштоф Пендэрэцкі* — | 7 сымфоніяў |
| Валентын Сыльвестраў* — | 7 сымфоніяў |
* — Жывыя кампазытары, якія могуць павялічыць колькасьць напісаных імі сымфоніяў.