Вольны каралеўскі горад

Вольнае каралеўскае места (па-лацінску: libera regiae civitas) — былыя месты ў каралеўстве Вугоршчына, якія не падпарадкоўваліся жупным органам сталіцы, мелі сваё ўласнае самакіраваньне і заканадаўчую ўладу, іхнія жыхары пераважна самі абіралі рыхтара (войта) і органы кіраваньня. Гэтыя месты мелі ў Вугоршчыне т. зв. чацьверты статус і ў тагачасным фэўдальным грамадзтве зьяўляліся выспамі дэмакратыі.

У Славаччыне

Паводле двух дэкрэтаў караля Ўладзіслава II 1498 і 1514 рокаў у Славаччыне атрымалі статус вольных каралеўскіх местаў:

• Карчмарскія
  • Бардзеёў
  • Браціслава
  • Кошыцэ — другое места ў шэрагу пасьля Буды паводле прывілея Людавіта Вялікага для места Кошыцэ 1347 року
  • Прэшаў
  • Трнава
• Пэрсанальныя:
  • Левача
  • Скаліца
  • Трэнчын
  • Сабінаў
• Шахцёрскія:
  • Баньска Бела
  • Банска Быстрыца
  • Банска Шцьяўніца
  • Крэмніца
  • Льюбетава
  • Нова Баня
  • Пуканец
  • Зволен

Некаторыя месты, асабліва ў XVI стагодзьдзі, маглі атрымоўваць прывілеі, падобныя каралеўскім местам, вызваляліся ад розных падаткаў і мытаў і мелі права валодаць прыгоннымі вёскамі. Мескі статус мелі ў Славаччыне прыкладна 110 населеных пунктаў. Тым ня меней, вольныя каралеўскія месты былі адзінымі, якім дазвалялася ўзводзіць муры.

У 1608 року права наданьня прывілеяў местам перайшло ад караля да ўраду Вугорскага каралеўства. Паводле закону 1687 манарх меў права надаць месту статус вольнага каралеўскага толькі паводле згоды сойму.

У XVI—XVIII стагодзьдзях гэты статус атрымалі:

• • Брэзна (1650)
  • Кежмарак (1405, у XV стагодзьдзі трапіў у падданства Кежмарскага замку, у 1655 атрымаў паўторна)
  • Комарна (16 сакавіка 1745)
  • Крупіна
  • Модра (1607)
  • Пэзінак (1647)
  • Сьветы Юр (1647)

Правы і абавязкі местаў

Вольныя каралеўскія месты атрымоўвалі наступныя прывілеі:

• выбар уласнага войта, мескае рады, кіраўніцтва і сьвятара
• заканадаўчай моцы на тэрыторыі, належачай месту
• права на вызваленьне ад выплаты мыта, robotovania, выплаты трыдзесяціны
• вольная перадача маёнткаў нашчадкам з боку асобных мяшчанаў
• u väčších miest právo skladu
• права гандлю
• памешчыцкае права
• вызначэньне мераў і вагаў для разьлікаў
• эканамічныя пытаньні

У выпадку судовае цяжбы не было магчымасьці абскарджваньня ў вышэйстаячых судох, рашэньні выносіліся канчатковыя. Адзінай магчымасьцю зьмены выраку быў зварот пра памілаваньне да караля.

Сярод абавязкаў былі:

• сплата каралю падатку
• у выпадку наведваньня каралём — забавы для яго
• навагоднія падарункі
• напачатку існаваў абавязак і пастаўляць жаўнераў у каралеўскае войска

Глядзіце таксама

• Вольны каралеўскі шахцёрскі горад

Літаратура

• Anton Špiesz. Slobodné kráľovské mestá na Slovensku v rokoch 1680-1780. — Košice: Východoslovenské vydavateľstvo, 1983. — ISBN 93-003-83
• Anton Špiesz. Bratislava v stredoveku. — Turany: Perfekt, 2008. — ISBN 978-80-8046-397-7